18:54, 25 noyabr 2017 tarixindəki versiya redaktə Sortilegus (müzakirə \| töhfələr) Bürokratlar, İnzibatçılar 273.433 redaktə Redaktənin izahı yoxdur ← Əvvəlki redaktə		18:00, 16 fevral 2018 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar 158.255.208.81 (müzakirə) Redaktənin izahı yoxdur Sonrakı redaktə →
Sətir 1: '''Ziyankar proqram'''<ref>[https://www.microsoft.com/en-us/language/Search?&searchTerm=malware&langID=Azerbaijani%20(Latin)&Source=true&productid=All%20Products Terminology Search - Microsoft Language Portal]</ref><ref>[https://azerdict.com/english/malware Translation and meaning of malware in English - azerdict.com]</ref>, '''ziyanverici proqram'''<ref>[https://www.cert.az/news/2013/ziyanverici-proqramlar Ziyanverici proqramlar - Elektron Təhlükəsizlik Mərkəzi]</ref><ref>[http://news.milli.az/hitech/471367.html Azərbaycanda daha çox təsadüf edilən kiber hücumların növləri]</ref>, '''zərərli proqram'''<ref>[https://www.microsoft.com/en-us/language/Search?&searchTerm=malicious%20software&langID=Azerbaijani%20(Latin)&Source=true&productid=All%20Products Terminology Search - Microsoft Language Portal]</ref> ({{lang-ru\|вредоносная программа}}, {{lang-en\|malware}} - {{lang-en2\|'''mal'''icious}} — "pisniyyətli" и {{lang-en2\|soft'''ware'''}} — "proqram təminatı") - kompüter sistemlərində [[informasiya təhlükəsizliyi]]nə təhdidlərin əsas, mənbələrindən biridir, icazəsiz və əksər hallarda ziyankar əməllərin həyata keçirilməsi üçün yaradılan və istifadə edilən bütün proqramları birləşdirir.<ref>[http://cert.az/ziyankar.html Cert.az - Ziyankar proqramlar]</ref> == Növləri ==▼ Təsir mexanizmindən asılı olaraq ziyankar proqramlarin novleri: * məntiqi bombalar - kompüterdə daimi yerləşən və yalnız müəyyən şərtlər ödəndikdə yerinə yetirilən proqramlardır. Belə şərtlərə misal: verilmiş tarixin başlaması, kompüter sisteminin müəyyən iş rejiminə keçməsi, bəzi hadisələrin müəyyən dəfə baş verməsi və s. ola bilər. * [[kompüter virusları]] - digər proqramlara yeridilmə yolu ilə müstəqil yayılan, müəyyən şərtlər yerinə yetirildikdə kompüter sisteminə mənfi təsir göstərən kiçik proqramlardır. * soxulcanlar - müstəqil, yəni başqa proqramlara yeridilmədən öz surətlərini kompüter sistemlərində yaymağa və onları işə salmağa qabil olan proqramlardır (virusun aktivləşməsi üçün yoluxmuş proqramın işə salınması tələb olunur). Soxulcanların axın kimi yayılması rabitə kanallarının, yaddaşın həddən artıq yüklənməsinə və son nəticədə sistemin iflic olmasına gətirib çıxarır. * [[troya atları]] - funksional cəhətdən faydalı proqram kimi görünən ziyankar proqramlardır. İşə düşdükdə troya atları elan edilmiş faydalı funksiyalarla yanaşı elan olunmamış funksiyaları da yerinə yetirirlər. == Zərərli fəaliyyətləri == Nə vaxtsa bütün ziyankar proqramları təsvir etmək üçün "virus" və "troya atı" anlayışları kifayət edirdi. Lakin həmin vaxtlardan kompüterlərin yoluxdurulması üsulları və [[texnologiya]]ları xeyli inkişaf edib və bu iki anlayış ziyankar proqramların bütün rəngarəngliyini təsvir etmək üçün kifayət deyil.▼ * "yolüstü yoluxmalar" (yəni yoluxmuş saytları açarkən avtomatik yüklənən ziyankar proqramlar); * başqa istifadəçilərə kompüterə girməyə imkan verən fayl mübadiləsi şəbəkələri (P2P) istifadə edilərkən yoluxma; * arzuolunmaz reklam, o cümlədən İnternetdən yüklənən pulsuz proqram təminatı ilə kompüterdə avtomatik qurulan reklam proqramları.<ref>[http://www.cert.az/childpro.html Cert.az - Uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyi]</ref> == Zərərli fəaliyyətləri == Sətir 15: * arzuolunmaz reklam, o cümlədən İnternetdən yüklənən pulsuz proqram təminatı ilə kompüterdə avtomatik qurulan reklam proqramları.<ref>[http://www.cert.az/childpro.html Cert.az - Uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyi]</ref> == Ziyankar proqram təminatının yeni növləri ==▼ Son vaxtlar ziyankar proqram təminatının yeni növləri meydana çıxmışdır:▼ == Zərərli fəaliyyətləri == * [[Adware\|Reklam proqramlar]] - istifadəçinin kompüterində [[reklam]] göstərilməsi proqramlarıdır. Çox vaxt belə proqramlar rəsmi satılan məhsulların tərkibinə daxil olurlar, onların istehsalçıları öz proqram təminatlarının şərti pulsuz versiyalarını təklif edirlər. * "yolüstü yoluxmalar" (yəni yoluxmuş saytları açarkən avtomatik yüklənən ziyankar proqramlar); * [[Spyware\|Casus proqramlar]] - kompüter və istifadəçi haqqında fərdi məlumatların toplanması ilə məşğul olurlar: kompüterin [[IP-ünvan]]ı, əməliyyat sisteminin və Internet-[[brauzer]]in versiyası, ən çox başvurulan Internet-resursların siyahısı, axtarış sorğuları və sonrakı reklam kampaniyalarında istifadə edilə bilən digər verilənlər (çox vaxt Spyware ilə Adware bir məhsulda olur). * başqa istifadəçilərə kompüterə girməyə imkan verən fayl mübadiləsi şəbəkələri (P2P) istifadə edilərkən yoluxma; * [[Rutkit]] (rootkit) – ziyankar proqramların sistemdə fəaliyyətini maskalamaq üçün istifadə edilən proqram və ya proqramlar toplusudur. Rootkit termini tarixən Unix-sistemlərdən gəlmişdir və bu termin altında [[haker]]in sındırılmış sistemdə superistifadəçi hüququnu ələ keçirəndən sonra sistemdə quraşdırdığı utilitlər toplusu və ya nüvənin xüsusi modulu başa düşülür. Sistemdə quraşdırılan rutkitləri nəinki istifadəçilər görmürlər, onları çox vaxt heç antivirus proqram təminatı da aşkarlaya bilmir. İstifadəçilər çoxu sistemdə gündəlik iş üçün məhdud hüquqlu ayrıca uçot yazısı yaratmırlar və sistemə administrator kimi daxil olurlar, bunun nəticəsində bədniyyətlinin rutkitləri sistemdə quraşdırması olduqca asanlaşır. * arzuolunmaz reklam, o cümlədən İnternetdən yüklənən pulsuz proqram təminatı ilə kompüterdə avtomatik qurulan reklam proqramları.<ref>[http://www.cert.az/childpro.html Cert.az - Uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyi]</ref> == Zərərli fəaliyyətləri == * "yolüstü yoluxmalar" (yəni yoluxmuş saytları açarkən avtomatik yüklənən ziyankar proqramlar); * başqa istifadəçilərə kompüterə girməyə imkan verən fayl mübadiləsi şəbəkələri (P2P) istifadə edilərkən yoluxma; * arzuolunmaz reklam, o cümlədən İnternetdən yüklənən pulsuz proqram təminatı ilə kompüterdə avtomatik qurulan reklam proqramları.<ref>[http://www.cert.az/childpro.html Cert.az - Uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyi]</ref> == Zərərli fəaliyyətləri == * "yolüstü yoluxmalar" (yəni yoluxmuş saytları açarkən avtomatik yüklənən ziyankar proqramlar); * başqa istifadəçilərə kompüterə girməyə imkan verən fayl mübadiləsi şəbəkələri (P2P) istifadə edilərkən yoluxma; * arzuolunmaz reklam, o cümlədən İnternetdən yüklənən pulsuz proqram təminatı ilə kompüterdə avtomatik qurulan reklam proqramları.<ref>[http://www.cert.az/childpro.html Cert.az - Uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyi]</ref> == Zərərli fəaliyyətləri == * "yolüstü yoluxmalar" (yəni yoluxmuş saytları açarkən avtomatik yüklənən ziyankar proqramlar); * başqa istifadəçilərə kompüterə girməyə imkan verən fayl mübadiləsi şəbəkələri (P2P) istifadə edilərkən yoluxma; * arzuolunmaz reklam, o cümlədən İnternetdən yüklənən pulsuz proqram təminatı ilə kompüterdə avtomatik qurulan reklam proqramları.<ref>[http://www.cert.az/childpro.html Cert.az - Uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyi]</ref> == Zərərli fəaliyyətləri == * "yolüstü yoluxmalar" (yəni yoluxmuş saytları açarkən avtomatik yüklənən ziyankar proqramlar); * başqa istifadəçilərə kompüterə girməyə imkan verən fayl mübadiləsi şəbəkələri (P2P) istifadə edilərkən yoluxma; * arzuolunmaz reklam, o cümlədən İnternetdən yüklənən pulsuz proqram təminatı ilə kompüterdə avtomatik qurulan reklam proqramları.<ref>[http://www.cert.az/childpro.html Cert.az - Uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyi]</ref> == Zərərli fəaliyyətləri == * "yolüstü yoluxmalar" (yəni yoluxmuş saytları açarkən avtomatik yüklənən ziyankar proqramlar); * başqa istifadəçilərə kompüterə girməyə imkan verən fayl mübadiləsi şəbəkələri (P2P) istifadə edilərkən yoluxma; * arzuolunmaz reklam, o cümlədən İnternetdən yüklənən pulsuz proqram təminatı ilə kompüterdə avtomatik qurulan reklam proqramları.<ref>[http://www.cert.az/childpro.html Cert.az - Uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyi]</ref> == Zərərli fəaliyyətləri == * "yolüstü yoluxmalar" (yəni yoluxmuş saytları açarkən avtomatik yüklənən ziyankar proqramlar); * başqa istifadəçilərə kompüterə girməyə imkan verən fayl mübadiləsi şəbəkələri (P2P) istifadə edilərkən yoluxma; * arzuolunmaz reklam, o cümlədən İnternetdən yüklənən pulsuz proqram təminatı ilə kompüterdə avtomatik qurulan reklam proqramları.<ref>[http://www.cert.az/childpro.html Cert.az - Uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyi]</ref> == Zərərli fəaliyyətləri == * "yolüstü yoluxmalar" (yəni yoluxmuş saytları açarkən avtomatik yüklənən ziyankar proqramlar); * başqa istifadəçilərə kompüterə girməyə imkan verən fayl mübadiləsi şəbəkələri (P2P) istifadə edilərkən yoluxma; * arzuolunmaz reklam, o cümlədən İnternetdən yüklənən pulsuz proqram təminatı ilə kompüterdə avtomatik qurulan reklam proqramları.<ref>[http://www.cert.az/childpro.html Cert.az - Uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyi]</ref> == Zərərli fəaliyyətləri == * "yolüstü yoluxmalar" (yəni yoluxmuş saytları açarkən avtomatik yüklənən ziyankar proqramlar); * başqa istifadəçilərə kompüterə girməyə imkan verən fayl mübadiləsi şəbəkələri (P2P) istifadə edilərkən yoluxma; * arzuolunmaz reklam, o cümlədən İnternetdən yüklənən pulsuz proqram təminatı ilə kompüterdə avtomatik qurulan reklam proqramları.<ref>[http://www.cert.az/childpro.html Cert.az - Uşaqların İnternetdə təhlükəsizliyi]</ref> * [[Proksi proqram]]lar - [[fayl]]ların və ya poçt məlumatlarının ([[spam]]ın) qəbulu və/və ya ötürülməsi üçün hədəf kompüterin "zombi" kimi istifadəsi üçün proqramlar; * [[Porno-dialer]] - [[Dial-Up]] birləşmədən istifadə etməklə pullu [[pornoqrafik]] resurslara giriş verən proqramlar, bu zaman birləşmənin qiyməti çox yüksək olur; Sətir 26 ⟶ 76: * [[StartPage]] - [[Internet Explorer]]-in [[başlanğıc səhifəsi]]nin ünvanını dəyişməklə məşğul olan proqram təminatı. ▲Nə vaxtsa bütün ziyankar proqramları təsvir etmək üçün "virus" və "troya atı" anlayışları kifayət edirdi. Lakin həmin vaxtlardan kompüterlərin yoluxdurulması üsulları və [[texnologiya]]ları xeyli inkişaf edib və bu iki anlayış ziyankar proqramların bütün rəngarəngliyini təsvir etmək üçün kifayət deyil. ▲== Ziyankar proqram təminatının yeni növləri == ▲Son vaxtlar ziyankar proqram təminatının yeni növləri meydana çıxmışdır: ▲== Növləri == == İstinadlar == {{İstinad siyahısı}}

Ziyankar proqram: Redaktələr arasındakı fərq