17:29, 28 avqust 2017 tarixindəki versiya redaktə White Demon (müzakirə \| töhfələr) İnzibatçılar 102.429 redaktə Cat-a-lot: Moving from Category:Bitkiçilik to Category:Bitkiçilik və bağçılıq ← Əvvəlki redaktə		20:22, 5 fevral 2018 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar Sortilegus (müzakirə \| töhfələr) Bürokratlar, İnzibatçılar 273.246 redaktə Redaktənin izahı yoxdur Sonrakı redaktə →
Sətir 1: [[Şəkil:Transpiration Overview.svg\|thumbnail\|right\|Transpirasiyanın sxemi.<br> 1 -. Su köklərdən passiv daxil olması.<br> 2 -. Suyun gövdədə toplanması.<br> 3 -. Ağızcıqlardan suyun buxarlanması]] '''Transpirasiya''' ({{lang-la\|''trans'' - vasitəsilə, {{lang-la\|''spiro'' - nəfəsvermək}}}})<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/ecolog/1049/%D0%A2%D0%A0%D0%90%D0%9D%D0%A1%D0%9F%D0%98%D0%A0%D0%90%D0%A6%D0%98%D0%AF Словари и энциклопедии на Академике ]</ref> — bitkinin torpaqdan aldığı suyun ~~[[yarpaq]]lar~~yarpaqlar ~~vasitəsi ilə~~vasitəsilə buxarlandırmasıdır. Bitkilər [[kök]] sistemi ilə aldıqları ~~[[su]]yu~~suyu yarpaqlarlara qədər qaldırır. Bitkilərin ~~[[torpaq]]dan~~torpaqdan sorduğu çox böyük miqdarda suyun yalnız mində bir və ya iki hissəsi [[sintez]] olunan [[üzvi maddələr]]in tərkibinə daxil olur, qalan 998-999 hissəsi isə yarpaqların səthi ilə buxarlanır. İlk baxışda, suyun bitkilərdən buxarlanması öz mahiyyətinə görə fiziki bir prosesi andırır. Ancaq bitkilərin anatomik və morfoloji qurluşları və fizioloji xüsusiyyətləri bu buxarlanmanı adı fiziki buxarlanma prosesindən əsaslı sürətdə fərqləndirir. Təcrübələr göstərmişdir ki, [[subtropik]] şəraitdə havada rütubətin çox olması üzündən bitkilərdə buxarlanmanın azalması onların inkişafına mənfi təsir etmir, əksinə, müsbət təsir edir. Bitkilərin çoxlu su buxarlandırmasının səbəblərindən biri — onların əmələ gətirdikləri çoxlu və güclü yarpaq aparatıdır. Müşahidələr göstərmişdir ki, bitkidə yarpaqların ümumi səthi bitkinin tutduğu torpaq səthindən xeyli artıq olur. Bitkilərin yarpaq səthilərindən su buxarlanması ilə açıq səthindən su buxarlanması arasında əsaslı fərq var. == Xüsusiyyəti == Transpirasiya prosesində canlı hüceyrələrin səthindən su buxarlanır. Yarpaqların səthi su buxarını keçirməyən [[kutikula]] təbəqəsi ilə örtülüdür. Su əsas etibarı ilə yarpaqların ağızcıqları ilə buxarlanır. Yarpaqların daxili hüceyrələrinin səthindən su buxarlanaraq heceyrəarası boşluqlara dolur, oradan da yarpaqda olan ağızcıqlar vasitəsi ilə xaricə [[diffuziya]] olunur. Lakin rütubətli şəraitə uyğunlaşmış [[mamırlar]] kimi ibtidai bitki qrupları suyu yarpaqlarının bütün səthi ilə buxarlandırırlar. == Əhəmiyyəti == Transpirasiya prosesi bitkinin bütün fizioloji prosesləri ilə, xüsusən [[fotosintez]] prosesi ilə çox sıx əlaqədardır. Fotosintez prosesinin normal və intensiv getməsi üçün yarpaq hüceyrələrinin karbon qazı ilə təmin olunması lazımdır. Bu isə yarpaq ağızcıqlarının tam açıq olması şəraitində mümkündür. Ağızcıqlar tam açıq olanda transpirasiya prosesi sürətlənir.Ağızcıqlar qapandıqda isə transpirasiya prosesi zəifləyən kimi yarpaqlara karnon qazı da daxol olmadığından fotosintez prosesi dayanır. Demək, ağızcıqların açıq olması transpirasiyanın və fotosintez proseslərinin normal getməsi üçün lazımı şərait yaradır. Bitkilərin həyatındakı bu iki proses bir - birinə zidd olsa da, biri diğəri üçün vacıbdir. Elə ona görə də [[Kliment Timiryazev\|Timiryazev]] yaşıl yarpaqlardan suyun buxarlanmasını " əlacsiz bəla" adlandırmışdır. == Ağızcıq vasitəsilə transpirasiya == Transpirasiya prosesinin tənzim olunmasında ağızcıqların hərəkətinin də böyük əhəmiyyəti var. Yarpağın ağızcığı iki qapayıcı hüceyərdən ibarət olub, şəklinə, quruluşuna və fizioloji xüsusiyyətlərinə görə digər yarpaq hüceyrələrindən əsaslı surətdə fərqlənir. Ağızcıq hüceyrələrinin açılması üçün ən əsas amil bu hüceyrələrdə suyun çoxalmasıdır. Ağızcığın qapayıcı hüceyrələrində suyun çoxalması onların gırginlışib turqor halına keçməsinə və bununla əlaqədar olaraq, ağızcıqların açılmasına səbəb olur. Ağızcıqlar ən çox səhərlər, yəni saat 8-10 arasında açılır. == Dəricik vasitəsilə transpirasiya == Quru və isti küləklərlə müşayiət olunan çox isti havalar bitkilərdə ağızcıqlarla gedən transpirasiyadan əlavə dəricik(kutikula) ilə də transpirasiya getməsinə səbəb olur. Yaşıl yarpaqların kutikula təbəqəsi ilə suyu buxarlandırmasına dəricik (kutikulyar) transirasiyası deyilir. Cavan, eləcə də kölgə yerlərdə əmələ gələn zəif yarpaqlarda dəricik transpirasiyası nisbətən intensiv gedir. == Transpirasiyaya təsir edən amillər == Transpirasiyanın gedişini tənzim edən amillərdən biri işıqdır. İşığın əsas funksiyası suyun buxara çevrilməsi üçün enerji mənbəyi olmaqla ağızcıqların açılmasına və bu prosesin böyük intensivliklə getməsinə kömək etməkdir. Havanın rütubəti də transpirasiyanı tənzim edən mühüm amillərdəndir. Havada rütubət artdıqda transirasiya zəifləyir, azaldıqda isə intensivləşir. Havanın temperaturunun yüksəlməsi transpirasiyanın sürətlənməsinə səbəb olur. Külək transpirasiyanı şiddətləndirir.<ref>T.İ.Qaziyev.Bitkilərin həyatı. Bakı.Azərnəşr.1970.s.76-78</ref> ~~== Həmçinin bax ==~~ ~~== Xarici keçidlər ==~~ == İstinadlar == {{İstinad siyahısı}} ~~<references/>~~ [[Kateqoriya:~~Bitkilərin~~Bitki fiziologiyası]] [[Kateqoriya:Bitkiçilik və bağçılıq]]

Transpirasiya: Redaktələr arasındakı fərq