Vikipediya

Gədəbəy: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 38:
}}
 
'''Gədəbəy''' — [[Azərbaycan]]<nowiki/>da şəhər, [[Gədəbəy rayonu]]<nowiki/>nun inzibati mərkəzi.<ref>[http://www.mct.gov.az/?/az/cities/view/329/ Gədəbəy şəhəri]</ref> [[Bakı]] ilə arasında məsafə 444 km, əhalisi 10.100 nəfərdir.
 
Gədəbəy [[Şahdağ silsiləsi]]<nowiki/>nin şimal ətəyində, 1460 metr yüksəklikdə, Mis çayının sahilində yerləşir. Yaxınlığındakı Mağara dağının ətəyindən XIX əsrdən mis filizi çıxarılır. Bu səbəbdən də şəhərin müasir gerbində "'''Cu'''", yəni "cuprum", [[Mis|mis elementi]]<nowiki/>nin [[latın dili]]<nowiki/>ndəki işarəsi yazılıb.
 
İlk dəfə [[XIII əsr|13-cü əsr]]ə aid mənbədə, qədim erməni dilində ''Qetabak qalası'' şəklində qeydə alınmışdır. Həmin qalanın xarabalıqları indiki Gədəbəy yaxınlığındadır. Yaşayış məntəqəsi 1863-cü ildə Qazaxdan çıxmış ailələr tərəfindən salınmışdır.<ref>Azərbaycan Toponimlərinin Ensiklopedik lüğəti I cild Bakı,2007</ref>
 
== Tarixi ==
Sətir 47 ⟶ 51:
Qarabağ müharibəsi dövründə Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən 1992-ci ilin avqustun 8-də rayonun iki kəndi Motudərə və Qasımağalı kəndləri, o cümlədən 78 yaşayış evi, 1 məktəb və 2 tibb məntəqəsi yandırılmışdır. Hazırda həmin kəndlərdə məktəb və tibb məntəqəsi, 17 yaşayış evi bərpa olunmuş, digər yaşayış evlərinin bərpası davam etdirilir. 2010-cu il sentyabrın 11-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgərləri tərəfindən Gədəbəy rayonunun Zamanlı kəndi ərazisində təxribat törətməyə çalışan Ermənistan xüsusi xidmət orqanlarının əməkdaşı Manvel Sarıbekyan tutulmuşdur. Daha sonrakı araşdırmalar nəticəsindən məlum olmuşdur ki, Manvel Sarıbekyan Azərbaycan tərəfinə kənd məktəbini partlatmaq üçün keçib. <ref>https://gedebey555.wordpress.</ref>
 
== Toponimikası ==
Bir ehtimala əsasən, Gədəbəy adı "Dədəbəy" sözünün deformasiyaya uğramasından yaranıb. Belə ki, orta əsrlərdə bu torpaqların bir hissəsi Atabəy, Şəkərbəy, Gədəbəy – ata və oğulları arasında bölüşdürülüb. Gədəbəy, Atabəyin oğlu olub. Ərazidə indi də Atabəy və Şəkərbəy adlı kəndlər var.
Gədəbəy 1. Azərbaycanın qərbində inzibati rayon. Şahdağ silsiləsinin Şimal Yamacında, Ermənistanla sərhəddədir. Mərkəzi Gədəbəy qəsəbəsidir. Səthi dağlıqdır. Ən hündür yeri cənubda Şahdağ silsiləsinin suayrıcında Qocadağ zirvəsidir (3317 m). Rayonun ərazisində mis filizi yataqları var. Ərazisindən Şemkir, Zəyəm çayları axır; 2. Eyniadlı r-nun mərkəzi, ştq. Şahdağ silsiləsinin şm. ətəyində, 1460 m. yüksəklikdə, Mis çayının sahilində yerləşir. Yaxınlığındakı Mağara dağının ətəyindən XIX əsrdən mis filizi çıxarılır. İlk dəfə XIII əsrə aid mənbədə, qədim erməni dilində Qetabak qalası şəklində qeydə alınmışdır. Həmin qalanın xarabalıqları indiki Gədəbəy yaxınlığındadır. Yaşayış məntəqəsi öz adını həmin qaladan almışdır. Toponim qədim türk dillərindəki ket, gedik (təpə) və bək (keşikçi, gözətçi) sözlərindən düzəlib, "müşahidə məntəqəsi", "keşikçi məntəqəsi" mənasındadır. Yaşayış məntəqəsi 1863-cü ildə Qazaxdan çıxmış ailələr tərəfindən salınmışdır.<ref>Azərbaycan Toponimlərinin Ensiklopedik lüğəti I cild Bakı,2007</ref>
 
Başqa bir ehtimala görə isə, toponim qədim türk dillərindəki "ket", "gedik" (təpə) və "bək" (keşikçi, gözətçi) sözlərindən düzəlib, "müşahidə məntəqəsi", "keşikçi məntəqəsi" mənasındadır.
 
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Gədəbəy şəhəri [[Kiçik QafqazınQafqaz]]ın orta və yüksək dağlıq zonasında yerləşir. Burada [[İyul|iyul ayındaayı]]<nowiki/>nda havanın temperaturu +10 C-dən +20 C-dək, [[Yanvar|yanvar ayındaayı]]<nowiki/>nda isə -2 C-dən -10 C-dək dəyişir.<ref>[http://www.anl.az/down/meqale/medeniyyet/medeniyyet_iyul2009/87084.htm Gədəbəy dəfinələri]
</ref>
 
== Əhalisi ==
=== Tanınmış şəxsləri ===
*[[İlham Əliyev (milli qəhrəman)|İlham Əliyev]] — Qarabağ müharibəsi şəhidi, [[Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı]]
*[[Sabir Məmmədli]] - siyasi elmlər doktoru, [[Qarabağ müharibəsi]] zamanı 1992-ci ildə AR[[Azərbaycan Respublikası Müdafiə NazirliyininNazirliyi]]<nowiki/>nin Gədəbəy bölgəsi üzrə Xüsusi Nümayəndəsi, könüllülər taborunun komandiri.
*[[İzzət Rüstəmov]] - Baş nazirin müavini (1994-1999), BDU[[Bakı Dövlət Universiteti]]<nowiki/>nin Sosiologiya kafedrasının müdiri.
*Həmid İmanov - BDU[[Bakı Dövlət Universiteti]]<nowiki/>nin Fəlsəfə kafedrasının müdiri (1976-2011)
*[[Yaqub Məmmədov]] - Professorprofessor, [[Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası|sovet dövrü]]<nowiki/>ndə [[Azərbaycan SSR Ali sovetininSoveti]]<nowiki/>nin sədri
*[[Bakir Məhərrəmov]] - neftçi-geoloq, Geologiyageologiya-minerologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru (2005), “Azərbaycan Neftçi Geoloqları Cəmiyyəti”nin Prezidenti (2014-2015).
*[[Mirzə Sadıxov]] - akademik, SSRİ dövlət mukafatimükafatı laureati.laureatı
 
 
* [[Nurəddin Rzayev]] – əməkdar elm xadimi, professor.
* [[Tofiq Köçərli]] – [[Azərbaycan Milli Elmlər AkademiyasınınAkademiyası]]<nowiki/>nın akademiki
* [[Firudin Köçərli]] – [[Azərbaycan Milli Elmlər AkademiyasınınAkademiyası]]<nowiki/>nın akademiki
* [[Qoşqar Əhmədov]] – [[Azərbaycan Milli Elmlər AkademiyasınınAkademiyası]]<nowiki/>nın müxbir üzvü
* [[İlyas Tapdıq]] – şair, tərcüməçi, 1958-ci ildən [[Azərbaycan Yazıçılar BirliyininBirliyi]]<nowiki/>nin üzvü, "Azərbaycan komsomolu" mükafatı laureatı (1972).
* [[Zəka Vilayətoğlu]] – Mədəniyyətmədəniyyət və incəsənət xadimi, yazıçı, müğənniImagemüğənni
== İstinadlar ==
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Gədəbəy"