Müzakirə:Ermənistan: Redaktələr arasındakı fərq

1801-1812 ci illərdə Güney Qafqazda rus işğallarından sonra 1813-cü il oktyabrın 12-də Rusiya İmperiyası ilə Qacar Şahənşah dövləti arasında Qarabağ xanlığının Gülüstan kəndində (hazırda Goranboy rayonuna daxildir) bağlanmış sülh müqaviləsi nəticəsində Azərbaycanın quzeyindəki Gəncə xanlığı (tərkibinə Borçalı , Qazax , Şəmşəddil sultanlıqları daxil olmaqla) , Şirəkel sultanlığı (20.10.1805-də işğal olundu) , Bakı , Quba, Dərbənd , Şamaxı (və ya Şirvan), Şəki (tərkibinə Car-Balakən camaatlığı , İlisu-Ərəş-Qəbələ sultanlıqları daxil olmaqla), Qarabağ, Gəncə və Lənkəran xanlıqları Rusiya tərəfindən ilhaq olundu . Həmin vaxtlar 15 mahaldan (Qırxbulaq, Zəngibasar, Gərnibasar, Vedibasar, Şərur, Sürməli, Dərəkənd, Səədli, Talın, Seyidli-Axsaxlı, Sərdarabad, Körpübasar, Abaran, Dərəçiçək və Göyçə) ibarət olan İrəvan xanlığını ram etmək üçün iki dəfə cəhd olunsa da, rusların niyyəti baş tutmamışdı. Odur ki, 1826-cı ildə, Rusiya İmperiyası ilə Qacar Şahənşahlığı arasında müharibə yenidən başlayanda əsas diqqət bu istiqamətə yönəldildi və...1827-ci il oktyabrın 1-də İrəvan qalası təslim oldu. 1828-ci il fevralın 10-da Təbriz yaxınlığındakı Türkmənçay kəndində bağlanan müqavilə Naxçıvan və İrəvan xanlıqlarının ərazilərinin Rusiyanın tabeçiliyinə keçməsini rəsmiləşdirdi. Elə həmin il martın 20-də bu müqaviləni təsdiqləyən I Nikolay ertəsi gün, yəni martın 21-də «Naxçıvan və İrəvan xanlıqlarının ərazilərində Erməni vilayəti yaradılması barədə fərman»ı da imzaladı. Bu fərmana görə “ Erməni Vilayəti “ İrəvan , Naxçıvan əyalətlərinə və Ordubad dairəsinə bölünmüşdü . İrəvan əyalətinə keçmiş İrəvan xanlığının 15 mahalı , Naxçıvan əyaltinə 5 mahal , Ordubad dairəsinə də 5 mahal daxil edilmiş , Erməni Vilayətinin idarəsinə isə Aleksandır Çavçavadze təyin olunmuşdu .1829-cu ilin əvvəllərində rus generalı Qraf Paskeviç Erivanskinin əmri ilə İ.Şopen yeni yaradılmış “ Erməni Vilayəti ” ində əhalini və bölgədəki yaşayış məntəqələrini siyahıya alımağa başlamış və bu işi 1832-ci ilin əvvəlində yekunlaşdırmışdır . Əlyazması 20 cilddən ibarət olan siyahıya almanın nəticələri yazarın 1852-ci ildə Peterburq şəhərində nəşr olunmuş "İstoriçeskiy Pamyatnik Sostoyaniya Armiyanskoy Oblasti v Epoxu yeqo Prisoyedineniya k Rossiyskoy İmperii " əsərində verilmişdir . Müəllif öz əsərində yazır ; “ Erməni Vilayətində “ 1111 yaşayış məntəqəsi var . Onun 831-i İrəvan əyalətində , 221-i Naxçıvan əyalətində , 58-si isə Ordubad dairəsində yerləşir . Ancaq müharibə nəticəsində vilayətdəki 359 müsəlman yaşayış məntəqəsi dağılmış və əhalisi tərəfindən tərk olunmuşdur . Dağılmış müsəlman yaşayış məntəqələrinin 311-i İrəvan əyalətində , 42-si Naxçıvan əyalətində , 6-sı isə Ordubad dairəsində yerləşir . Beləliklə hazırda vilayət əhalisi 752 yaşayış məntəqəsində məskunlaşmışdır və bunların 62-si erməni yaşayış məntəqəsidir . İ.Şopenin hesablamalarına görə xanlıqlar ilhaq edildiyi zaman yəni 1828-ci ilin əvvəlində “ Erməni Vilayəti “ inin ərazisində təxminən ( İrəvan əyalətində 17 min ailə , Naxçıvan əyalətində 4600 ailə və Ordubad dairəsində 2130 ailə ) 23730 ailə və ya 118650 nəfər (İ.Şopenin təxmini hesablamasına əsasən) yaşayırdı . İ.Şopenə görə əhalinin təxminən 81749 nəfəri və ya 69%-i müsəlman tatar , 25131 nəfəri və ya 21%-i erməni ,11770 nəfəri və ya 10%-i isə kürd və digər millətlər olmuşdur . İ.Şopenin apardığı araşdırmaya görə 1828-ci ilin mart ayının sonundan 1831-ci ilin sonunadək Çar hökuməti tərəfindən İrəvan şəhərinə 1715 nəfər , Naxçıvan şəhərinə 1110 nəfər , Ordubad şəhərinə isə 182 nəfər Osmanlı İmperiyası və Qacar Şahənşahlığı ermənisi yerləşdirilmişdir . Həmçinin eyni tarixdə İrəvan əyalətinin 119 kəndində 21853 nəfər , Naxçıvan əyalətnin 61 kəndində 9542 nəfər və Ordubad dairəsinin 11 kəndində 1158 nəfər Türkiyədən və İrandan köçürülmüş ermənilər yerləşdirildi . Beləliklə , 1831-ci ilin sonunadək vilayətin ərazisindəki bütün şəhər və kəndlərə Osmanlı Sultanlığı torpaqlarından köçürülmüş 21666 nəfər (3682 ailə) və Qacar Şahənşahlığı torpaqlarından köçürülmüş 13894 nəfər(3267 ailə) yəni, toplam 35560 nəfər (6949 ailə) erməni və həmçinin Osmanlı Sultanlığından 324 nəfər (67 ailə) Yezidi kürd yerləşdirilmişdir .