Metan: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Sevinc Cavidan tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Dexbot tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 21:
}}
 
'''Metan qazı''' – kimyəvi formulu CH<sub>4</sub> olan sadə karbohidrogen. RəngsizAdi şəraitdə, yəni atmosfer təzyiqi altında və otaq temperaturunda rəngsiz, iysiz və mavi rənglə yanan qazdır. Suda az həll olur və havadan yüngüldür. Onun kritik parametrlərinə əsasən metanın maye halına çevrilməsi üçün nisbətən aşağı temperatur ( -82 °C) tələb olunur.
Metan təbii qazın əsas komponentidir, parafinlər və ya alkanlar adlanan doymuş alifatik karbohidrogenlərin homoloji sırasının birinci üzvüdür. Quruluşda C-C əlaqəsinin olmaması onu bu sıranın digər üzvlərindən fərqləndirir, o, ən dayanıqlı və nisbətən inert karbohidrogendir. Onun parçalanma temperaturu etanın parçalanma temperaturundan 200°C yüksəkdir eyni zamanda sıranın digər üzvləri arasındakı temperatur fərqi təxminən 25°C təşkil edir.
 
 
Azərbaycanda illik metan qazı istehsalı 40-45 mln. m<sub>3</sub>.
 
== Metanın mənbələri ==
== Azərbaycanda biokütlədən metan qazı alınması planlaşdırılıb ==
Metan Yer səthindən ayrılan qazların çoxunun əsas kütləsini təşkil edir. O, kömürün hasilatı zamanı şaxtalarda yığılaraq hava ilə partlayış təhlükəli qarışıq əmələ gətirdiyindən, onu çox zaman “filiz qazı” da adlandırırlar.
 
Təbiətdə metan üzvi birləşmələrin parçalanması ilə əlaqədər “metan qıcqırması” adlanan proses nəticəsində fasiləsiz əmələ gəlir, məsələn, bataqlıqların dibində. Bu üzdən onu bəzən “bataqlıq qazı” da adlandırırlar. Ağacların quru qovulması zamanı əmələ gələn qazın tərkibinin də əsas hissəsini metan təşkil edir.
 
Bərk yanacaqların hidrogenləşdirilməsi zamanı əmələ gələn qazların tərkibinə etan, propan və butanla savayı xeyli miqdarda metan da daxildir. Bunlardan əlavə, daş və boz kömürün yarımkokslaşması zamanı əmələ gələn və istilik əmələgətirmə qabiliyyəti 6000-9000 kal/m<sup>3</sup> olan qazların tərkibində yüksək miqdarda metan vardır.
 
İndiyə qədər istifadə edilməyən daha bir qaz mənbəyi – təmiz metandan ibarət olan tullantı suların qazlarıdır. Üzvi tullantıların ferment parçalanması zamanı əmələ gələn bioqazın tərkibi, əsasən metan və karbon qazından ibarətdir.
 
== Metanın alınma üsülları ==
1. İlk dəfə olaraq metanın sintezi 1858-ci ildə Bertlo tərəfindən, közərdilmiş misin üzərindən karbon disulfidin və hidrogen-sulfidin borudan buraxılması ilə həyata keçirilmişdir:
CS<sub>2</sub> + 2H<sub>2</sub>S + 8Cu → CH<sub>4</sub> + 4Cu<sub>2</sub>S
Karbon və hidrogen elementlərindən metanın sintezi yüksək temperaturlarda aparılır və bu zaman asetilen və etanın alınması da baş verir.
 
2. Metanı alüminium karbidin su ilə parçalanması reaksiyası üzrə almaq olar:
 
Al<sub>4</sub>C<sub>3</sub> + 12H<sub>2</sub>O → 4 Al(OH)<sub>3</sub>- + 3CH<sub>4</sub>
Bu metodla çox təmiz metan alınır.
 
3. Metanı natrium asetatın qələvi ilə qızdırılma reaksiyası üzrə:
CH<sub>3</sub>COONa + NaOH → CH<sub>4</sub> + Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>
və ya metilyodidi sink-mis cütlüyü vasitəsilə reduksiya etməklə almaq mümkündür.
 
4. Metan, katalizator kimi nikel, kobalt və dövrü sistemin VIII qrupunun digər metallarının iştirakı ilə karbon monooksidin hidrogenlə katalitik reaksiyasına əsaslanan metod vasitəsilə ilə də alınır.
 
 
== Azərbaycanda biokütlədən metan qazı alınması planlaşdırılıb ==
[[Xınalıq]] kəndinin enerji təchizatını həyata keçirmək məqsədilə biokütlədən metan qazının istehsalını nəzərdə tutan pilot layihənin həyata keçirilməsi planlaşdırılır.
 
Sətir 33 ⟶ 63:
 
Heyvandarlıq məhsullarından istifadə etməklə bunun 24-27 mln. m<sub>3</sub>-ni əldə etmək mümkündür.<ref>http://www.ekspress.az/2010/04/06/get=9488</ref>
 
== Ədəbiyyat ==
Abbasov V.M., Nağıyev T.M., İbrahimov H.C., Məmmədova T.A., Abbasov M.M., Ağamaliyev Z.Z., Əmirov F.Ə. Qaz kimyası, Bakı, 2015
 
== Mənbə ==