|
Qeyd etmək lazımdır ki, hərdən olur ki, ailədə oğul gözlədikləri vaxt qız dünyaya gələndə ona kişi adı qoyurlar ki, qız kişi kimi böyüsün, ailənin qeyrətin çəksin. Bunun nəticəsi isə bəzən çox ağır olub. Məsələn, götürək görkəmli yazıçı Cəmşid Əmirovun olmuş hadisə əsasında yazdığı "Qara "Volqa" əsərindəki "Pəncəli" Aslan surətini. Atası qızına "Aslan" adı verməklə kişi kimi böyüdür. Nəticədə qız öz adını doğrultmağa çalışır və çox qəddar cinayətkara çevrilir. Bəlkə də, adı Aslan olmasaydı heç o qız kriminal həyat da yaşamazdı.
== Uşaqlarımıza necə ad seçək? ==
Qədim Azərbaycan dastan və rəvayətlərindən də görürük ki, keçmişdə türk dünyasında ad insan haqqında çox şey deyirmiş. "Dədə Qorqud Kitabı. Ensiklopedik lüğət" kitabında qeyd olunur ki, "Advermə türk ənənəsində çətin, şərəfli, məsuliyyətli prosesdir. Ad alan hər bir uşaq, yaxud yeniyetmə nəinki cəmiyyətin bərabərhüquqlu üzvünə çevrilir, həm də adına görə yaşamalı olur... Adla tale, adla ömür arasında əski görüşlərə görə, eyniyyət olduğundan, hər adamın kiməsə ad verməsi mümkün deyil. Ad özündə qəhrəmanın mənşəyini, yurd-yuvasını, atının rəngini xarakterizə etdiyindən sosial statusludur".
Buradan aydın olur ki, o dövrlərdə ad almaq və vermək çox məsuliyyətli iş imiş. Ad insanın həyata vəsiqəsi hesab olunurmuş. ''"İgidin adını eşit, üzünü görmə"'' məsəli də çox güman ki, buradan yaranıb. Bir sözlə, keçmişdə insana hünərinə görə ad verərdilər. Müasir dövrümüzdə isə ad insana lap körpəlikdən doğmaları tərəfindən qoyulur və uşağın özünə ad seçmək hüququ olmur. Ona görə də valideynlər balalarına ad qoyarkən hisslərə qapılmayaraq çox diqqətli olmalıdırlar. Adlar üzrə mütəxəssislər adseçmə prosesində bir neçə məsləhətə əməl etməyi tövsiyə edirlər. Əvvəla, ciddi zərurət olmadıqda, uşağa rəhmətə getmiş qohumun adını verməklə tələsmək olmaz. Əgər həmin qohumun taleyi acı olubsa və ya o, ağır bir xəstəlikdən cavan ikən dünyasını dəyişibsə, onda belə addım atmaq, qəti məsləhət görülmür. Çünki, həmin adamın ağır həyatı, acı taleyi uşağın gələcəyinə mənfi təsir edə bilər. Lakin dünyadan köçmüş adamın həyatı uğurlu alınıbsa, adı el içində həmişə hörmətlə və ehtiramla çəkilirsə, onda həmin adamın ismini uşağa vermək olar.
İkinci məsləhət odur ki, uşağa ad seçərkən, son sözü valideynlər deməklə, bütün məsuliyyəti öz üzərinə götürməlidirlər. Çünki, bir sıra ailələrdə adqoyma prosesinə, az qala bütün nəsil müdaxilə edir. Belə məqamlarda ad seçmək daha da çətinləşir və bəzən nənə, baba, xala, bibi elə adlar təklif edirlər ki, onu körpəyə vermək, gələcəkdə uşağı gülüş obyektinə çevirə bilər. Çikaqo alimlərinin apardıqları tədqiqatlar göstərir ki, qəribə və qeyri-adi adı olan insanlar müxtəlif növ psixi komplekslərə daha çox meylli olurlar. Bunun səbəbini, belə izah edirlər ki, əgər uşağa istehza, rişxənd doğura bilən ad qoyularsa, onda bu ad onu öz yaşıdları arasında müdafiə olunmaq pozisiyasına salır ki, uşaq ona lağ edilməməsi və normal münasibət üçün həmişə mübarizə aparmalı olur. Üçüncü tövsiyə isə odur ki, seçilən isim milliliyi göstərən, yaxşı səslənən, qısa və asan tələffüz edilən olsa, daha uğurlu alınar. Bir də rəsmi mərasimlərdə və ya sənədlərdə ad familiya ilə birgə çəkildiyi üçün ad familiya ilə ahəngdar olsa daha yaxşı olar.
Bəzi fəlsəfi yanaşmalarda varlıqlardan əvvəl onların adlarının var olduğuna inanılmışdır. Əlbəttə ki, bu fəlsəfi bir müzakirə mövzusudur. Ancaq ad anlayışı Türk mədəniyyətində əhəmiyyətli bir yerə malikdir. Adı olmayan varlıqlar, ancaq kənar aləmə aid görülürlər. İslam ilə birlikdə Bismillah "Adlama" anlayışı çox məşhur bir hala gəlmişdir. Buna görə hər işə Allah (cc) 'ın adıyla başlamaq lazımdır. Üzərinə Allah (cc) 'ın adının xatırlanmadan kəsildiyi və ya özbaşına ölən heyvanların yeyilməsi qadağandır. Bismillah cümləsinin məzmunu Türkcəyə məna olaraq; "Acıyıcı və Acıyan Allahın adıyla ..." ya da qısaldılmış formasıyla (Bismillah) "Allahın adıyla ..." olaraq çevrilə. Bismillah, təbii proseslərə yaradıcını daxil etməyi nəzərdə tutur. Yəni əvvəl maddənin deyil fikrin olduğu fikiri mənimsənmişdir. Ad insanoğlunun var olduğu hər yerdə obyektləri və faktları xarakterizə üçün istifadə edilən mücərrəd bir vasitədir. Türklərdə Yayguçı Çağ (Yaradılış vaxtı) inancı aktivin bir-birindən ayrışmadığı bir dövrü ifadə edər. Başqa hiçbirşeyin olmadığı hər şeyin sonsuz bir su olduğu bu çağda, göy deyə bir şey yox ikən hər şey kar və dilsizdir. Yəni mənası və adı yoxdur hiçbirşeyin. Sayan söylencelerine görə bu sonsuzluqda əvvəl ad verilərək yaradılış başlamışdır. Ad isə məna deməkdir.
== Etimologiya ==
|
