Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti əhalisi: Redaktələr arasındakı fərq

'''Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti əhalisi''' – [[1918]]-[[1920]]-ci illərdə mövcud olmuş [[Azərbaycan Xalq CümhuriyyətininCümhuriyyəti]]nin əhalisi. Həmin dövrdə Azərbaycan Respublikasının mübahisəsiz ərazisində (97,3 min km^{<small>2</small>}) yaşayan əhalinin ümumi sayı 28618622.861.862 nəfərə bərabər idi, yəni hər km^{<small>2</small>}-ə 29,4 nəfər düşürdü. [[Müsəlmanlar]] (əsasən, Azərbaycan türkləri) əhalinin 68,2 %, [[ermənilər]] 21,4 %, [[gürcülər]] 0,6 %, ruslar 7,5 %, digər xalqların nümayəndələri isə 2,3 %-ni təşkil edirdi. Yuxarıda verilən rəqəmlərə əsasən, 1916-cı ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin bütün ərazisində (113,9 min km^{<small>2</small>}) əhalinin ümumi sayı 3,3 milyondan çox idi. Azərbaycan xalqı [[1916]]-cı ildən sonrakı dövr ərzində də ermənilərin həyata keçirdiyi kütləvi soyqırımları[[soyqırım]]lar və etnik təmizləmələr nəticəsində ağır demoqrafik sarsıntılar keçirmiş, sayca azalmışdı. Hesablamalar göstərir ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin əhalisi [[1920]]-ci ilin aprel işğalı ərəfəsində azalaraq təqribən 2,6 milyon nəfərə enmişdi.<ref name=ensiklopediya>{{cite book|title=Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası|date=2004|publisher=Lider nəşriyyat|pages=440|url=http://www.ebooks.az/view/iDeYnxc8.pdf|accessdate=8 may 2018|archiveurl=http://www.ebooks.az/view/iDeYnxc8.pdf|archivedate=19 fevral 2017}}</ref>

[[Gülüstan müqaviləsi|Gülüstan]] (1813) və [[Türkmənçay müqaviləsi|Türkmənçay]] (1828) müqavilələrindən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranmasınadək olan dövrdə [[Rusiya imperiyasınınimperiyası]]nın Cənubi Qafqazın türk müsəlman əhalisinə qarşı yeritdiyi ayrıseçkilik siyasəti, deportasiyalar və soyqırımları nəticəsində [[Şimali Azərbaycan]] əhalisinin etnik tərkibi, sayı və yerləşməsi məqsədyönlü şəkildə dəyişdirildi, burada yaşayan azərbaycanlıların sayı xeyli azaldı. Rusiya işğalından sonra ermənilərin müxtəlif ölkələrdən kütləvi şəkildə Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi etnik-siyasi vəziyyətə ciddi təsir göstərmiş, azərbaycanlıların[[azərbaycanlılar]]ın ata-baba torpaqlarından deportasiyası həyata keçirilmişdir. Çar hökumətinin himayəsi və hərtərəfli köməyi ilə ermənilər tərəfindən azərbaycanlılara qarşı defələrlə soyqırımları törədilmişdi. Eyni zamanda, dövrün demoqrafiya-statistika qaynaqlarında da azərbaycanlılara dair məlumatlar qəsdən təhrif edilirdi. Bütün bunlara baxmayaraq, əvvəlki tarixi dövrlərdə olduğu kimi, [[XIX əsr|XIX]]-[[XX əsrinəsr]]in əvvəllərində, o cümlədən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə də azərbyancanlılar Qafqazda[[Qafqaz]]da yenə əsas etnik amil olaraq qalmışdı.<ref name="ensiklopediya"/>

[[Əlimərdan bəy TopçubaşovunTopçubaşov]]un [[Antanta dövlətlərinindövlətləri]]nin İstanbuldakı[[İstanbul]]dakı nümayəndələrinə təqdim etdiyi xüsusi memorandumda (1918, noyabr) Cənubi Qafqazın 237.055 km^{<small>2</small>}-lik ərazisində 7.667.370 nəfərin yaşadığı qeyd olunurdu ki, onların da etnik tərkibi belə idi: 3.306.000 (43,1 %) müsəlman, 1.786.000 (23,3 %) erməni, 1.641.000 (21,4 %) gürcü. Həmin sənədə əsasən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ərazisində 2.353.000 nəfər yaşayırdı ki, bu da Cənubi Qafqaz əhalisinin 30,7%-nə bərabər idi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinin [[Paris sülhSülh konfransınaKonfransı]]na təqdim etdiyi sənədlərə görə isə, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin həqiqi hakimiyyəti altında olan ərazi Qafqaz (Cənubi) ərazisinin 38 %-ni, Azərbaycan hakimiyyətinin yayıldığı ərazilərlə birlikdə isə 60,7 % ni əhatə etdiyi bildirilirdi. Göstərilən sənədlərdə məhz həmin ərazi müvafiq olaraq Cənubi Qafqazın əhalisi də hesablanmışdı. Paris sülhSülh konfransınaKonfransına təqdim olunmuş sənədlərə əsasən, ümumiyyətlə, Cənubi Qafqazın əhalisi 8.081.668 nəfərdən ibarət idi. Onların 4.617.671 nəfəri (57,1 %) Azərbaycanda[[Azərbaycan]]da yaşayırdı. Azərbaycan əhalisinin 75,4 %-ni (3.481.889 nəfər) azərbaycanlılar, 17,2 %-ni (795.312 nəfər) ermənilər, 0,6 %-ni (26.585 nəfər) gürcülər, 6,7 %-ni (310.885 nəfər) başqa xalqların nümayəndələri təşkil edirdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti ölkə əhalisinin sayı və etnik tərkibinin müəyyənləşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirirdi.<ref name="ensiklopediya"/>

[[1920]]-ci ildə [[Azərbaycan Sovet Sosialist RespublikasınınRespublikası]]nın (86,6 min ^{<small>2</small>}) əhalisi 1.952.000 nəfər idi. Bu fakt əsas götürülərsə, həmin dövrdə keçmiş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mübahisəsiz ərazisində təxminən 2.189.250 nəfər əhali yaşayırdı. Bu rəqəm 1916-cı ilin əvvəlinə olan vəziyyətlə müqayisə edildikdə aydın olur ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutu ərəfəsində onun mübahisəsiz ərazisində yaşayan əhali 700 min nəfərədək azalmışdı. [[Birinci dünya müharibəsi]] (1914-18) dövründə Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş soyqırımlarının nəticələri belə idi.<ref name="ensiklopediya"/>