Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
'''Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası''' — Azərbaycan Respublikasının 27 may 1918-ci ildən 17 iyun 1918-ci ilədək və yenidən 16 noyabr 1918-ci ildən 3 dekabr 1918-ci ilədək olan dövrdə mövcud olmiuş ilk qanunvericilik qurumudur; seçkilər ilə formalaşan bir qanunverici quruluşdur.
Zaqafqaziyadan seçilmiş deputatlar tərəfindən hakimiyyət orqanı kimi Tiflisdə 1918-ci ilin fevral aylnda yaradılmış olan [[Zaqafqaziya Seymi]]nin 26 may 1918-ci ildə son iclası keçirildi. Həmin seymdə Azərbaycan 44 deputatdan ibarət dörd müsəlman partiyası -"Müsavat" və ona qoşulan demokratik bitərəflər qrupu, "Müsəlman sosialist bloku", "Rusiyada Müsəlmanlıq" ("İttihad"), "Hümmət" (menşevik) partiyaları tərəfindən təmsil olunurdu. Ertəsi gün, mayın 27-də, keçmiş Seymin Müsəlman fraksiyası tərəfindən fövqəladə iclas çağrildi. İclası keçirməkdə məqsəd - yaranmış siyasi vəziyyəti müzakirə etmək idi və keçmiş [[Zaqafqaziya Seymi]]nin müsəlman fraksiyasının bütün üzvləri [[Azərbaycan]]ın istiqlaliyyətini elan edərək müstəqil dövlət yaratmaq, Azərbaycanın idarə edilməsini öz üzərlərinə götürmək, Müvəqqəti Milli Şura yaratmaq qərarına gəldilər. Mayın 28-də Tiflisdə keçmiş Qafqaz Canişininin sarayında Azərbaycan Milli Şurasının ilk iclası keçirildi
Milli Şura Cənub-Şərqi Qafqazda [[Azərbaycanın Müstəqil Xalq Cümhuriyyəti]] qurulması barədə qərar qəbul etdi, müstəqillik haqqında Akt - İstiqlal bəyannaməsi qəbul etdi. Tarixi iclasda Milli Şuranın aşağıdakı üzvləri iştirak etmişlər: Həsən bəy Ağayev, Mustafa Mahmudov, Fətəli Xan Xoyski, Xəlil bəy Xasməmmədov, Nəsib bəy Yusifbəyli, Mir Hidayət Seyidov, Nəriman bəy Nərimanov, Heybətqulu Məmmədbəyov, Mehdi bəy Hacınski, Əliəsgərov, Aslan bəy Qardaşov, Sultan Məcid Qənizadə, Əkbər ağa Şeyxülislamov, Mehdi bəy Hacıbababəyov, Məmməd Yusif Cəfərov, Xudadat bəy Məlik-Aslanov, Rəhim bəy Vəkilov, Həmid bəy Şahtaxtinski, Firudin bəy Köçərli, Camo bəy Hacınski, Şəfı bəy Rüstəmbəyli, Xosrov Paşa bəy Sultanov, Cəfər Axundov, Məhəmməd Məhərrəmov, Cavad Məlik-Yeqanov və Hacı Molla Axundzadə. Səsvermədə 24 nəfər müstəqilliyin lehinə səs vermiş, iki nəfər (S.M.Qənizadə və C.Axundov) bitərəf qalmışlar <ref>http://axc.preslib.az/az_a2.html</ref>.(M.Ə.Rəsulzadə bu zaman Batumda türklərlə danışıqlar aparırdı)
Altı bənddən ibarət olan bəyannaməni Azərbaycan Milli Şurasının üzvlərindən Həsən bəy Agayev, Fətəli Xan Xoyski, Nəsib bəy Yusifbəyli, Camo bəy Hacınski, Şəfı bəy Rüstəmbəyli, Nəriman bəy Nərimanov, Cavad Məlik-Yeqanov, Mustafa Mahmudov imzalamışlar.
Müvəqqəti Milli Şuranın Sədri vəzifəsinə M.Ə.Rəsulzadə ("Müsavat" partiyasının MK sədri), onun müavini isə doktor Həsən bəy Ağayev seçildilər. İcra Komitəsinin sədri vəzifəsinə isə Fətəli xan Xoyski (bitərəf) seçildi <ref>Azərbaycan cümhuriyyəti (1918-1920), "ElmⅦ nəşriyyatı, Bakı, 1998, 336 s.</ref>.
Həmin iclasda Milli Şura ilk müvəqqəti hökumətin yaradılması haqqında qərar qəbul etmişdir. Milli Şura və ilk hökumət 1918-ci il iyunun 16-da Tiflisdən Gəncəyə köçmüş, noyabrın 16-dan dekabrın 7-sinədək – yəni ilk parlamentin açılışınadək Bakıda fəaliyyətini davam etdirmişdir.
1918-ci il may ayının 28-də Milli Şuranın birinci iclasında Azərbaycanın müstəqil dövlət elan olunması haqqında tarixi qərar qəbul edildi. Beləliklə,
100 ildən artıq fasilədən sonra Azərbaycanın Şərqi və Cənubi Zaqafqaziya hüdudlarında milli dövlətçiliyi bərpa olundu. Elə həmin iclasda yeni demokratik dövlətin yaranması faktını hüquqi cəhətdən təsbit edən "Azərbaycanın istiqlaliyyəti haqqında Akt" qəbul edildi. Bir saatlıq fasilədən sonra iclas öz işinə yenidən başladıqda, ilk Azərbaycan hökumətini təşkil etmək haqqında tapşırıq almış Fətəlixan Xoyski müvəqqəti hökumətin tərkibini elan etdi:
*Nazirlər Şurasının sədri və Daxili İşlər naziri - Fətəlixan Xoyski (bitərəf);
*maliyyə naziri və xalq maarifi naziri - Nəsib bəy Usubbəyov ("Müsavat");
*xarici işlər naziri - Məhəmməd Həsən Hacınski ("Müsavat");
*yollar naziri və poçt və teleqraf naziri - Xudadat bəy Məlik-Aslanov (Müsəlman sosialist bloku);
*ədliyyə naziri - Xəlil bəy Xasməmmədov ("Müsavat");
*əkinçilik naziri və əmək naziri - Əkbər Şeyxül-islamov ("Hümmət");
*hərbi nazir - Xosrov Paşa bəy Sultanov ("İttihad");
*
*dövlət nəzarəti naziri - Camo Hacınski (Müsəlman sosialist bloku)<ref>Искендеров M.C. Из истории борьбы коммунистической партии Азербайджана за победу Советской власти. Баку, 1958, с.345</ref>.
1918-ci il dekabrın 7-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qanunverici orqanı olan Parlamentin işə başlaması ilə Milli Şuranın fəaliyyətinə xitam verildi.
<ref>https://525.az/site/?name=xeberprint&kecid=1&news_id=24919</ref>
<ref> Zaqafqaziya Seymininin Müsəlman fraksiyası və Azərbaycan Milli Şurası iclaslarının protokolları 1918-ci il,"Adiloğlu" nəşriyyatı, Bakı, 2006, 216 səh. (Azərbaycan Respublikasının Milli Arxiv idarəsi)</ref>
[[File:Оглашение_Декларации_независимости._Тифлис_1918,_28_мая.jpg|300px|thumbnail|Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası Azərbaycanın müstəqilliyini elan edir. 28 May 1918, Tiflis]]
[[Şəkil:Azərbaycan Milli Şurası.png|300px|thumb|Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası iclaslarının protokollarından bir parça. 1918-ci il]]
==Azərbaycan Milli Şurasının tərkibi (Rəyasət Heyəti)==
==="Müsavat" və demokratik bitərəflər qrupu===
#[[Məmməd Yusif Cəfərov]]
#[[Əlimərdan Topçubaşov]]
#[[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]]
#[[Nəsib bəy Yusifbəyli]]
#[[Həsən bəy Ağayev]]
#[[Xosrov Paşa bəy Sultanov]]
#[[Məmməd Həsən Hacınski]]
#[[Mir Hidayət bəy Seyidov]]
#[[Fətəli xan Xoyski]]
#[[Xəlil bəy Xasməmmədov]]
#[[Qazı Əhməd Məhəmmədbəyov]]
#[[Aslan bəy Qardaşov]]
#[[Şəfi bəy Rüstəmbəyov]]
#[[Cavad Məlikyeqanov]]
#[[Mustafa Mahmudov]]
#[[Mehdi bəy Hacıbababəyov]]
#[[Hacı Səlim Axundzadə|Hacı Molla Səlim Axundzadə]]
#[[Mehdi bəy Hacınski]]
#[[Xudadat bəy Məlik-Aslanov]]
#[[Müseyib Əxicanov]]
#[[Lütfəli bəy Behbudov]]
#[[Firudin bəy Köçərli]]
#[[İbrahim Vəkilov|İbrahim ağa Vəkilov]]
#[[Həmid bəy Şahtaxtinski]]
#[[Rəhim bəy Vəkilov]]
#[[Əliəsgər bəy Mahmudbəyov]]
#[[Yusif əfəndi Əfəndizadə]]
#[[Mirzə Cəlal Yusifzadə]]
#[[Məhəmmədrza Vəkilov]]
#[[İslam bəy Qabulov]]
===Müsəlman sosialist bloku===
#[[İbrahim bəy Heydərov]]
#[[Əli xan Qantəmir]]
#[[Aslan bəy Səfikürdski]]
#[[Əhməd bəy Pepinov|Əhməd Cövdət Pepinov]]
#[[Bağır Rzayev]]
#[[Camo bəy Hacınski]]
#[[Məhərrəm Məhərrəmov]]
==="Rusiyada müsəlmanlıq" ("İttihad")===
#[[Sultanməcid Qənizadə|Sultan Məcid Qəniyev]]
#[[Mir Yaqub Mehdiyev]]
#[[Heybətqulu Məmmədbəyov]]
===Müsəlman sosial-demokrat menşevik partiyası "Hümmət"===
#[[Cəfər Axundov]]
#[[İbrahim Əbilov]]
#[[Əkbər ağa Şeyxülislamov]]
#[[Səməd ağa Ağamalov]]
*[[Musa bəy Rəfiyev]]??
*[[Nəriman bəy Nərimanbəyli]]??
== İstinadlar ==
| |||