Xəlil bəy Xasməmmədov: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
Sətir 27:
|titul_2 = [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti|Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 1-ci Ədliyyə Naziri]]|titul_3 = [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti|Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 2-ci Yollar Naziri]]|sələfi_2 = vəzifə təsis edilib|sələfi_3 = [[Xudadat bəy Məlik-Aslanov]]|xələfi_2 = [[Fətəli xan Xoyski]]|xələfi_3 = [[Xudadat bəy Məlik-Aslanov]]|bayraq_2 = Coat_of_arms_of_Azerbaijan.svg|bayraq_3 = Coat_of_arms_of_Azerbaijan.svg|bayraq2_2 = Flag_of_Azerbaijan.svg|bayraq2_3 = Flag_of_Azerbaijan.svg|dövr son_2 = [[17 iyun]], [[1918]]|dövr son_3 = [[26 dekabr]], [[1918]]|dövr əvvəl_2 = [[28 may]], [[1918]]|dövr əvvəl_3 = [[6 oktyabr]], [[1918]]|titul_5=[[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti|Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 5-ci Ədliyyə Naziri]]|xələfi_5=vəzifə ləğv edilib|sələfi_5=[[Aslan bəy Səfikürdski]]|bayraq2_5=Flag_of_Azerbaijan.svg|bayraq_5=Coat_of_arms_of_Azerbaijan.svg|dövr son_5=[[1 aprel]], [[1920]]|dövr əvvəl_5=[[22 dekabr]], [[1919]]}}
'''Xəlil bəy Hacıbaba oğlu Xasməmmədli''' ( 25. 10. 1873, [[Gəncə]] -[[1947]], [[İstanbul|İstanbu]]<nowiki/>l ) — [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]<nowiki/>nin görkəmli siyasi və dövlət xadimi. [[1918]]-ci ildə [[Azərbaycan Demokratik Respublikası]]nın ədliyyə və daxili işlər naziri.
== Həyatı ==
Sətir 35:
Yekaterinodar (indiki Krasnodar) və Yelizavetpol (Gəncə) dairə məhkəmələrində işləmişdir. "İttifaqi-müslimin" təşkilatının din və hüquq komissiyalarının üzvü olmuşdur.
Yelizavetpol quberniyasından 2-ci Dövlət dumasına deputat seçilmişdir (1907). Xəlil bəy Xasməmmədov Fətəli xan Xoyski ilə birlikdə Dumanın milli-dini bərabərlik komissiyasının, Dumanın ikinci şöbəsinin və beş komissiyasının üzvü olmuş, xalq azadlığı partiyasını təmsil etmişdir. Özlərini "solların gənc tatar partiyasına" aid edən Xoyski və Xasməmmədov fraksiyanın proqramını "Varlılar və zadəganlar üçün" nəzərdə tutulduğundan, tam şəkildə qəbul etmirdilər. Xasməmmədov Dumanın müsəlman fraksiyasının iclasında amnistiya məsələsini qaldırmış və onun qanunvericilik yolu ilə keçirilməsini təklif etmişdi. 3-cü Dövlət dumasında (1907-12) Xasməmmədov Azərbaycanı təmsil edən yeganə deputat idi. O, Dumanın imperatora müraciət hazırlanması, sorğular, köçürmə işi, məhkəmə islahatı üzrə komissiyalannın üzvü idi. Xəlil bəy Xasməmmədov Qafqaz müsəlmanlarının mənafeyini müdafiə edərək Duma deputatlarına bəyan etmişdi ki, "dövlətimizin siyasi quruluşunun bu və ya başqa ciir adlanması qətiyyən vacib deyil, bu siyasi quruluşun tələbatımızı, istəklərimizi yerinə yetirməyə qadir olan məzmunu bizim üçün daha vacibdir". Xasməmmədov Dumanın iki illik fəaliyyəti dövründə müsəlmanların hüquqlarının imperiyanın əsas əhalisi ilə bərabərləşdirilməsi, onların maarifiənməsi, rifahının yüksəldilməsi üçün heç bir iş görülmədiyini Duma üzvlərinin nəzərinə çatdırmış, kəndlilərin torpaq azlığından əziyyət çəkdiyini vurğulamışdır.
Xasməmmədov Dumanın bütün fəaliyyəti dövründə müxtəlif sorğular və məsələlər üzrə (ədalətli idarəçilik, yerli əhaliyə torpaq verilməsi, xalq təhsili, hərbi mükəlləfıyyət, seçki, dini etiqad, zemstvə idarələrinin tətbiqi, yerli məhkəmənin dəyişdirilməsi və s.) çıxış etmişdir. Xalq təhsili məsələləri barədə çıxışlarında Xasməmmədov ibtidai məktəbdə ana dilində təhsili müdafiə etsə də, "dövlət dilini bilməyi zəruri" sayırdı. Xasməmmədov Zaqafqaziya (Qori) seminariyası Azərbaycan şöbəsinin [[Yelizavetpol]]<nowiki/>a (Gəncəyə) köçürülməsi və onun müstəqil seminariyaya çevrilməsi barədə Xalq Maarifi Nazirliyi qarşısında vəsatət qaldırmışdı. O, [[1911]] il noyabrın 30-da hərbi mükəlləfıyyət barədə qanun layihəsi üzrə çıxış edərkən hərbi mükəlləfiyyətin müsəlmanlara da şamil olunmasını tələb etmişdi.
Şərqdə ilk demokratik respublika olan ADR-də ədliyyə sisteminin fəaliyyətinə xüsusi əhəmiyyət verilərək, Ədliyyə Nazirliyi Cümhuriyyətin yaradılması ilə bir gündə [[1918]]-ci il may ayının 28-də təsis edilmiş, Xəlil bəy Xasməmmədov ilk ədliyyə naziri təyin olunmuşdur<ref>[http://www.justice.gov.az/museum.php Azərbaycan ədliyyəsinin tarix muzeyi] </ref>
| |||