Yunanıstan: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k →Tarixi |
kRedaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 49:
Ölkə ərazisinin 10-11 faizi meşələrlə örtülmüşdür. Ərazi həmişəyaşıl və yarpağı tökülən kolluqlar da geniş yer tutur.
[[Şəkil:Location greek ancient.png|thumb|right|Location greek ancient.png]]▼
== Tarixi ==
Yunananıstan qədim tarixə malik ölkədir. Bu dövlətin ərazisində çox qədimlərdən müxtəlif etnik qruplar yaranmışdır. Qədim ''Krit-miken'' mədəniyyətinin (b.e.ə. III-II minillik) izləri [[Krit adası]]nda,[[Peloponnes]] yarımadasında və [[Egey dənizi]]ndəki adalarda da aşkar edilmişdir.Sonrakı mərhələləri mütəxəssislər [[Yunan]] tarixinin homer dövrü müəllifi homer sayılan məşhur ''[[İliada]]'' və ''[[Odissey]]'' etnik [[poema]]larında təsvir edilir. [[Era]]mızdan əvvəl VIII-[[VI əsr]]lərdə Qədim Yunanıstanın sürətli inkişaf dövrü olmuş, onun ərazisində hakimiyyət uğrunda daima bir-biri ilə mübarizə aparan [[şəhər]]-[[dövlət]]lər yaranmışdır.
▲[[Şəkil:Location greek ancient.png|thumb|right|Location greek ancient.png]]
Günümüzdəki müasir Yunanıstan, [[1821]] ci ildə [[Osmanlı dövləti]]nin [[İngiltərə]], [[Fransa]] və [[Rusiya]] qarşısında aldığı məğlubiyyətlər nəticəsində, bu imperiyaların qoruma bölgəsi olaraq, [[İstanbul]]un idarəsindən qoparılan [[Mora yarımadası]] və [[Afina]]dan ibarət kiçik bir bölgədə [[Yunan Krallığı]] adı altında quruldu. İlk Yunan kralı olaraq da Bavyeralı aristokrat ailədən gələn Otto adında bir Alman təyin edildi.
Sətir 59 ⟶ 58:
Daha sonrakı illərdə [[İstanbul]]un müharibələri uduzmaları nəticəsində döyüş qalibi imperiyaların təzyiqləri ilə [[Afina]]ya bu bölgələri verməyə məcbur qaldı:
* [[1877]]-[[1878]]-ci illərdə baş vermiş [[Rusiya]]-Osmanlı müharibəsi nəticəsində verilən bölgə: [[Tesalya]], Orta Yunanıstan
* [[1912]]-[[13]] Balkan müharibələrində yunanlara verilən bölgə: [[Epir]], [[Makedoniya (Yunanıstan)|Makedoniya]] ([[Saloniki]]), [[Girit]], [[Egey adaları|Kb Ege]] ([[Midilli]], [[Sisam]]) adaları▼
* [[1918]]-ci il Birinci Dünya Müharibəsini uduzması ilə verilən bölgə Frakiya.▼
* [[1918]] ci ildə qalib dövlətlər müasir [[Türkiyə]]nin qərb yarısını Yunanıstan, şərq yarısını [[Ermənistan]] [[Qara dəniz]] [[Ərzurum]], Qars kimi bəzi yaşayış yerləri olmaq üzrə [[Gürcüstan]] işğal etmək istəyirdilər. Paytaxt İstanbul olacaq, adı təkrar Konstantinopola dönəcəkdi. Ancaq planları reallaşmadı. [[1946]]-cı ildə , [[İtaliya]]nın [[1912]]ci ildə Osmanlı dövlətindən almış olduğu 12 adanın, [[İngiltərə]]nin olmasıyla, bu adalar da Afina rəhbərliyinə keçdiyində, [[Afina]] rəhbərliyi [[1821]]-[[1946]] illər arasındakı 125 ildə, həmişə döyüş qalibi imperiya dövlətlərin yanında yer alaraq, [[İstanbul]] əleyhinə, torpaqlarının ərazisi təxminən 10 mislinə çıxarmağı bacarmışdı.▼
* [[1947]]-[[49]]-cu illərdə Yunanistanda baş vermiş vətəndaş müharibəsi [[ABŞ]]-n köməkliyi ilə sona çatdı. Bu illərə daha yaxından nəzər yetirsək [[1947]]-[[52]]-ci illərdə Yunanistanda iki partiya arasında (Sosial Demokrat və Liberallar) 14 fərqli hökümət yaradılmış və qısa müddətdə dağılmışdı. Bu 4 il Yunanistanda siyasi vəziyyət olduqca dağınıq bir vəziyyət idi. Bu illər ərzində Yunanistan üçün ən böyük problem Balkanların Şərq blokunun təmsilçisi [[Bolqarıstan]]ın təhdidləri olmuşdur. Bolqarıstanın 30 il ərzində Yunanıstanı 3 dəfə işğal etdiyini göz önünüə gətirərək Yunanları Qərb meyillərindən uzaqlaşdırmağa çalışırdı. Lakin Yunanların köməyinə ABŞ gəldi. Belə ki, bu təhdidin ardından
== Dövlət quruluşu ==▼
[[1975]]-ci il konstitusiyasına görə Yunanıstan ynutap parlamentli respublikadır. Dövlətin başçısı parlament tərəfindən seçilən prezidentdir. [[2015]]-ci ilin fevral ayında keçirilmiş prezident seçkilərinin nəticələrinə əsasən keçmiş daxili işlər naziri Prokopis Pavlopulos Yunanıstanın yeni prezidenti seçilmişdir.İcraedici hakimiyyət prezident və Baş Nazirin rəhbərliyi ilə hökumət tərəfindən həyata keçirilir. İnzibati-ərazi baxımından ölkə 52 rayona bölünür.
[[1821]]-ci ildən [[25]] [[mart]] - Müstəqillik günü kimi milli bayram şəklində qeyd olunur. Yunanıstanda bir neçə siyasi partiya fəaliyyət göstərir. Ölkənin siyasi həyatında Mühafizakarlar, Yeni Demokratiya, Ümumyunan 2000-ci, Sosialist hərəkatı, Sol və Mütərəqqi qüvvələrin koalisiyası və b. partiyalar önəmli rol oynayırlar.
▲1912-13 Balkan müharibələrində yunanlara verilən bölgə: [[Epir]], [[Makedoniya (Yunanıstan)|Makedoniya]] ([[Saloniki]]), [[Girit]], [[Egey adaları|Kb Ege]] ([[Midilli]], [[Sisam]]) adaları
== Elm və mədəniyyət sahəsi ==
Bizim eradan əvvəl [[III əsr]]də ümumyunan birliyi, yerli dialektləri tədricən sıxışdırıb şıxaran ümumyunan dili yaranmışdır. [[Yunan dili]] əhali ''ellinlər'', onların yaşadıqları ərazi isə ''Ellada'' adlnırdı. Ellinlər [[Avropa]] xalqlarının [[elm]], [[incəsənət]] və [[ədəbiyyat]]ında silinməz izlər qoyan güclü [[sivilizasiya]] yarada bilmişlər. Bir çox elmlərin əsası onların dövründə qoyulduğundan, elmi terminlərin əksəriyyəti qədim yunan sözlərinin kökündən əmələ gəlmişdir. Qədim yunan fəlsəfəsi hələ bizim eradan əvvəl VII-[[VI əsr]]lərdə quldarlıq cəmiyyətinin inkişaf etdiyi və gücləndiyi dövrdə yaranmışdır. [[Sokrat]], [[Platon]], [[Aristotel]](əflatun), heredotun bəşəriyyət qarşısında xidmətlri böyük olub.
▲1918-ci il Birinci Dünya Müharibəsini uduzması ilə verilən bölgə Frakiya.
▲[[1918]] ci ildə qalib dövlətlər müasir [[Türkiyə]]nin qərb yarısını Yunanıstan, şərq yarısını [[Ermənistan]] Qara dəniz Ərzurum, Qars kimi bəzi yaşayış yerləri olmaq üzrə [[Gürcüstan]] işğal etmək istəyirdilər. Paytaxt İstanbul olacaq, adı təkrar Konstantinopola dönəcəkdi. Ancaq planları reallaşmadı. [[1946]]-cı ildə , [[İtaliya]]nın [[1912]]ci ildə Osmanlı dövlətindən almış olduğu 12 adanın, [[İngiltərə]]nin olmasıyla, bu adalar da Afina rəhbərliyinə keçdiyində, [[Afina]] rəhbərliyi [[1821]]-[[1946]] illər arasındakı 125 ildə, həmişə döyüş qalibi imperiya dövlətlərin yanında yer alaraq, [[İstanbul]] əleyhinə, torpaqlarının ərazisi təxminən 10 mislinə çıxarmağı bacarmışdı.
▲1947-49-cu illərdə Yunanistanda baş vermiş vətəndaş müharibəsi [[ABŞ]]-n köməkliyi ilə sona çatdı. Bu illərə daha yaxından nəzər yetirsək 1947-52-ci illərdə Yunanistanda iki partiya arasında (Sosial Demokrat və Liberallar) 14 fərqli hökümət yaradılmış və qısa müddətdə dağılmışdı. Bu 4 il Yunanistanda siyasi vəziyyət olduqca dağınıq bir vəziyyət idi. Bu illər ərzində Yunanistan üçün ən böyük problem Balkanların Şərq blokunun təmsilçisi [[Bolqarıstan]]ın təhdidləri olmuşdur. Bolqarıstanın 30 il ərzində Yunanıstanı 3 dəfə işğal etdiyini göz önünüə gətirərək Yunanları Qərb meyillərindən uzaqlaşdırmağa çalışırdı. Lakin Yunanların köməyinə ABŞ gəldi. Belə ki, bu təhdidin ardından “şərqdən gələn təhdid” ismarıcı önə çıxaran Yunanistan, ABŞ-ın dəstəyi ilə 1952-ci ildə Türkiyə ilə bərabər [[NATO]]-ya üzv oldu. Bu hadisənin ardından NATO-da çıxan qərarla Yunanıstan [[Yuqoslaviya]] və Türkiyə ilə birlikdə Balkan blokunu yaratmışdılar. Yunanistanın daxilində baş verən bu münaqişələrin içində ən önəmlisi, ən çox səs-küyə səbbəb olan 1967-ci ilin 21 aprelində baş verən “Qara Polkovniklər” qiyamını qeyd etmək lazımdı. “Qara Polkovniklər” çevriliş edərək hakimiyyətə gəlmişdilər. 7 il Yunanistanda diktatorluq hökm sürmüşdü. “Qara Polkovniklər” rejimi Yunanıstanda olduqca sərt bir rejim tətbiq edirdilər və ümumilikdə Yunanıstanda bu dövrü “qaranlıq” bir dövr olaraq adlandırırdılar. “Polkovik” rejimi Yunanıstan üçün bir o qədər uğurlu olmadı və 1974-cü ildə rejim süqut etdi. Bunun ən əsas səbibi olaraq Yunanistanın Türkiyə ilə olan münasibətlərini göstərmək olar. Çünki 1970-ci ildə Türkiyə və Yunanistan arasında həm Kipr problemi həm Egey dənizi problemi yaşanmaqdaydı. Məhz 1974-cü ildə Yunanların Kiprə müdaxiləsi nəticəsində Türkiyə buna cavab vermişdi. Türkiyədən gələn bu cavab “polkovniklərin” süqutuna zəmin hazırlamış və 7 ildən sonra Yunanıstanda diktatorluq çökdü və ölkədə demokratiya hökm sürməyə başladı. Avropa ölkələri ilə münasibətini getdikcə düzəldən Yunanistan 1980-ci ildə [[Avropa Birliyi]]nə üzv oldu və daha sonra 1981-ci ildə Yunanıstan Avropa İqtisadi Təşkilatına qatıldı.
▲== Dövlət quruluşu ==
Dübya elm və mədəniyyətinə böyük töhfələr verən Yunanıstanın [[İtaliya]] ilə yanaşı ''[[Avropa]] [[Sivilizasiya|sivilizasiyası]]nın beşiyi'' adlandırırlar. [[1991]]-ci ildə [[Afina]]da qədim Ellada torpağında yaranan demokratiyanın 2500 illiyi münasibəti ilə böyük bayram keçirilmişdir.
== İqtisadiyyatı ==
{{əsas|Yunanıstan iqtisadiyyatı}}
| |||