Hunlar: Redaktələr arasındakı fərq

Beləliklə, e.ə. II-I əsrlərdə hunlar şərqdə [[Böyük Xinqan]]a söykənən, qərbdə İrtış vadisinə çatan, şimalda [[Baykal gölü]]ndən başlayıb cənubda Qobi səhrasına qədər uzanan bir imperiya yaratmışlar. Ona görə də bütün əsaslarla deyə bilərik ki, [[Mərkəzi Asiya]]nın şimal hissəsini – Monqolustanı, Qərbi Sayanları, [[Altay]]ı, Transbaykaliya və Baykal gölünün ilk kəşfçiləri məhz hunlar olmuşdur.

Hunlara aid ilk tarixi mənbələr Çin mənbələridir. E.ə. 244-cü ildə adı çəkilən hunlar Çin sərhədlərinə axınlar edirdilər. Buna görə 29 il sonra [[Sin Şi Xuandi]] Böyük Çin Səddini çəkdirdi. Sin Şi Xuandinin əmrilə hunlara hücum edən Menq Tyan adlı general hun hökmdarı [[Tuman]]ı məğlub edərək qovur. Teomandan sonra taxta keçən [[Mete xaqan]] hakimiyyətinin ikinci ilində şərq qonşuları olan Tunqhuların torpağını işğal edərək konfederasiyanınn tərkibinə qatdı. E.ə. 202-ci ildə Çində [[Xan sülaləsi]] hakimiyyətə keçdi. Xan sülaləsindən ilk hökmdar olan Qao-tszu hunlara qarşı 400.000 nəfərlik orduyla yürüş edərək Peteng dağı yaxınlığında pusquya düşdü. 7 gün ac-susuz mühasirədə qalan imperator məcbur olub sülh bağladı. Sülhün şərtlərinə əsasən imperatorun qızı həmişə hun imperatoru ilə evlənəcəkdi. <ref> Yap, Joseph P. pp 71-76. "Wars With The Xiongnu, A Translation From Zizhi tongjian" AuthorHouse (2009) ISBN 978-1-4490-0604-4 </ref> Bu sülh şəraiti 60 il çəkdi. 176-cı ildə [[Qansu]]nu işğal edən hunları [[vusun]]ları burdan qovdular. Eramızdan əvvəl 133-cü ildə yenə müharibə baş verdi. Bu dəfə Xan sülaləsinin yeddinci imperatoru [[Vu]] Mete xanın nəvəsi [[Günçen]]i tələyə salmaq istəsə də hunlar tələdən qaçmağı bacardılar. Növbəti müharibə 14 il sonra baş verdi. Bu döyüşdə sayca az olan Hunlar böyük məğlubiyyətə uğradılar. Eramızdan 60-cı ildə Hunlar arasında vətəndaş müharibəsi baş verdi, taxta 4 namizəd vardı. Bu namizədlərin hamısı öldürüldü. Yerdə qalan tək namizəd olan [[Çiçi]] də hakimiyyətə iddia edirdi, qardaşı [[Huxanye]] isə Çindən kömək istədi. Həlledici döyüşdə [[Roma İmperiyası]]ndan əsir götürülmüş əsgərlərdən yardım alan Çiçi məğlub edildi. Eramızın 24-cü ilində [[Yü|Huduerşi]] xan hunları yenidən qüvvətləndirdi. Oğlu [[Panu]] dövründə yenidən vətəndaş müharibəsi baş verdi və [[Qara Hunlar]]la [[Göy Hunlar]] ayrıldılar. Hunların son hökmdarı olan [[Huçuquan]] 215-ci ildə devrildi. Ondan sonrakı hun hökmdarları barədə çox məlumat bəlli deyil. Çünki çinlilər hunları artıq təhlükə saymırdılar. Hunlar beş tayfaya bölündü.