Tovuz: Redaktələr arasındakı fərq

 

== Toponimin mənşəyi ==

 

== Abidələri ==

== Tovuz rayonunun çayları ==

Tovuz rayonunun ərazisindən axan çaylar [[Kiçik Qafqaz]]ın şimal-şərq yamacından mənbəyini götürür və sağdan [[Kür çayı]]na qovuşur. [[Rayon]]un ərazisindən axan çaylar Tovuz, Axınca, Zəyəm və Əsrikdir. Rayonun [[şimal]] hissəsində Kür çayı keçir. Bu çay [[Ceyrançöl]] alçaq dağlığını [[Gəncə]]-[[Qazax]] düzündən ayırır. Rayonun ərazisindən axan çaylar Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamacında yüksək və orta dağlıq silsilələrindən başlanğıcını götürməklə rayonun böyük çayları hesab olunur və təsərrüfatda geniş istifadə olunur.

[[Zəyəmçay]] [[Şəkərbəy]] və Çətindərə çaylarının birləşməsindən əmələ gəlir. Zəyəm çayının yuxarı axını [[Şahdağ silsiləsi]]nin şimal yamacında yerləşir. Mənbəyi [[2020]] m yüksəklikdə yerləşir. Uzunluğu [[90]] km, hövzəsinin sahəsi [[942]] km2, su sərfi isə 6,3 m3/ san-dir. Yuxarı axımında çaya soldan Bacanka (uzunluğu 25 km), Çətindərə (uzunluğu 24 km), Kiçik Qaramurad (uzunluğu 11 km), sağdan isə Kilisəlisu (uzunluğu 14 km), Babaçay (uzunluğu 26 km) kimi qollar qarışır.

Axımı yeraltı, [[yağış]] və [[qar]] sulardan əmələ gəlir. Qarın əriməsi dövrdə böyük daşqınlar əmələ gəlir. Ən çox axım [[yaz]] və yay aylarında olur. Zəyəmçay Kürə ildə orta hesabla 22 min tona qədər asılı gətirmələr aparır. Çayın mənbəyində yağıntıların illik miqdarı çoxdur, bulaqlar boldur. Çay yuxarı hissədə dərin və dar dərələrlə axır. Çay yatağının düşməsi isə 100-120 m/km arasında dəyişir, orta axında dağın relyefinin formasından asılı olaraq bu çaylar nisbətən geniş dərələrlə axır və yatağın meylliyi 10-30 m/km-ə qədər azalır, çay dərəsi genişlənir və terraslarla müşayiət olunur. Aşağı axında Gəncə-Qazax düzənliyini kəsib keçərək Kürə qovuşur. Bu hissədə çay qutuvari terraslı dərələrlə axır. Zəyəmçay hətta Şəmkir və Tovuz rayonları arasında sərhəd rolunu oynayır.

Axınca çayı tranzitdir. Mənbəyini [[1950]] m yüksəklikdə [[Gədəbəy rayonu]]nun ərazisindəki [[Başkənd aşırımı]]ndan götürür. Mənsəbi Gəncə-Qazax düzündə yerləşir. Uzunluğu [[76]] km, hövzəsinin sahəsi [[1178]] km2-dir. Qidalanması yağış, yeraltı və qar sularıdır. Yuxarı hissəsində dərin dərəli relyef forması üstündür, aşağı axına doğru getdikcə dərələr genişlənir. Suvarma əhəmiyyəti böyükdür.

Üzərində Axıncaçay su anbarı yaradılmışdır. Bu su anbarı [[1969-cu il]]də istifadəyə verilmişdir. Sahəsi təqribən [[92]] hektardır. Axınca çayının suyunu tənzimləyir və təqribən [[9]] min [[hektar]] ərazini suvarır.

Axınca çayının sol qolu [[Tovuzçay]] tranzit çayıdır. Bəzən bu çayın mənsəbini Kür çayı hesab edirlər. Uzunluğu 42 km, hövzəsinin sahəsi 278 km2-dir.

 

 

Mənbəyini Kiçik Qafqazın şimal – şərq yamacından götürən Əsrik çay Axınca çayının sağ qolunu təşkil edir. Uzunluğu təqribən 48 km, hövzəsinin sahəsi 170km2-dir. Şahdağ silsiləsinin şimal yamacından başlanınır. Mənbəyinin mütləq hündürlüyü 1750m olan Əsrikçayının mənsəbi Gəncə-Qazax düzündə yerləşir. Yuxarı axınında dar dərələrlə axır, mənsəbə doğru dərələr genişlənir.

Qidalanmasında yeraltı və yağış suları üstünlük təşkil edir. Suvarmada geniş istifadə olunur.<ref>http://www.tehsilproblemleri.com/?p=4674</ref>