Kvazar: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
[[Şəkil:Black hole quasar NASA.jpg|thumb|424x424px]]
Kvazar termini "quasi-stellar radio source" yarı ulduz ( ulduza oxşar) radio mənbəyi mənasını verir, bunun səbəbi 1950-ci illərdə aparılmış müşahidələrdə bu obyektlərin mənşəyi bilinməyən radio şüalanma mənbələri kimi kəşf edilməsi və vizual oblastda fotoqrafik müşahidələr zamanı zəif ulduz oxşar işıq nöqtələrinə bənzədilmələridir. [[Habbl teleskopu|Habbl kosmik teleskopu]] vasitəsilə aparılmış müşahidələr zamanı kvazarların qalaktikaların mərkəzində meydana gəldiyi, bəzi kvazarların isti qalaktikalarla güclü qarşılıqlı təsirdə olduğu və ya qalaktikaları birləşdirdiyi meydana çıxdı.<ref>Bahcall, J. N.; et al. (1997). "Hubble Space Telescope Images of a Sample of 20 Nearby Luminous Quasars". ''The Astrophysical Journal''. '''479''' (2): 642. arXiv:astro-ph/9611163 . Bibcode:1997ApJ...479..642B. doi:10.1086/303926. Retrieved 5 March 2017.</ref>
[[Göy sferi|Göy sferinin]] [[Radioteleskoplar|radioteleskoplarla]] müşahidəsi ulduzabənzər radioşüalanma mənbələrinin kəşf edilməsinə gətirib çıxardı. (1963) Onlar görünən obyektlərlə müqayisə edilərkən, ulduzlardan fərqlənmədiyinə görə ulsuzabənzər - kvazar adlandırıldı. Lakin sonralar onların uzaqlaşma sürətlərinin çox böyük və bizdən məsafələrinin milyard işıq ilinə bərabər olduğu aşkar edildi. Kvazarların işıqlığı 10<sup>39</sup>Vt tərtibindədir, yəni adi qalaktikanın işıqlığına nisbətən ən azı yüz dəfə böyükdür. Kvazarlar öz enerjisinin əsas hissəsini infraqırmızı diaöazonda şüalandırır. Bu şüalanmanın gücü 10<sup>42</sup>Vt-dir ([[Süd Yolu|Bizim qalaktikanın]] işıqlığından 10<sup>5</sup> dəfə böyük).▼
Kvazarlar çox geniş məsafə aralığında aşkar edilir və kvazarların kəşf araşdırmaları göstərir ki kvazarların yaranması daha çox uzaq keçmişdə baş vermişdir. [[Kainat|Kainatda]] kvazar fəaliyyətinin ən yüksək dövrü 10 [[1000000000 (ədəd)|milyard]] il bundan əvvələ uyğun gəlir.<ref>Schmidt, Maarten; Schneider, Donald; Gunn, James (1995). "Spectrscopic CCD Surveys for Quasars at Large Redshift.IV.Evolution of the Luminosity Function from Quasars Detected by Their Lyman-Alpha Emission". ''The Astronomical Journal''. '''110''': 68. Bibcode:1995AJ....110...68S. doi:10.1086/117497.</ref> 2017-ci ilə qədər müşahidə olunan ən uzaq kvazar [[ULAS J1342+0928]]-dır, bu kvazar Kainat yalnız 690 milion yaşındaykən şüalandırmağa başlamışdır. Bu kvazardakı superkütləli [[qara dəlik]] indiyə kimi məlum olan ən uzaq qara dəlikdir və kütləsinin 800 milion [[Günəş|Günəş kütləsi]] tərtibində olduğu təxmin edilir.<ref>Bañados, Eduardo; et al. (6 March 2018). "An 800-million-solar-mass black hole in a significantly neutral Universe at a redshift of 7.5". ''Nature''. '''553'''(7689): 7. arXiv:1712.01860 . Bibcode:2018Natur.553..473B. doi:10.1038/nature25180. Retrieved 6 December 2017.</ref><ref>Choi, Charles Q. (6 December 2017). "Oldest Monster Black Hole Ever Found Is 800 Million Times More Massive Than the Sun". ''Space.com''. Retrieved 6 December 2017.</ref><ref>Landau, Elizabeth; Bañados, Eduardo (6 December 2017). "Found: Most Distant Black Hole". ''NASA''. Retrieved 6 December 2017.</ref>
Ən parlaq kvazar 12<sup>m</sup>, 6 ulduz ölçüsü ilə xarakterizə edilir. Bizdən 3 milyard işıq ili məsafəsində olmaqla, işıqlığı Andromeda dumanlığından 500 dəfə çoxdur. O həm də güclü rentgen şüalanma mənbəyidir. Kvazar, ölçüsünə görə ulduzdan xeyli, böyük, bizim Qalaktikadan isə olduqca kiçikdir. Onun ölçüsü təqribən bir işıq ilinə, kütləsi isə bir neçə milyon [[Günəş|Günəş kütləsinə]] ekvivalentdir.<ref name=":0">Zeynalov S.Q., Hüseynov N.Ə., “Qalaktika, Metaqalaktika, Metakainat”, 2005, Bakı, “Elm” nəşriyyatı</ref>▼
▲[[Göy sferi|Göy sferinin]] [[Radioteleskoplar|radioteleskoplarla]] müşahidəsi ulduzabənzər radioşüalanma mənbələrinin kəşf edilməsinə gətirib çıxardı. (1963) Onlar görünən obyektlərlə müqayisə edilərkən, ulduzlardan fərqlənmədiyinə görə ulsuzabənzər - kvazar adlandırıldı. Lakin sonralar onların uzaqlaşma sürətlərinin çox böyük və bizdən məsafələrinin milyard işıq ilinə bərabər olduğu aşkar edildi. Kvazarların işıqlığı 10<sup>39</sup> Vt tərtibindədir, yəni adi qalaktikanın işıqlığına nisbətən ən azı yüz dəfə böyükdür. Kvazarlar öz enerjisinin əsas hissəsini infraqırmızı diaöazonda şüalandırır. Bu şüalanmanın gücü 10<sup>42</sup> Vt-dir ([[Süd Yolu|Bizim qalaktikanın]] işıqlığından 10<sup>5</sup> dəfə böyük).
Qalaktikaların aktiv nüvələri ilə kvazarların əlaqələrini təsdiq edən faktlar aşkar edilmişdir. Müasir təsəvvürlərə görə, kvazarlar tədricən aktiv qalaktikaya, o da öz növbəsində adi qalaktikaya çevrilir.▼
▲Ən parlaq kvazar 12<sup>m</sup>, 6 [[ulduz ölçüsü]] ilə xarakterizə edilir. Bizdən 3 milyard işıq ili məsafəsində olmaqla, işıqlığı [[Andromeda qalaktikası|Andromeda]] dumanlığından 500 dəfə çoxdur. O həm də güclü [[Rentgen şüaları|rentgen]] şüalanma mənbəyidir. Kvazar, ölçüsünə görə ulduzdan xeyli, böyük,
Kvazar sözü ilk vaxtlar qalaktikadan kənar “kvazi ulduz” mənasında işlənmişdir. 1960-cı ildə Kaliforniya Texnologiya İnstitutunda radiointerferometrin köməkliyi ilə radiomənbələrin kordinatının təyin edilməsinə başladılar. Bu tədqiqatlar zamanı çox böyük dəqiqliyə nail olunmuşdu. Bu dəqiqlik amerika alimləri T.Metyuza və A.Sendicə ulduz ölçüsü 16<sup>m</sup> olan radiomənbənin koordinatını təyin etməyə imkan verdi. Alınmış spektri əvvəlcə başa düşmək mümükün olmadı. İlk öncə belə hesab etdilər ki, Çin əlyazmalarına əsasən səmanın bu hissəsində 1604-cü ildə partlamış ifratyeninin spektri alınmışdr.▼
▲Qalaktikaların aktiv nüvələri ilə kvazarların əlaqələrini təsdiq edən faktlar aşkar edilmişdir. Müasir təsəvvürlərə görə, kvazarlar tədricən [[Fəal nüvəli qalaktikalar|aktiv qalaktikaya]], o da öz növbəsində adi [[Qalaktika|qalaktikaya]] çevrilir.
▲Kvazar sözü ilk vaxtlar qalaktikadan kənar “kvazi ulduz” mənasında işlənmişdir. 1960-cı ildə [[Kaliforniya Texnologiya İnstitutu|Kaliforniya Texnologiya İnstitutunda]] radiointerferometrin köməkliyi ilə radiomənbələrin kordinatının təyin edilməsinə başladılar. Bu tədqiqatlar zamanı çox böyük dəqiqliyə nail olunmuşdu. Bu dəqiqlik amerika alimləri T.Metyuza və A.Sendicə [[ulduz ölçüsü]] 16<sup>m</sup> olan radiomənbənin koordinatını təyin etməyə imkan verdi. Alınmış [[Spektr|spektri]] əvvəlcə başa düşmək mümükün olmadı. İlk öncə belə hesab etdilər ki, Çin əlyazmalarına əsasən səmanın bu hissəsində 1604-cü ildə partlamış ifratyeninin spektri alınmışdr.
1962-ci ildə daha iki radiomənbənin 3C 196 və 3C 286-nın spektrini ala bildilər və bu “ulduzlarında” spektrləri 3C 48 –də olduğu kimi qeyri adi idi. Alınmış spektləri məlum xətlərin spektrlərinin heç biri ilə eyniləşdirmək mümkün olmadı.<ref name=":0" />
| |||