|
}}
'''Qəzvin''' - [[İran]]ın ən şəhərlərindən biridir. [[Səfəvilər]] sülaləsinin hakimiyyəti zamanı Qəzvin həmçinin paytaxt olmuşdur.Qəzvin şəhəri Tehranın qərbində 144 km da düzənlik zona yerləşir. Şəhərin təməli [[Sasanilər İmperiyası|Sasanilər]] sülaləsindən olan [[I Şapur]]Şahprur tərəfindən qoyulmuşdur. Qəzvin Ərəb xəlifəliyinin mühüm hərbi bazasına çevrilmişdir. Əməvilər dövründə Qəzvində ən əzəmətli məsçidlərdən biri inşa edilmişdir. Bu Cümə məscidi Harun Ər-Rəşidin dövründə tikilmişdir.
IX əsrdə Qəzvin şəhərinin qarşısında yeni qala tikilmişdir ki, bu qala mübarək Mədinə adı almışdır. Xəlifə Harund əl Rəşidin əmri ilə mübarək Mədinə qalası yenidən qurulmuş və onun ətrafı boyu yeni qala divarları tikdirmişdir. Onun ölümündən sonra, şəhərin yenidənqurulması və genişlənməsini türk hökmdarları tamamlamışdılar.
XII əsrinin sonnuda Qəzvin və İsmayıl qalası monqolların hücumuna məruz qalmışdır. İsmayillilər hərəkatı və onların mərkəzi hökumətlə apardığı uzun mübarizə Qəzvinin tarixinə böyük təsir göstərmişdir. İsmayillilərin müvəffəqiyyətləri Qəzvini yeni bir mərkəzə çevirmişdir. Səfəvilər Qəzvini paytaxt seçdiyində, burada böyük tikinti və yenidənqurma işləri aparılmışdı. Qacarlar paytaxtı Tehrana keçirdikdə, Avropaya gedən yolun yaxınlığında yerləşən Qəzvinin də bir şəhər kimi əhəmiyyətini artırmışdır. Hal-hazırda Qəzvin İranın iqtisadi, sosial cəhətdən inkişaf etmiş mühüm şəhərlərindən biridir. Dinamik inkişaf edən sənaye və kənd təsərrüfatı [[İran]]ın ümumi inkişafına xidmət edir.
== Əhali ==
{{main|Qəzvin şəhristanlarının əhalisi}}{{bar box|title=2010-cu ildə Qəzvin ostanında əhalinin<br/>ana dilinə əsasən etnik tərkibi<ref>طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان قزوین/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۵۳-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۶۸ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)</ref>|titlebar=#ddd|left1=etnik qrup|right1=nisbəti|float=left|bars={{bar percent|[[Azərbaycanlılar]]|gold|53.00}} {{bar percent|[[Farslar]]|blue|19.60}} {{bar percent|[[Tatlar]]|red|15.00}} {{bar percent|[[Giləklər]]|green|7.20}} {{bar percent|[[Lurlar]]|brown|4.00}} {{bar percent|[[Kürdlər]]|gray|1.00}} {{bar percent|Digər|olive|0.40}}}}2006 – cı ildə aparılmış siyahıya almanının nəticələrinə əsasən ostanın əhalisi 1.143.200 nəfər , urbanizasiya isə 68,05%- dir .<ref>[http://www.sci.org.ir/portal/faces/public/sci_en İran Statistika Mərkəzi]</ref> Ostan əhalisini əsasən [[Azərbaycanlılar]], qismən [[farslar]], az sayda [[tatlar]], [[Giləklər]], [[Mazandaranlılar]], [[lurlar]] və [[kürdlər]] təşkil edir.<ref name="QAZVIN">Farhangsara.com :[http://www.farhangsara.com/qazvin.htm QAZVIN]:...Today people in most parts of Qazvin speak "Qazvini Persian", although Persian is spoken in some other parts.</ref>
* Etnologue<ref name="tks">Etnologue report for language code :[http://www.ethnologue.org/show_language.asp?code=tks tks]</ref>-yə əsasən : Qəzvin ostanı Buyin Zəhra şəhristanının (2006 s.a.-na əsasən əhalisi 153,873 nəfər) Abqarm bəxşinin Şərqi Xərəqan dehestanının (2006 s.a.-na əsasən əhalisi 5,478 nəfər) əhalisini, Avac bəxşininin Qərbi Xərəqan dehestanının (2006 s.a.-na əsasən əhalisi 2,081 nəfər) əhalisini və Ramand bəxşinin (2006 s.a.-na əsasən əhalisi 18,054 nəfər) əhalisini [[Tatlar|Tati]] dilində-daha doğrusu bu dilin [[Takistan|Takistani]] dalektində danışan əhali təşkil edir .<ref name="tks" />
* '''Kəkəvənd'''<ref name="KĀKĀVAND">Encyclopædia Iranica :[http://www.iranicaonline.org/articles/kakavand KĀKĀVAND]</ref> : lur əsilli köçəri tayfadır . Onlar lur xalqının dörd (Bala Gəridə, Silsilə, Delfan və Tarxan) əsas qrupundan ''Delfan qrupuna'' aiddirlər.<ref name="KĀKĀVAND" /> Bu tayfaya mənsub insanlar lur dilinin dialekti olan lək dialektində danışırlar .<ref name="KĀKĀVAND" /> Dindarları müsəlmandır, Əhli-Həqq təriqətindədirlər. Kəkəvənd tayfasının mənsub qəbilələr hazırda İranın Luristan və Qəzvin ostanlarında yaşayırlar. Luristan ostanında yaşayan hissəsi: Luristan ostanının Delfan şəhristanının Kəkəvənd bəxşinin (əhalisi 23,598 nəfər, 2006 s.a.) Şərqi Kəkəvənd dehestanında (əhalisi 8,241 nəfər, 2006 s.a.) və Qərbi Kəkəvənd dehestanında (əhalisi 5,831 nəfər, 2006 s.a.) əhali elliklə bu tayfaya mənsubdur. (Qeyd: Luristan ostanının Delfan şəhristanında əhalinin əksəriyyəti lur dilinin lək dialektində danışan Mirbağ, Nurəli, Şahivənd, Kəkəvənd, İtivənd, Uladğubad və Quluvənd tayfalarından ibarətdir.)1963-cü ilə olan məlumata əsasən Luristan vilayətində yaşayan kəkəvənd tayfasının qəbilələrinə mənsub insanlar 2,000<ref>Komisyun-e melli-e Yunesko (UNESCO) dar Irān, Irān-šahr, Tehran, 1963.[http://www.iranicaonline.org/articles/kakavand I, p. 139]</ref> ailədən ibarət olmuşdur. XIX əsrdə daha dəqiq 1860<ref name="p. 208">Iraj Afšār-Sistāni, Ilhā, čādornešinān wa ṭawāyef-e ʿašāyeri-e Irān, 2 vols., Tehran, 1987.[http://www.iranicaonline.org/articles/kakavand p. 208]</ref>-1861<ref name="p. 208" />-ci illərdə Kəkəvənd tayfasının bir qolu Qəzvin vilayətində məskunlaşmışdır. Kəkəvənd tayfasının Qəzvin vilayətində məskunlaşan qismi iki qəbiləyə ayrılır : Məsihxani və Nəmdərxani. Bu qəbilələrə mənsub insanlar Qəzvin şəhərinin qərbində əhalisi elliklə bu qəbilələrə məxsus 10 kənddə və Qəzvin şəhristanın Aşağı Tarım bəxşində bir neçə qarışıq əhalili kənddə yaşayırlar . Qəzvin vilayətində yaşayan bu iki qəbilənin insanları 1932-cü ilə olan məlumata əsasən 300<ref>Masʿud Kayhān, Joḡrāfiā-ye mofaṣṣal-e Irān, 2 vols., Tehran, 1932-33.[http://www.iranicaonline.org/articles/kakavand II, p. 111]</ref> ailədən, 1970-ci ilə olan məlumata əsasən isə 450<ref name="KĀKĀVAND" /> ailədən ibarət olmuşdur .
* '''Giyətvənd'''<ref name="GĪĀṮVAND">Encyclopædia Iranica :[http://www.iranicaonline.org/articles/giavand GĪĀṮVAND]</ref> : Ağa Məməmməd Şah Qacarın hakimiyyəti zamanı İranın qərbindən köç edərək indiki Qəzvin vilayətinin ərazisinə yerləşmişdirlər . Köçəri həyat tərzi sürürlər . Bu tayfa dörd qəbilədən ibarətdir : Kuməsi, Dərvişvənd, Salquri və Məhəmməd Bəyi . Hazırda dağınıq halda Qızılüzən və Şahrud çayları sahillərində yaşayırlar . Köçəri olanlar yayda vilayətin dağlıq qismində yerləşən ərazilərə - Yüzbaşı çayının sahilinə köç edirlər (Qəzvin ostanının Qəzvin şəhristanının Aşağı (Sufla) Tarım bəxşinin Kugir dehestanında bu çayın sahilində eyniadlı Yüzbaşıçay kəndi yerləşir, bu kəndin əhalisini Azərbaycan türkləri təşkil edir). 1970-ci ildə aparılmış lokal araştırmaya əsasən sayları 850-900 ailədən ibarətdir . Tədricən oturaq həyata keçirlər : oturaq həyata keçənlərin vilayətdə qalan hissəsi türkləşmiş, müəyyən qismi isə isə köç edərək digər vilayətlərə yerləşmişdirlər .
* '''Çiqani'''<ref name="ČEGĪNĪ">Encyclopædia Iranica :[http://www.iranicaonline.org/articles/cegini-or-cegani-a-tribe-that-originated-in-northwestern-persia-but-is-now-scattered-in-luristan-the-qazvin-region-and-fa ČEGĪNĪ]</ref> (Çeqini və ya Çingənə) : qaraçı əsilli köçəri tayfadır . Hazırda İranın Luristan, Fars, Kürdüstan (Bicar şəhristanında) və Qəzvin ostanlarında yaşayırlar . Qəzvin vilayyətində yaşayan nümayəndlərinin sayına dair müxtəlif təxminlər mövcuddur : L. S. Fortescue-yə və Parviz Varjavand-ə görə 1970-ci il üçün 800-1000 arası ailə, kürd əsilli İranlı tədqiqatçı S. M. Marduk Kordestani-yə görə 1974-cü il üçün təxminən 1500 ailə<ref>Š. M. Mardūḵ Kordestānī, Tārīk-e Kord o Kordestān o tawābeʿ yā tārīḵ-e Mardūḵ, Tehran, n.d. [1353 Š./1974].</ref> .
* '''Cəlilvənd'''<ref name="JALILAVAND">Encyclopædia Iranica :[http://www.iranicaonline.org/articles/jalilavand-2 JALILAVAND]</ref>
== İstinadlar ==
|
