Dərbənd: Redaktələr arasındakı fərq

 

Mənbələrdən aydın olur ki, Kaspi keçidi eramızın birinci əsrindən strateji əhəmiyyətli keçidlərdən biri olmuşdur. Bu keçid [[Şimali Qafqaz]]<nowiki/>la [[Cənubi Qafqaz]]ı [[Yaxın Şərq|Yaxın]] və [[Orta Şərq]]<nowiki/>lə birləşdirən mühüm vasitə idi. Bu ərazinin məhsuldar əkin sahələrinə, meyvə bağlarına, xüsusilə üzümlüklərə, gözəl və əlverişli iqlim şəraitinə malik olması şəhərin gələcək inkişafına bilavasitə şərait yaradırdı. İlk mənbələrin verdiyi məlumata görə, hələ [[E.ə. I əsr|eramızdan əvvəl I əsr]]<nowiki/>də indiki Dərbənd ərazisində mövcud olmuş üzümlüklər və meyvə bağları dənizə qədər olan ərazini örtmüşdü. Belə bir təbii şərait isə orada yaşayış məskəninin yaradılması üçün əla imkan yaratmışdır. Bunu Dərbənd rayonunda aparılmış arxeoloji qazıntılar bir daha sübut edir. Burada [[E.ə. VIII əsr|eramızdan əvvəl VII]]-[[E.ə. VI əsr|VI əsr]]<nowiki/>lərə aid yaşayış məskənləri aşkar edilmişdir.

 

Dərbəndin adı [[Azərbaycanlılar|Azərbaycan türkləri]]<nowiki/>nin, eləcə də bütün türk dünyasının nəhəng ədəbi abidəsi olan [[Kitabi-Dədə Qorqud|Kitabi-Dədə Qorqud dastanı]]<nowiki/>nda da çəkilir. Alman səyyahı [[Adam Oleari]] (XVII əsr) və türk səyyahı [[Övliya Çələbi]], Dədə Qorqudun məzarının Dərbənddə olduğunu qeyd edirlər. Bu haqda [[Dərbəndnamə]]<nowiki/>də də məlumat verilir.

[[Sasanilər sülaləsi|Sasani şahları]] öz imperiyalarını köçəri [[hunlar]]<nowiki/>dan, sonrakı dövrlərdə isə [[xəzərlər]]<nowiki/>dən qorumaq üçün Dərbənd şəhərinə və onun strateji əhəmiyyətinə xüsusi diqqət verirdilər. Odur ki, Dərbənd keçidinin möhkəmləndirilməsi ən vacib və təxirəsalınmaz iş hesab edilirdi. Sasanilər hələ [[II Yezdəgird]]<nowiki/>in hakimiyyəti dövründə [[Beşbarmaq dağı]]<nowiki/>nın zirvəsində müdafiə əhəmiyyətli ilk istehkamın ([[Beşbarmaq səddi]]) inşasını həyata keçirmişdilər. Bundan sonra [[Gilgilçay səddi]] və nəhayət sonda ən mühüm müdafiə xarakterli Dərbənd istehkamının ([[Dərbənd qalası]]) inşasına başlanmışdır. Dərbənd səddi vasitəsiylə yalnız Dərbənd keçidinin mühafizəsi deyil, eyni zamanda şimal-şərqdə olan dağ yollarının da qorunması təmin edilirdi. Həm də Dərbənd qalasının yaradılması bu ərazidə sərhəd keşikçilərinin sayının bir neçə dəfə azaldılmasına imkan verirdi. İlk dəfə [[I Firuz]]<nowiki/>un oğlu [[I Qubad]] ([[488]]-[[531]]) çiy kərpiclə səddin bünövrəsini qoymuş, onun oğlu [[I Xosrov|I Xosrov Ənuşirəvan]] ([[531]]-[[578]]) isə həmin səddi yenidən daşla tikdirmişdir. Əldə olan məlumatlara görə səddin yenidən daşla tikilməsi 30 il ([[537]]-[[568]]) çəkmişdir. Bu müddət ərzində səddin inşasında iştirak edən minlərlə qul və kəndli Sasani hakimləri tərəfindən ağır bir şəraitdə istismar edilmişdir. Bununla əlaqədar olaraq səddin tikilməsi bəhanəsiylə Sasani hakimləri vergilərin miqdarını gündən-günə artırır və yerli əhalini var-yoxdan çıxarırdılar.

 

 

 

 

Şəhərin strateji mövqeyindən istifadə edən [[Ərəb xilafəti|ərəb xəlifələri]] onun abadlaşdırılmasına səy göstərirdilər; təsadüfi deyil ki, [[Azərbaycan]]ın ən qədim məscidlərindən biri [[Dərbənd Cümə məscidi]]<nowiki/>dir. Məsələn, xəlifə Süleymanın dövründə ([[715]]-[[717]]) [[Məsləmə ibn Əbdülmalik]] adlı sərkərdənin başçılığı ilə Dərbəndi [[xəzərlər]]<nowiki/>dən geri almaq məqsədi ilə qoşun göndərilmişdir (bax [[Xəzər-ərəb müharibələri]]). Məsləmə xəzərləri Dərbənddən çıxardığı zaman qala və bürclər ziyan görmüşdü. O, qala divarlarını bərpa edərək burada ərəb hakimiyyətini gücləndirmişdir. Ərəblərin dövründə Xəzər dənizi vasitəsiylə şimaldan gətirilən ticarət malları Dərbənd vasitəsiylə [[Cənubi Qafqaz]]<nowiki/>a və [[Yaxın Şərq]] ölkələrinə daşınırdı. Ərəb mənbələrində göstərildiyinə görə, [[Ərdəbil]]<nowiki/>dən bir neçə dəfə böyük olan bu şəhərdən [[Azərbaycan]] və [[İran]]<nowiki/>a kətan paltarlar aparılırdı. Bundan başqa Dərbənddə zəfəran da yetişdirilirdi.

 

1991-ci ildə Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı dağıldıqdan sonra isə Dərbənd yenə də [[Rusiya]]<nowiki/>nın tərkibində qaldı.

 

2013-cü il fevralın 2-də Dərbəndin mərkəzində azərbaycanlılara məxsus «Şəhristan» otel-istirahət kompleksində partlayış baş verib. Avtomobilə quraşdırılmış bomba düz otelin girəcəyində partladılıb. Otelə ciddi ziyan dəyib. Oradakılar evakuasiya edilib.<ref>[http://news.lent.az/news/115304 Dərbənddə azərbaycanlıların ən böyük otelini partlatdılar]</ref>