Dərbənd: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
şərhdəki yanlışlıqlar. |
185.147.24.15 (müzakirə) tərəfindən edilmiş 4251426 dəyişikliyi geri qaytarıldı. Teq: Geri qaytarma |
||
Sətir 66:
Dərbənd tarixi [[Azərbaycan]]ın qədim şəhərlərindən biridir, hazırda Dağıstan Respublikasının tərkibində yerləşir. Dərbənd ([[Fars dili|farsca]] '''دربند''') sözü [[Tat dili|tat]] və [[Fars dili|fars]] dillərində mövcud olan "''dər''" (qapı; ağac) və "''bənd''" (divar; bağlı, bağlanan, qapanan) köklərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir ki, bu da ''"dəmir bənd"'', ''"möhkəm, qorunmuş bir məntəqə"'' deməkdir.
Dərbənd ərazisinin bəlkə də ən qədim adı [[Çola|'''Çola''']]<nowiki/>dır. Sözün kökü [[Qafqaz dilləri|Qafqaz]], [[Nax-Dağıstan dilləri]]<nowiki/>ndən gəlir və mənası '''"divar"'''dır (məsələn [[Ləzgi dili|ləzgi]] və [[Tabasaran dili|tabasaran]] dillərində "Çola" sözünün [[:ru:Когнаты_(лингвистика)|koqnat]]<nowiki/>ı olan "''цал''" sözü "divar" deməkdir). Bu ad cürbəcür tarixi
[[Pəhləvi dili|Orta fars / pəhləvi dili]]<nowiki/>ndə (yəni erkən [[Sasanilər İmperiyası|Sasani]] dövründə) şəhər '''''Veroy-Pahr''''' (''Wērōy-pahr /'' "gürcü mühafizəçisi"), [[Suriya dili|süryanicə]] ''ܘܪܦܐܗܪܓ (
Şəhərin adı Dərbənd olaraq təyin olunduqdan sonra bir çox xalqlar şəhər üçün öz doğma dillərində və həmçinin tarixi qaynaqlarında Dərbənd adından törəmiş adlar istifadə etməyə başladılar.
[[Ərəblər|Qədim ərəblər]] Dərbəndə '''''Bab''''' ('''باب''') / '''''əl-Bab''''' ('''أل باب''' "qapı"), '''''Bab əl-Əbvab''''' ('''باب الأبواب''' "qapılar qapısı"), '''''Bab əl-Hədid''''' ('''باب الحديد''' "dəmir qapı") ([[Ərəb dili|müasir ərəbcə]] ''Derbend'' (دربند) və ya ''Dirbinət'' (ديربينت)), [[monqollar]] '''''Kahulqa''''' / '''''Kahalqa''''' ('''''Хаалга''''', "qapı, darvaza"), qədim [[gürcülər]] Dərbənd adına istinadən '''''Darubandi''''' (დარუბანდი) və ya '''''Dzğvis-kari''''' (ზღვის-კარი "dəniz qapısı/qapıları") (bəzi gürcü qaynaqlarına əsasən həmçinin '''Kaspi''' (კასპი) və '''Aleksandria''' (ალექსანდრია) olaraq da), [[Erməni dili|erməni]] qaynaqları Dərbənd adına istinadən '''''Darband''''' (Դարբանդ), həmçinin '''''Çora pahak''''' (Ճորա պահակ "[[Çola|Çola / Çor]] mühafizəçisi") '''''Ağvanits durr''''' (Աղվանից դուռ "[[Qafqaz Albaniyası|Alban]] qapıları"), ruslar vaxtilə Dərbənd adına istinadən '''''Derben'''''' ('''''Дербень''''') və ya '''''Jeleznıye vrata''''' ('''''Железные врата''''' "dəmir qapılar"), [[Qədim Yunanıstan|qədim yunan]] və [[Qədim Roma|roma]] qaynaqları '''pillae Caspiae''' ("[[Xəzər dənizi|Kaspi / Xəzər [dəniz nəzərdə tutulur]]] qapıları"), '''pillae Albaniae''' ("[[Qafqaz Albaniyası|Alban]] qapıları") olaraq adlandırmışlar.
[[türklər|Qədim türklər]]<nowiki/>in istifadə etdiyi '''''Temir Kapuq''''' (yəni "dəmir qapı") adı isə günümüzdə [[Azərbaycan dili|azərbaycanca]] sıx-sıx istifadə edilən və görülən '''Dəmirqapı''' və '''Dəmirqapı Dərbənd''' [[epitet]] və adlarında, və həmçinin şəhərin [[Qumuq dili|qumuqca]] ('''''Темир-къапу''''') və [[Kabarda-çərkəz dili|kabardincə / çərkəzcə]] ('''Темыркъалэ''', yəni "dəmir qala" variantında) adlarında da yaşayır. Dərbəndin yerli [[Azərbaycanlılar|azərbaycanlı]] əhalisi tərəfindən həm də sadəcə '''Şəhər''' ('''''Шәһәр''''') olaraq da adlanır.
| |||