Vikipediya

İkinci Dünya müharibəsində Şərq cəbhəsi: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Teq: 2017 viki-mətn redaktoru
daxili keçidlər
Sətir 1:
{{İş gedir}}
'''Şərq cəbhəsi''' ({{lang-de|die Ostfront}}, {{lang-en|Eastern Front}}), '''[[Böyük Vətən müharibəsi]]''' ({{lang-ru|Великая Отечественная война}}, {{comment|translit.|transliterasiya}} ''Velikaya Oteçestvennaya Voyna'') və ya '''Almaniya–SSRİ müharibəsi''' ({{lang-de|German-Soviet War}}) — [[İkinci Dünya müharibəsi|İkinci dünya müharibəsi]] illərində [[Şərqi Avropa]], [[Mərkəzi Avropa]] və [[Balkan yarımadasındayarımadası]]<nowiki/>nda [[Berlin-Roma-Tokio oxu]] və [[Finlandiya]] ilə [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|SSRİ]], [[Polşa]] və [[Antihitler koalisiyası]] arasında 22 iyun 1941–9 may 1945-ci illərdə baş vermiş müharibə cəbhəsi.
 
Şərq cəbhəsində baş verən döyüşlər tarixin ən böyük hərbi qarşıdurmaları olmuşdur. Onlar tarixdə görünməmiş vəhşilik, geniş miqyaslı dağıntılar, kütləvi deportasiyalar[[deportasiya]]<nowiki/>lar və çoxlu insanın döyüş, aclıq, xəstəlik və qırğınlara görə həyatını itirməsi ilə xarakterizexarakterizə edilir. Şərq cəbhəsi demək olar ki, bütün həbs düşərgələridüşərgələrinin fəaliyyət göstərdiyi, gettoların[[getto]]<nowiki/>ların tərtib edildiyi və poqromların[[Talan|poqrom]]<nowiki/>ların, Holokostun[[Holokost]]<nowiki/>un baş verdiyi yer hesab edilir. [[İkinci Dünya müharibəsindəmüharibəsi]]<nowiki/>ndə təxminən 70 milyon nəfər həlak olmuşdursa, bu ədədin 30 milyonu Şərq cəbhəsinə aiddir. Şərq cəbhəsi İkinci Dünya müharibəsinin Avropa hissəsinin nəticəsini müəyyənləşdirmədə həlledici rol oynamışdır və [[Üçüncü ReyxinReyx]]<nowiki/>in məğlub olmasının əsas səbəbidir.
 
Cəbhənin iki əsas döyüşçü tərəfi Üçüncü Reyx və Sovet İttifaqı idi. Şərq cəbhəsinin hərbi əməliyyatlarında iştirak etməyən [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] və [[Böyük Britaniya]] Sovet İttifaqına [[lend-liz]] şəklində çoxlu yardım göstərmişdir.
 
== Arxaplan ==
[[İkinci Dünya müharibəsi]]<nowiki/>nin Şərq cəbhəsinin başımasının səbəblərindən biri [[faşizm]] və [[kommunizm]] rejimləri arasında baş verən uzunmüddətli qarşıdurmalar idi. SSRİ tərəfindən faşizm təhlükəsinin lazımınca qiymətləndirilməməsi də müharibənin mühüm səbəblərindən biri idi. 1941-ci ilin yazında [[Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikası|Yuqoslaviya]] və [[Yunanıstan]] danışıqsız faşistlərə təslim oldu. Balkanlarda[[Balkan yarımadası|Balkanlar]]<nowiki/>da ingilislərin mövqelərinə ciddi zərbə vuruldu. Britaniya korpusu Misirə qaytarıldı. ŞərqdəDaha fransızları məğlub edən yaponlar Çinin böyük bir hissəsini işğal etdilər. Yaponiya hərbi hissələri Vyetnam, Laos və Kampuçiyada yerləşdirildi. Bu dövrdəsonra faşistlər, demək olar ki, bütün Avropanı özlərinə tabe etmişdilər. Qarşıda SSRİ-nin işğalı dururdu. Almaniya SSRİ üzərinə “Barbarossa”“[[Barbarossa əməliyyatı|Barbarossa]]” adlı hücum planı hazırlamışdı. Plana görə, SSRİ 1941-ci ilin payızına kimi işğal edilməli idi.<ref name="Ümumi tarix9"/>▼
İkinci Dünya müharibəsində Şərq cəbhəsinin başlmasının səbəblərindən biri də faşizm və kommunizm rejimləri arasında baş verən uzunmüddətli qarşıdurmalar idi.
▲SSRİ tərəfindən faşizm təhlükəsinin lazımınca qiymətləndirilməməsi də müharibənin mühüm səbəblərindən biri idi. 1941-ci ilin yazında Yuqoslaviya və Yunanıstan danışıqsız faşistlərə təslim oldu. Balkanlarda ingilislərin mövqelərinə ciddi zərbə vuruldu. Britaniya korpusu Misirə qaytarıldı. Şərqdə fransızları məğlub edən yaponlar Çinin böyük bir hissəsini işğal etdilər. Yaponiya hərbi hissələri Vyetnam, Laos və Kampuçiyada yerləşdirildi. Bu dövrdə faşistlər, demək olar ki, bütün Avropanı özlərinə tabe etmişdilər. Qarşıda SSRİ-nin işğalı dururdu. Almaniya SSRİ üzərinə “Barbarossa” adlı hücum planı hazırlamışdı. Plana görə, SSRİ 1941-ci ilin payızına kimi işğal edilməli idi.<ref name="Ümumi tarix9"/>
 
== Döyüşlər ==
1941-ci ilin iyununda Almaniya SSRİ-yə hücum etdi. “İldırımsürətli“[[İldırımsürətli müharibə”müharibə]]” strategiyasına əsaslanan alman qoşunları qışa qədər [[Arxangelsk]]-[[Həştərxan]] xəttinə çıxmaq niyyətində idilər. [[Kiyev]] və Smolenski[[Smolensk]]<nowiki/>i ələ keçirən almanlar həmin ilin payızında Moskvaya[[Moskva]]<nowiki/>ya yaxınlaşdılar, lakin dekabrda sovet qoşunlarının əks-hücumu ilə [[Moskva uğrunda döyüş|Moskva ətrafında alman qoşunları darmadağın edildi]]. Bununla da “İldırımsürətli müharibə” planı puça çıxdı.
 
[[Antihitler koalasiyasıkoalisiyası]] döyüşlərdə uğur qazana bilmirdi. Bu, almanlara Şərqdə SSRİ-yə qarşı hücumu genişləndirməyə imkan yaratdı, lakin almanların hücumu [[Stalinqrad döyüşü|Stalinqrad yaxınlığında dayandırıldı]]. Sovet qoşunlarının əks-hücumu düşməninfaşistlərin ağır məğlubiyyəti ilə başa çatdı. Strateji üstünlük müttəfiq qoşunlarının tərəfinə keçdi. Müharibədə tam əsaslı dönüş yarandı.
 
Bu zaman [[Leninqradın blokadası]] yarıldı. Sovet qoşunları [[Qafqaz döyüşü|Qafqazda hücumahücum]]<nowiki/>a keçib almanları geri oturtdu. 1943-cü ilin yayında baş vermiş [[Kursk döyüşündədöyüşü]]<nowiki/>ndə faşistlərin məğlub edilməsi ilə sovet-alman cəbhəsində əsaslı dönüş başa çatdı. Atlantik okeanında gedən döyüşlərdə də əsaslı dönüş baş verdi.
 
Müttəfiqlər[[Qızıl Ordu]] 1944-cü ilin sonuna kimi bütün[[Sovet Fransa və Belçikanın çox hissəsini azad etdilər. BuSosialist dövrdəRespublikaları İttifaqı|SSRİ]] ərazisi düşməndənfaşistlərdən tamamilə azad edildietdi. Sovet ordusu [[Şərqi Prussiya]] və Polşaya[[Polşa]]<nowiki/>ya daxil oldu. 1944-cü ilin sentyabrında [[Bolqarıstan]] və [[Rumıniya]] müttəfiqlərlə barışıq imzaladı və Almaniyaya[[Üçüncü Reyx|Almaniya]]<nowiki/>ya müharibə elan etdilər. Bu zaman sovet ordusu Yuqoslaviyaya[[Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikası|Yuqoslaviya]]<nowiki/>ya daxil oldu.<ref name="Ümumi tarix9">{{cite book|title=Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün "Ümumi tarix" fənni üzrə dərslik|url=http://www.e-derslik.edu.az/portal/book.php?id=150|publisher="Şərq-Qərb" Nəşriyyatı|author=Yaqub Mahmudlu, Tofiq Nəcəfli, Kərəm Məmmədov, Sevil Bəhramova, Sabir Ağayev |year=2016|accessdate=8 iyun 2018}}</ref>
 
== İstinadlar ==
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/İkinci_Dünya_müharibəsində_Şərq_cəbhəsi"