Vikipediya

Avar dili: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
k İmişli Vikipediya, açıq ensiklopediya Jump to navigationJump to search Disambig.svg Bu məqalə İmişli şəhəri haqqındadır. Rayon üçün İmişli rayonu səhifəsinə baxın. İMİŞLİ Gerb Gerb Xəritədə yeri İmişli — yerləşdiyi ərazi Azərbaycan İmişliİmişli Məlumatlar Ölkə Flag of Azerbaijan.svg Azərbaycan Bölgə İmişli rayonu Əhali 33 500[1] nəfər (2013) Nəqliyyat kodu 30 Telefon kodu +994 21 Poçt indeksi AZ3000 İmişli – Azərbaycan Respublikasının İmişli rayonunun inzibati mərkəzi. Mündəricat 1 Tarixi 2 Ə
Teqlər: İstinad etiketləri silindi Vizual redaktor
Sətir 1:
{{Dil
|rəng = qafqazAran Qafqaz`i
|adı = (Mil - Mugan ) Aran - Avar dili- Dagestan Dili - Lugeti
|orijinal adı = {{unicode|магӀарул мацӀ, авар мацӀ - hax - Aleyxum Assalam}}
|ölkələr = [[Rusiya]], [[Azərbaycan]], [[Qazaxıstan]], [[Türkiyə]], [[Suriya]], [[Gürcüstan]]
|regionlar = [[Dağıstan ` Imishli ` Saatli ` Sabirabad]]
|rəsmi dil = [[Dağıstan ` ImashLi ` Saatli]]
|tənzimləyən təşkilat =Chechenistan ` Islamic Recbublic
|danışanların sayı =79.0000
|reytinq =Reyting - / Imishli ` Sabirabad ` Saatli `
|status =chechenstan
|ölü dil =yoxdur
|kateqoriya = [[Avrasiya dilləri]]
|təsnifatı =
Sətir 16:
:[[Nax-Dağıstan dilləri]]
::[[Avar-andi-sez dilləri]]
:::[[Avar-andiAran-imishli dilləri]]
|yazı = [[kiril əlifbası]] ([[avar yazısı]])
|QOST 7.75–97 = ава 014
|ISO1 = avimishli
|ISO2 = ava
|ISO3 = ava
}}
 
Bir Aranli ` — [[Qafqaz]]da yaşayan xalqlardan biri olan xalqının dili. - Ve Qeyretli , Necib ,Qaygikes , Hormetli , Diqqetli , Cesur , Ve Allah Yolunda Canini Feda Edecek Biri Kimi Xarakter Yasayir !
'''Avar dili''' — [[Qafqaz]]da yaşayan xalqlardan biri olan [[avar]] xalqının dili. Avarlar, əsasən [[Dağıstan]]<nowiki/>da, [[Azərbaycan]]<nowiki/>da ([[Balakən rayonu|Balakən]] və [[Zaqatala rayonu|Zaqatala rayon]]<nowiki/>ları) və qismən də [[Türkiyə]]<nowiki/>də yaşayırlar. 13-22 aprel 2009-cu il rəsmi əhali siyahıyaalınmasına əsasən ana dili avar dili olan Azərbaycan vətəndaşlarının sayı 46.610 nəfərdir.<ref>{{cite web |url=http://data.un.org/Data.aspx?d=POP&f=tableCode:27 |archiveurl=https://yadi.sk/i/zZw9cfwTmVgSx |archivedate=2015-12-26 |title=Population by language, sex and urban/rural residence: Azerbaijan (2009; All population; Both Sexes) |author=The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan |date= |work= |publisher=United Nations Statistics Division |accessdate=2015-12-26 |language=en }}</ref>
 
= İmişli =
Vikipediya, açıq ensiklopediya
[[İmişli#mw-head|Jump to navigation]][[İmişli#p-search|Jump to search]]
{| class="wikitable"
|
|''Bu məqalə '''İmişli şəhəri''' haqqındadır. '''Rayon''' üçün '''[[İmişli rayonu]]''' səhifəsinə baxın.''
|}
{| class="wikitable"
! colspan="2" |İMİŞLİ
|-
! colspan="2" |
{| class="wikitable"
|'''Gerb'''
|-
|
|}
{| class="wikitable"
|'''Xəritədə yeri'''
|-
| colspan="2" |İmişli
|}
{| class="wikitable"
! colspan="2" |Məlumatlar
|}
|-
|[[Ölkə|'''Ölkə''']]
|[[Azərbaycan]]
|-
|[[Bölgə|'''Bölgə''']]
|[[İmişli rayonu]]
|-
|[[Əhali|'''Əhali''']]
|33 500 nəfər <small>([[2013]])</small>
|-
|[[Nəqliyyat vasitəsi kodu|'''Nəqliyyat kodu''']]
|30
|-
|[[Telefon kodu|'''Telefon kodu''']]
| +994 21
|-
|[[Poçt indeksi|'''Poçt indeksi''']]
|AZ3000
|-
! colspan="2" |
|}
'''İmişli''' – [[Azərbaycan Respublikası|Azərbaycan Respublikasın]]ın [[İmişli rayonu|İmişli rayonunun]] inzibati mərkəzi.
 
== Mündəricat ==
 [gizlə]
 
* [[İmişli#Tarixi|1Tarixi]]
* [[İmişli#Əhalisi|2Əhalisi]]
* [[İmişli#İqtisadiyyatı|3İqtisadiyyatı]]
* [[İmişli#Görkəmli şəxsləri|4Görkəmli şəxsləri]]
* [[İmişli#İstinadlar|5İstinadlar]]
 
== Tarixi[redaktə | əsas redaktə] ==
1938-ci ildə rayon mərkəzi [[Qaradonlu]] kəndindən İmişliyə köçürülmüşdür. 1944-cü ildə İmişli şəhər tipli qəsəbə, 1960-cı ildə isə rayon tabeli şəhər statusunu almışdır.
 
== Əhalisi[redaktə | əsas redaktə] ==
33.346 nəfər
 
== İqtisadiyyatı[redaktə | əsas redaktə] ==
2006-cı ildə İmişlidə [[Azersun Holding]] şirkətinin sərmayəsi ilə [[Cənubi Qafqaz|Cənubi Qafqazda]] ən böyük şəkər emalı zavodu açılmışdır. Zavoda bütövlükdə 97 milyon dollar sərmayə qoyulub. Zavod hər gün 1000 ton olmaqla il ərzində 300-350 min ton şəkər emal edəcək. 10 milyon dollar əlavə sərmayə qoyuluşundan sonra zavodun emal gücünün daha 50% artacağı planlaşdırılır. Zavodunun işçi heyəti 1.400 nəfərdir.
 
== Görkəmli şəxsləri[redaktə | əsas redaktə] ==
 
* '''Vüsal Qasımlı''' - Azərbaycan Respublikası İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin icraçı direktoru, İqtisad elmləri doktoru
* [[İltizam Əkbərli]] - İmişli Rayon İcra Hakimiyyətinin keçmiş başçısı, Milli Məclisin deputatı
* [[Xanhüseyn Kazımlı]] - Milli Məclisin deputatı
* '''Mustafa Mustafayev''' -AMEA -nın Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutu, Torpaqların meliorasiyası laboratoriyasının rəhbəri, aqrar elmlər doktoru, dosent
* [[Nuşirəvan Məhərrəmli]] – [[Azərbaycan Respublikası Milli Televiziya və Radio Şurası|Azərbaycan Respublikası Milli Televiziya və Radio Şurasın]]ın sədri
* Bəhram Zahidov - AMEA-nın Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq İnstitunun direktorunun elmi işlər üzrə müavini, Hüquq elmləri doktoru, professor, Nyu-York Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, Şamaxı, Sabirabad və Xəzər (Əzizbəyov) rayonlarının sabiq prokuroru
* [[Sərvaz Hüseynoğlu]] – yazıçı, "Aran" jurnalının baş redaktoru
* [[Niyaməddin Musayev]] – müğənni, aktyor
* [[Nazim Zahid]] - Şair Qizil-qelem mukafati
* [[Səyyad Aran]] - Azərbaycanın İstanbuldakı keçmiş baş konsulu
* Cabbar Musayev - bəstəkar
* [[Şamil Hüseynov]] – Neftçala Rayon İcra Hakimiyyətinin keçmiş başçısı
* [[Akif Təvəkküloğlu]]- Milli Məclisin mətbuat katibi
* [[Qəşəm Nəcəfzadə]] - şair
* Elxan Şirinov- müğənni
* [[Musa Musayev]]- müğənni
* [[Simarə İmanova]]- xanəndə
* Esmira Çərkəzqızı- jurnalist
* Əbülfəz Qurbanlı - AXCP sədrinin müavini, AXCP Gənclər Komitəsinin keçmiş sədri. İnqilabçı.
* Yavər Şükürov- müğənni xanəndə
 
Elaqa Merdanli-yazici,Imisli Rayon Aqsaqqallar Surasinin sedri.Qizil-qelem mukafati
[[Dağıstan#mw-head|Jump to navigation]][[Dağıstan#p-search|Jump to search]]
{| class="wikitable"
|+<big>'''Dağıstan Respublikası'''</big><big>[[Avar dili|avar]] ''Dagistanalul Respublika''</big><big>[[Azərbaycan dili|azərb.]] ''Dağıstan Respublikası''</big><big>[[Qumuq dili|qum.]] ''Dagystan Jumkhuriyat''</big><big>[[Ləzgi dili|ləzg.]] ''Dagustan Respublikası''</big><big>[[Çeçen dili|çeç.]] ''DegIestan Respublikası''</big>
| colspan="2" |
{| class="wikitable"
|Bayraq
| rowspan="2" |Gerb
|}
|-
| colspan="2" |''Dağıstan Himni:''
|-
| colspan="2" |
|-
|'''[[Rəsmi dil]]'''
|[[Rus dili]], [[Ləzgi dili]] ,[[Azərbaycan dili]], [[avar dili]], [[qumuq dili]]
|-
|'''[[Paytaxt]]'''
|[[Mahaçqala]]
|-
|'''[[Prezident]]'''
|Vladimir Vasilyev
|-
|'''[[Baş Nazir]]'''
|Abdusamadov Gamidov
|-
|'''[[Ərazi]]'''
|50,300 km2
|-
|'''[[Əhali]]'''
|3,041,900 (1 yanvar 2017)
|-
|Müstəqillik günü
|
|-
|'''[[Pul]]'''
|[[Rusiya Rublu]] (₽) (RUR)
|-
|'''[[Saat qurşağı]]'''
|[[Coordinated Universal Time|UTC]] +4
|}
'''Dağıstan Respublikası''' imishli ` Aran`li- Araz Qiraxli ` Kur Qiraxli ''Республика'', [[Ləzgi dili|ləzg.]]''Дагъустандин Республика'', [[Rus dili|rus.]] ''Республика Дагестан'') — [[Rusiya Federasiyası|Rusiya Federasiyasın]]ın subyekti.
 
Sahəsi 50270 km²-dir. Əhalisi əhali 3,041,900 nəfərdir (1 yanvar 2017-ci il ). Paytaxtı [[Mahaçqala şəhəri|Mahaçqala şəhəridir]]. Dağıstan Respublikası inzibati cəhətdən 42 rayona bölünür.
 
== Mündəricat ==
 [gizlə]
 
* [[Dağıstan#Tarixi|1Tarixi]]
* [[Dağıstan#Əhalisi|2Əhalisi]]
** [[Dağıstan#Etnik tərkibi|2.1Etnik tərkibi]]
* [[Dağıstan#İqtisadiyyatı|3İqtisadiyyatı]]
* [[Dağıstan#Dağıstanın rayonları|4Dağıstanın rayonları]]
* [[Dağıstan#Dağıstanın şəhərləri|5Dağıstanın şəhərləri]]
* [[Dağıstan#Maraqlı faktlar|6Maraqlı faktlar]]
* [[Dağıstan#İstinadlar|7İstinadlar]]
* [[Dağıstan#Xarici keçidlər|8Xarici keçidlər]]
* [[Dağıstan#Həmçinin bax|9Həmçinin bax]]
 
== Tarixi[redaktə | əsas redaktə] ==
Dağıstandakı ilk insan izləri paleolit (Aşel dövrü) dövrünə, 150-80 min il əvvələ təsadüf edir. Orta Paleolit (Mustie) dövrünə (80-35 min il əvvəlinə) aid tapıntılar ərazinin bütün fiziki-coğrafi bölgələrində mövcuddur. Buzlaqların hərəkət etməyə başladığı Üst Paleolit dövründə insanlar artıq dağlardan düzənliklərə enmişdir. Gedjuk bölgəsində tapılan mamont omba sümüyü buna sübutdur. Aşel dövründə bütün insanlar kimi burada yaşayan əhali də od qalamağı və toplu ovu öyrənmişdir. Mustie dövründə isə ox və kaman ortaya çıxmışdır. Mezolit dövründə (10-9 min il əvvəl) iqlim dəyişmiş, Kaspi dənizinin səviyyəsi alçalmış və Qafqazda buzlar əriməyə başlamışdır. Əhali get-gedə Kaspi (Xəzər) dənizinə tərəf irəliləmiş və yeni yerlərdə məskənləşmişdir. Mekegi və Rugudja kəndləri yaxınlığında yerləşən qaya sənəti tapıntıları da onlara ithaf edilir.
 
Əkinçilik və heyvandarlığa keçid Neolit dövründə başlamışdır (8-7 min il əvvəl). Çox kəndindəki qayadan düzəldilmiş ev [[Neolit dövrü|Neolit dövründ]]ən qalmadır. Dulusçuluq, toxuma, daşların cilalanması və deşilməsi bu dövrün ən böyük uğurlarındandır. Aeneolitik dövrdə (e.ə 5-4 min) əhəmiyyətli mədəni kəşflər olmuşdur. Dövrün standart evi Girçin kəndində olduğu kimi dairəvi bir plana sahib idi. Həmin yerdə iki məzar da tapılmışdır. Əkinçilik və heyvandarlığın inkişafı qədim Dağıstanın ən əhəmiyyətli hadisələrindəndir . Bu sayədə iqtisadiyyat inkişaf etmiş və əhali artımı ilə yanaşı ərazi də genişlənmişdir. Müvəqqəti və mövsümi yerləşmələr də ortaya çıxmışdır.
 
Bürünc dövrünün başlaması ilə birlikdə ( e.ə 4-2 min) dağlıq Dağıstanda terraslama üsulu ilə əkin mükəmməlləşdirilmişdir . Neolit İnqilabın nəticəsi olaraq (Dağıstan daxil olmaqla) Şərqi Qafqaz, dünyanın yemək növlərinə 50-dən çox buğda, arpa, kətan, paxla və saysız ərik, toxum və s . məhsulları qatmışdır. Bürünc dövrü dəmir istehsalına gətirib çıxarmışdır. Bu isə iqtisadiyyat, mədəniyyət, insan mentalitetində inqilabi dəyişikliklər yaratmış və nəhayət hərbi demokratiyanın və ardından da " dövlətin" meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Tarixçi Heredota görə [[Skiflər]] Şimali Qafqazda yaşayıblar.Mənbələrdə E.ə VII ərdə Asiyadan gələn Skiflərin Şimali Qafqazın yerli xalqı olan Kimmerləri cənuba sıxışdırdıqlarına, onların da Anadoluya keçərək Hetti (Xetti) dövlətini qurduqlarına dair məlumat da vardır. İrandan gələn köç dalğaları (Sabatinlər, Beloziorlar, Skif qəbilələri) Dağıstan ərazisindən keçmiş və Transqafqaz yolu ilə [[Kiçik Asiya|Kiçik Asiyaya]] yayılmışdır.
 
E.ə IV əsrdən bizim eranın IV əsrinə qədər keçən dövrdə Şərqi Qafqazdakı ən əlamətdar hadisə , Qafqaz Albaniyasının qurulması və böyüməsidir. Eramızın 226-cı ilində Sasanilər İranda iqtidarı ələ keçirib , Qafqazı təsirləri altına almaq üçün romalılarla döyüşməyə başladılar. Böyük Miqrasiya və müxtəlif qəbilələrin ( Savir , Avar, Barsil , Hun və s.) Dağıstanın Kaspi ( Xəzər ) sahilindəki bölgələri zəbt etməsi səbəbiylə Qafqazdakı vəziyyət daha da qarışmışdır. Bu qəbilələr, Transqafqaz və Kiçik Asiya üçün təhlükə meydana gətirirdi. Bu şərtlərdə təhlükəsizlik təmin etmək üçün Sasani idarəçiləri şimal sərhədlərində bəndlər tikmişdilər. Bunlar bu gün Dərbəntdən görülən bəndlərdi.
 
Bizim eranın V - VI əsrlərindən etibarən Lakz, Tabasaran, Qumıq, Zərikgəran, Qaytaq, Sərir, Dərbənd və Masqut krallıqları yaranmağa başlamışdır. VII əsrdə isə Dağıstanın ərazisi Avropanın cənubunda yaranmış dövlətin - Xəzər xaqanlığının sərhədləri daxilində qalmışdır. Buna görə də təqribən 740-cı illərdə, VIII əsrdən etibarən Dağıstan ərazisi Ərəb-Xəzər müharibələri üçün döyüş meydanına çevrilmişdi. Nəticədə Jarra, Maslama və Mərvanın liderlik etdiyi ərəb birlikləri Dağıstanın daxili kəndlərinə qədər gəlməyi bacarmışdır. Bu müharibələr ərazidəki kəndlərin dağılmasına, kənd təssərrüfatının isə yararsız hala salınmasına səbəb olmuşdur. Ərəb-Xəzər müharibələri bitdikdən sonra isə Dağıstan ərəblərin hakimiyyəti altında qalmışdır. Bunun nəticəsində ərazidə [[İslam dini]] yayılmağa başlamış və bu XV əsrə qədər davam etmişdir. Yalnız IX əsrdə Dağıstan ərəb işğalından qurtulur və 965-ci ildə isə [[Xəzər xaqanlığı]] parçalanır. X əsrdə artıq Dərbəndin tərkibində erkən feodal dövlətlər fəaliyyət göstərməyə başlayır. Bunlar Dərbənd (Bab-əl-əbvab), Lakz (cn. Dağıstan), Tabasaran, Sarir, Qumuq və başqaları idi. XI əsrdə Polova-Qıpçaq qəbilələri Prekaspiy ərazisinə köçrülür. Bu köçrülmə bugünkü Qumuq xalqının formalaşmasında böyük rol oynamışdır.
 
Tatar-monqol hücumu Dağıstanın tarixində xüsusi bir dövrü əhatə edir. Belə ki, 1220-22 ci illərdə Cəbə və Subutayın başçılıq etdiyi 20 minlik ordu Şm. Qafqaz, Transqafqaziya və iç Dağıstana doğru hücuma keçmiş və dağlıların mübarizəsini zəyiflədə bilmişdir. Bunun ardınca gələn illəri (1227, 1239-40) dağıstanlılar monqol hücumlarına qarşı çıxmaqla keçirmişdir. Baş verən döyüşlər iqtisadiyyata zərər vurmuş, inkişafı ləngitmişdir. XIV əsrdə Orta Asiyada böyük bir dövlət quran [[Teymurləng]] [[Çingiz xan]]ın həyata keçirə bilmədiyi "dünya imperiyası" ideyası üçün hərəkətə keçmişdir. O, 1395-ci ildə Azərbaycan və Dərbənd keçidi yolu ilə Dağıstan torpaqlarına girmişdir. Teymurun qəddarca törətdiyi qətliamlar xalq üçün fəlakətə çevrilsə də, dağlılar ona boyun əyməmişdir.
 
XVI əsrdə Dağıstan ərazisi yeni müharibə üçün məskən oldu. Osmanlı və Səfəvi İmperatorluqları Dağıstana sahib ola bilmək üçün mübarizəyə başladılar. Bu Dağıstanda yaşayan xalqların ölümünə, qula çevrilmələrinə və başqa fəlakətlərə səbəb olmuşdur. Lakin 1582-ci ildə Lak, Avar və darginlərdən ibarət birləşmiş qüvvələr Osmanlı yeniçərilərini məğlubiyyətə uğratmışdır. Bunun ardınca dağlıların uzunmüddətli mübarizəsi başlamışdır. Ən uğurlu döyüşləri isə Nadir şahla olmuşdur. Səfəvi şahı Nadirin Dağlar ölkəsini ələ keçirmək üçün planladığı iki döyüşün ikisi də müvəffəqiyyətsizliyə uğramışdır. Dağlıların birləşmiş qüvvələri səfəviləri əvvəlcə 1738-ci ildə Canikdə, ardınca 1741-ci ildə Dağıstanda məğlub etmişdir. Bundan sonra 1742 və 1743-cü illərdə səfəvilərin planlaşdırdıqları bütün hücumlar məğlubiyyətlə nəticələnmişdir. Nəhayət, dağlılara qarşı döyüşü qazanma ümidini itirən Nadir şah 1743-cü ildə ordularını geri çəkmişdir.
 
== Əhalisi[redaktə | əsas redaktə] ==
Ərazisində 32 xalq yaşayır. O cümlədən [[Dərbənd]] şəhərində 100 000 nəfərdən artıq [[azərbaycanlı]] yaşayır. Rusların ümumi əhaliyə nisbəti 4%-ə düşmüşdür. Bu azalmaya qarşılıq əhali artım sürətinin sürməsindəki ən əhəmiyyətli səbəb, 1990-cı illərin başından bəri köhnə Sovet ərazilərindəki digər respublikalara vaxtilə əksəriyyəti iqtisadi səbəblərdən köçmüş olan dağıstanlıların yenidən öz ölkələrinə geri dönmələridir. Müxtəlif tarixi hadisələr səbəbiylə, minlərlə dağıstanlı [[Yaxın Şərq]] ölkələrinə ([[Türkiyə]], [[Suriya]], [[İordaniya]], [[İraq]], [[Misir]], [[Səudiyyə Ərəbistanı]]) köçmüşdür. Amerika, Avropa və digər bəzi ölkələrdə də Dağıstan diasporu vardır.Dağıstan türkdilli və Qafqazdilli xalqların ana vətəni hesab olunur.
 
=== Etnik tərkibi[redaktə | əsas redaktə] ===
 
: ''Əsas məqalə: [[Dağıstan əhalisi]]''
 
== İqtisadiyyatı[redaktə | əsas redaktə] ==
Dağıstan sənaye-aqrar ölkəsidir. Təsərrüfat komplekslərində yeyinti, yüngül və maşınqayırma sənaye sahələri aparıcı rol oynayır. Ümumi sənaye məhsulunda bu sahələrin xüsusi çəkisi 83% təşkil edir. Dağıstan ərazisində müxtəlif faydalı qazıntı yataqları, neft-qaz ehtiyatları İzberbaşda, Terek-Kumekda aşkar edilmişdir. Özünün neft emalı zavodu olmadığından çıxardığı nefti [[Qroznı]] zavoduna verir. Respublikada 0.5 mln ton neft və 800 mln m³ qaz hasil edilmişdir. Coşqun dağ çayları hidroenerji ehtiyatları ilə zəngindir. Ümumi hidroenerji ehtiyatları 4.5 mln kv.s hesab olunur. Şimali Qafqazın ümumi ehtiyatlarının 40% təşkil edir. Karanoysu, Sulan və b. çaylar üzərində Qeribil, Çiryurd və Çirkay su elektrik stansiyaları tikilib. İldə 4.7 milyard kvt saat elektrik enerjisi istehsal olunur. Dağıstan geotermal sulardan da istifadə edir. Maşınqayırma və metal emalı zavodları gəmi müəssisələri, müxtəlif cihazlar, neft avadanlıqları istehsal olunur. Dağıstanın Oqni şəhəri yaxınlığında kvars qumları və elə oradaca təbii qazın olması güclü pəncərə şüşəsi istehsalını təşkil etməyə imkan vermişdir. Burada həmçinin konserv bankaları istehsal olunur. Dağistanin təsərrüfat həyatında Xəzər dənizi müstəsna rol oynayır. Dənizdən qiymətli ağ balıq və başqa növləri ovlanır. Mahaçqala və Dərbəndə balıq emalı müəssisələri yerləşir. Mahaçqala iri limanlardan biridir. Respublika güclü meyvə-tərəvəz konserv və şərab sənaye istehsalına malikdir. Dağıstanda sənətkarlıq da güclü inkişaf etmişdir. (Qubaçi kəndi məşhurdur) Respuiblikanın təbii şəraitinin müxtəlifliyi kənd təsərrüfatının inkişafına əlverişli şərait yaradır. Dağ rayonlarında qoyunçuluq güclü inkişaf etdirilmişdir. Yerli qış və yaya otlaqlarından istifadə olunur. Dağlıq rayonlarda torpaqların azlıq təşkil etməsi əhalinin bir qismini düzənliklərə köçürülməsinə səbəb olmuşdur. Əkinçilik Dağıstanın xüsusilə düzənlik hissəsində başlıca rol oynayır. Burada əkinçilik əsasən suvarmaya əsaslanır. Sulak və Terek çaylarının aşağı axarlarında suvarma sistemləri yaradılıb. Ən geniş üzümlüklər Dərbənd və Kizaloy rayonlarındadır.
 
Respublikanın ən iri sənaye mərkəzi onun paytaxtı olan Mahaçqaladır. Şəhərin 340 min nəfər əhalisi vardır. Maşınqayırma yüngün və yeyinti sənayesi inkişaf etmişdir. İri nəqliyyat mərkəzidir. İkinci böyük şəhər Dərbənddir. Əhalisi 82 min nəfərdir. İri şərabçılıq mərkəzidir.
 
== Dağıstanın rayonları[redaktə | əsas redaktə] ==
Dağıstanın rayonları
 
# [[Ağul rayonu]]
# [[Axtı rayonu]]
# [[Axvax rayonu]]
# [[Aquşa rayonu]]
# [[Babayurd rayonu]]
# [[Botlix rayonu]]
# [[Buynaksk rayonu]]
# [[Çaroda rayonu]]
# [[Dahadayev rayonu]]
# [[Dərbənd rayonu]]
# [[Doqquzpara rayonu]]
# [[Gergebil rayonu]]
# [[Hümbətov rayonu]]
# [[Xasavyurd rayonu]]
# [[Xiv rayonu]]
# [[Xumtorqala rayonu]]
# [[Xunzax rayonu]]
# [[Kazbek rayonu]]
# [[Kuli rayonu]]
# [[Qaytaq rayonu]]
# [[Qarabudaqkənd rayonu]]
# [[Qayakənd rayonu]]
# [[Qızılyar rayonu]]
# [[Qızılyurd rayonu]]
# [[Qunib rayonu]]
# [[Kurax rayonu]]
# [[Lak rayonu]]
# [[Levaşi rayonu]]
# [[Məhərrəmkənd rayonu]]
# [[Noqay rayonu]]
# [[Novolak rayonu]]
# [[Rutul rayonu]]
# [[Serqoqala rayonu]]
# [[Süleyman-Stalski rayonu]]
# [[Şamil rayonu]]
# [[Tabasaran rayonu]]
# [[Tarumovka rayonu]]
# [[Tlərata rayonu]]
# [[Tsumada rayonu]]
# [[Tsunta rayonu]] (Bejta dairəsi ilə)
# [[Untsuqul rayonu]]
 
== Dağıstanın şəhərləri[redaktə | əsas redaktə] ==
 
* [[Mahaçqala şəhəri]]
* [[Dərbənd şəhəri]]
* [[Dağıstan İşıqları]]
 
== Maraqlı faktlar[redaktə | əsas redaktə] ==
 
* [[Böyük Vətən Müharibəsi]] illərində Dağıstan əhalisinin vəsaiti hesabına hazırlanmış tank [[İmam Şamil|İmam Şamilin]] adını daşıyırdı.
 
== İstinadlar[redaktə | əsas redaktə] ==
 
# [[Dağıstan#sitat istinad-1|Jump up↑]] Республика Дагестан
 
== Xarici keçidlər[redaktə | əsas redaktə] ==
 
* Правительства Республики Дагестан
* Дагестанский государственный университет
* Официальный портал Администрации Махачкалы
* Дагестан в фотографиях
* Газета "Дагестанская правда"
* Официальный сайт селения Хрюг
* Axtı kəndinin rəsmi saytı (rusca)
* Официальный сайт Курахского района
* Высокогорный аул Куруш
* Səda - Dağıstan mədəniyyət günlərinə start verilib (13.05.2016)
 
== Həmçinin bax ==
 
== Mündəricat ==
 [gizlə]
 
* [[İmişli rayonu#Tarixi|1Tarixi]]
* [[İmişli rayonu#Coğrafi mövqeyi|2Coğrafi mövqeyi]]
** [[İmişli rayonu#Relyefi|2.1Relyefi]]
** [[İmişli rayonu#İqlimi|2.2İqlimi]]
* [[İmişli rayonu#Əhalisi|3Əhalisi]]
** [[İmişli rayonu#Şəhidləri[5]|3.1Şəhidləri<sup>[5]</sup>]]
** [[İmişli rayonu#Görkəmli şəxsləri|3.2Görkəmli şəxsləri]]
* [[İmişli rayonu#İqtisadi xarakteristikası|4İqtisadi xarakteristikası]]
* [[İmişli rayonu#Mədəniyyət, təhsil və səhiyyə müəssisələri|5Mədəniyyət, təhsil və səhiyyə müəssisələri]]
* [[İmişli rayonu#Maddi-mədəni irsi|6Maddi-mədəni irsi]]
* [[İmişli rayonu#Mətbəx|7Mətbəx]]
* [[İmişli rayonu#Şəkillər|8Şəkillər]]
* [[İmişli rayonu#İstinadlar|9İstinadlar]]
 
== Tarixi[redaktə | əsas redaktə] ==
[[1930-cu il]] avqust ayında Qaradonlu rayonu təşkil olunur. Hələ [[Çar Rusiyası]] dövründə qurulmuş Qaradonlu [[Cavad qəzası|Cavad qəzasına]] daxil idi. Qaradonlu rayonun ən qədim kəndlərindən hesab olunur. Ərazinin karvan yolları üzərində və Araz çayı sahilində yerləşməsi, su mənbələrinin bol olması, məhsuldar torpaqların çox olması burada kənd təsərrüfatının xüsusən də bitkiçiliyin inkişafına səbəb olmuşdur.
 
Hələ [[Oktyabr inqilabı|Oktyabr inqilabından]] əvvəlki dövrdə ərazidə geniş meliorasiya işləri, irriqasiya işləri aparılmış və intensiv suvarılan əkinçiliyin əsası qoyulmuşdur. 1906-cı ildə Qaradonluda ilk məktəb fəaliyyətə başlamışdır və həmçinin ərazidə çoxlu sayda yaşayış evləri, karvansaralar, dəyirmanlar və dükanlar var idi. 1933-cü ildə isə Qaradonlu maşın-traktor zavodunun əsası qoyulmuşdur. Ələt-Mincivan dəmiryolunun çəkilişi nəticəsində əhalinin rayon mərkəzindən dəmiryolu stansiyası olan əraziyə cəmlənməsi başlandı. Bu məqsədlə İmişli kəndi ilə [[Qaradonlu]] kəndi arasında 2 mərtəbəli kərpic bina tikildi, beləliklə rayon mərkəzi buraya köçürüldü və rayon İmişli rayonu adlandırılmağa başlandı.
 
Həmin dövrdə ərazi meşələr və kollarla örtülü idi. Ancaq insanlar ərazidə təmizləmə işlərini aparıb burada binalar ucaltmağa və küçələr salmağa başladılar. İmişli kəndi rayon mərkəzi olaraq sürətlə genişlənməyə başladı. Kəndə çoxlu sayda ekspluatasiya binaları tikildi və kəndin gönünüşü təmamilə dəyişildi. 1944-cü ildə İmişli şəhər tipli qəsəbə, 1960-cı ildə isə şəhər statusunu aldı.
 
1959-cu ildə Araz çayı üzərində indiki Bəhrəmtəpə ərazisində o vaxtlar üçün unikal sayılan su qovşağı istifadəyə verildi. Öz başlanğıcını buradan götürən Baş Muğan və Əzizbəyov kanalları nəinki İmişli rayonunun həmçinin [[Saatlı]], [[Biləsuvar]] və [[Sabirabad]] rayonlarının torpaqlarını su ilə qidalandırır. Həmin illər rayonda həmçinin qum-çınqıl karxanaları, dəmir-beton materialları zavodunun əsası qoyuldu. Qaradonlu isə hazırda Muğan düzündəki kəndlərdən biridir.
 
== Coğrafi mövqeyi[redaktə | əsas redaktə] ==
İmişli rayonunun ərazisi Kür-Araz ovalığına aid Mil-Muğan düzündədir. Bakı şəhərindən 220 km məsafədə yerləşir.
 
=== Relyefi[redaktə | əsas redaktə] ===
Ərazisinin çox hissəsi okean səviyyəsindən aşağıdır. Rayonun Şimal sərhəddi boyunca Kür çayı, mərkəzi hissəsindən Araz çayı axır. Rayonda boz-çəmən, qismən boz və çəmən boz torpaqlardan ibarətdir, bitki örtüyü yarımsəhra tiplidir. Arazın sağ sahili Muğan düzünə, sol sahili isə Mil düzünə aiddir. Rayon ərazisinin Mil düzündəki sahəsini Şirvan düzü ilə Kür çayı ayırır.
 
=== İqlimi[redaktə | əsas redaktə] ===
Yayı quraq keçən mülayim isti, yarımsəhra və quru çöl iqlimi var. Orta temperatur yanvar ayında 1,6 ˚C, iyul ayında isə 26,1˚C-dir. İllik yağıntının miqdarı 300 mm-dir.
 
== Əhalisi[redaktə | əsas redaktə] ==
 
: ''Əsas məqalələr: [[Azərbaycan əhalisinin siyahıyaalınması (1999)]] və [[Azərbaycan əhalisinin siyahıyaalınması (2009)]]''
 
1 yanvar 2011-ci il tarixinə 116.600nəfər, 1 yanvar 2012-ci il tarixinə isə 127.200 nəfər əhalisi vardır . Eyni zamanda rayon ərazisində Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş ərazilərdən (Azərbaycan ərazisinin 20%-i işğala olunub) çixarılmış 50.000-ə yaxın məcburi koçkün yaşayır. Rayon əhalisinin 31.500 nəfərə yaxın İmişli şəhərində, 4.100 nəfəri isə Bəhrəmtəpə qəsəbəsində yaşayır.
 
=== Şəhidləri[redaktə | əsas redaktə] ===
 
* '''ƏLİYEV CAMAL Xasəməddin oğlu'''
* Abbasov Elbrus Huseynaga oglu
* Paşayev Ülvi Əjdər oğlu
* Cəfərov Qarakişi Məhəmməd oğlu
* Əsədov Kamil Əsəd oğlu
* Nəsirov Çingiz Pəncalı oğlu
* Əhmədov Elşən Cəbrayıl oğlu
* Hüseynov Şaiq Məhyəddin oğlu
* Həsənov Dayandur Qardaş oğlu
* Dayandur Həsənov Qacar
* Qarayev Mehman Dilavər oğlu
* Kərimov Rövşən Balay oğlu
* İmamverdi Əliyev
* Xankişiyev Əliheydər Şahlar oğlu
* Zamanov Müşfiq Zaman oğlu
* Fərzəliyev Zahir Fərzəli oğlu
* Quliyev Elşad Gülalı oğlu
* Xəmmədov Elçin Bayram oğlu
* Rüstəmov Teymur Rüstəm oğlu
* Rüstəmov İbadət Səxavət oğlu
* Gözəlov Habil Hilal oğlu
* Novruzov Vətən Cabbar oğlu
* Mirişov Miriş İsfəndiyar oğlu
* Məmmədov Vüqar Xanoğlan oğlu
* Qurbanov Adəm Rəşid oğlu
* Quliyev Yədulla Teymur oğlu
* Cabbarlı Rəşad Tahir oğlu
* Həmidov Əli Hümbət oğlu
* Nəsirov Nofəl Vaqif oğlu
* Əliyev Qamət Fərəc oğlu
* Bağırov Rövşən Əlmusa oğlu
* Cəbrayılov Fikrət Allahverdi oğlu
* Məmmədov Alış Alışan oğlu
* Məmmədov Mikayıl Cavadağa oğlu
* Soltanov Natiq Tofiq oğlu
* Dəmirov Münasib Məmməd oğlu
* Qarayev Sahib Əli oğlu
* Həsənov Zəfər Əhli oğlu
* Paşayev Yaşar
* İmanov Əbülfət Tərlan oğlu
* Abbasov Hafiz Səlimxan oğlu
* Aslanov Müseyib Yolçu oğlu
* Əsədov Səbuhi Əsəd oğlu
* Əliyev Fazil Məmməd oğlu
* Əsədov Teymur Böyük oğlu
* Abbasov Amil Baxış oğlu
* Cəfərov İltizam Möysüm oğlu
* Məmmədov Şahin Əhməd oğlu
* Rəhimov Fazil Şahləddin oğlu
* Məmmədov Süleyman Quluş oğlu
* Qurbanov Elman Şahlar oğlu
* İsmayılov Tərlan İsmayıl oğlu
* Əmiraslanov Yadigar Vəliqulu oğlu
* Hüseynov İslam Heydər oğlu
* Abbasquliyev Arif Temir oğlu
* Qaraşov Sənan Hüseyn oğlu
* Mirzəyev Mahir Mirzə oğlu
* Heydərov Elçin Ağaməmməd oğlu
* Əsədov Vaqif Hüseyn oğlu
* Quliyev Natiq Əşrəf oğlu
* Qurbanov Teyyub Həsən oğlu
* Şükürov Rakif Şükür oğlu
* Şükürov Ziyad Vaqif oğlu
* Qambayev Zülfüqar Cümşüd oğlu
* Əhmədov Nəriman Mahmud oğlu
* Qəhrəmanov Coşqun Aslan oğlu
* Şirəliyev Səftər Əziz oğlu
* Məcnunov Azər Feyzulla oğlu
* Şirməmmədov Teymur
* Əhmədov İlqar Usubəli oğlu
* Qocayev Qənbər Yaşar oğlu
* Kazımov Araz Əfsəl oğlu
* Quliyev Fərhad Abbas oğlu
* Məmmədov Faiq Teyyub oğlu
* Məmmədov Vüqar Fərəc oğlu
* Alışov Rahib Məhərrəm oğlu
* Heydərov Nağı Heydər oğlu
* Quliyev Xəyal Boyan oğlu
* Mikayılov Nadir Adil oğlu
* Abışov Namiq Aldost oğlu
* Məmmədov Rəfail Hətəm oğlu
* Bayramov Ocaqqulu Ocaqverdi oğlu
* Bayramov Lütfiyar Xudaverdi oğlu
* Abdullayev Rizvan Abbaz oğlu
* Mirəliyev Məşədi Dostəli Məhəmmədəli oğlu
* Abuzərov Bəhmən Abuzər oğlu
* Babaşov Qafar Əlyar oğlu
* Aslanov Fikrət Əmiraslan oğlu
* Ocaqov Nizam Atamoğlan oğlu
* Tarıverdiyev Qoşqar Zülfəli oğlu
* Qəhrəmanov Abbas İmamverdi oğlu
* Hüseynov Habil Heydər oğlu
* Teymurov Emin Canbaxış oğlu
* Abbasov Nəzər Gülkərəm oğlu
* Nizami Adil oğlu
* İbayev Qəni Novruz oğlu
* İbayev Nəbi Novruz oğlu
* Süleymanov Mehman Abasəli oğlu
* Bayramov Akif Rəvan oğlu
* Mirzəyev Mübariz Fazil oğlu
* Atayev Azər Əşrəf oğlu
* Məmmədov Rafiq Hüseyn oğlu
* Həsənov Həsən Qurban oğlu
* Əmirov Yaşar
* Mirəliyev Tariyel Rüstəm oğlu
* Əsədov Əlhəm Əsabil oğlu
* Mərdəliyev Qabil Əlağa oğlu
* Məmmədov Kərəm Nurəddin oğlu
* Əsədov İlham Qənbər oğlu
* Hacıyev Rauf Əli oğlu
* Əhmədov Əhməd Pəhlivan oğlu
* Şirinov Müşfiq Vaqif oğlu
* Məmmədov Rəsul Əzim oğlu
 
=== Görkəmli şəxsləri[redaktə | əsas redaktə] ===
 
* '''Vüsal Qasımlı''' - '''''Azərbaycan Respublikası İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin icraçı direktoru, İqtisad elmləri doktoru'''''
* Hacı Bakir Həsənbəyli - jurnalist.
* Niyaməddin Musayev - Azərbaycan Respublikasının xalq artisti
* Simarə İmanova - Azərbaycan Respublikasının xalq artisti
* [[Qəşəm Nəcəfzadə]] - [[şair]] və [[publisist]]
* Xanhüseyn Kazımlı - İqtisad elmləri doktoru, professor
 
== İqtisadi xarakteristikası[redaktə | əsas redaktə] ==
İmişli rayonundakı iri sənaye müəssisələrinin bir neçəsi barədə qısa məlumat:
 
* '''İmişli Lokomotiv deposu'''
 
Lokomotiv deposu 1968-ci ildə istismara verilmiş, işçilərin sayı 218 nəfərdir. Depoda teplovozların cari və əsaslı təmir işləri həyata keçirilir.
 
* '''Muradxanlı İriləşdirilmiş Neft Mədəni'''
 
Mədən 1970-ci ildə fəaliyyətə başlamış, sutkalıq hasilat gücü 85 tondur. Mədəndə orta aylıq əmək haqqı 460 manat təşkil edir, işçilərin sayı isə 160 nəfərdir.
 
* '''Bəhrəmtəpə Dəmir-beton zavodu'''
 
Zavod "Meliorasiya və Su Təsərrüfatı" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin yerli müəssisəsidir, dəmir-beton məmulatları istehsal edir. 1986-cı ildən fəaliyyət göstərir, zavodda 51 nəfər işçi çalışır. Sutkalıq istehsal gücü 75 kubmetr təşkil edir.
 
* '''İmişli Dəmir-beton ASC'''
 
Zavod 1960-cı ildən fəaliyyət göstərməklə dəmir-beton məmulatları istehsal edir. Zavodda 185 nəfər işçi çalışır. Sutkalıq istehsal gücü 85 kubmetr təşkil edir.
 
* '''"Araz" Konservləşdirilmiş Şirələr və Konyak zavodu'''
 
Zavod iş adamlarının vəsaiti hesabına tikilmiş və 2003-cü ildə fəaliyyətə başlamışdır. Müəssisədə 150 nəfər çalışır, istehsal gücü 850 şərti bankadır.
 
== Mədəniyyət, təhsil və səhiyyə müəssisələri[redaktə | əsas redaktə] ==
Rayonda hazırda 63 ümumtəhsil məktəbi, 4 məktəbdənkənar və 14 məktəbəqədər tərbiyyə müəssisəsi fəaliyyət göstərir. 22 ümumtəhsil məktəbi birnövbəli iş rejimində işləyir. Tədris müəssisələrində 17177 şagirdin təlim-tərbiyəsi ilə 1611 müəllim məşğul olur. Müəllimlərdən 1221 nəfəri təhsili ali, 353 nəfəri təhsili orta ixtisas, 4 nəfəri natamam ali və 33 nəfərin isə ümumi orta təhsillidir. Pedaqoji sahədə çalışanların 924 nəfərini qadınlar təşkil edir. Hazırda təhsil müəssisələrində 71 nəfər ayrı-ayrı ixtisaslar üzrə (Azərbaycan dili-ədəbiyyatı -12, riyaziyyat və informatika -6, tarix -3, coğrafiya -16, kimya -20, fizika -5) və s. fənn müəllimlərinə ciddi ehtiyac vardır.
 
== Maddi-mədəni irsi[redaktə | əsas redaktə] ==
İmişli rayonu ərazisində tarixi keçmişimizlə bağlı maddi-mədəniyyət abidələrinin izləri çoxdur. [[Kür-Araz mədəniyyəti|Kür-Araz mədəniyyətin]]ə aid saxsı məişət əşylarinin üç min ildən çox yaşı var. [[Qızıltəpə]], Muxurtəpə, [[Qaratəpə]] orta əsrlərin istehkamlarıdır. İndiki [[Bəcirəvan (İmişli)|Bəcirəvan]] kəndi ərəb istilası dövründəki döyüşkən Bəcirəvan şəhərinin adı ilə səsləşir.
 
== Mətbəx[redaktə | əsas redaktə] ==
Rayonda bişirilən toyuq çığırtması öz dadı ilə məşhurdur. Payız vaxtı kərə yağında qızardılmış təzə kənd toyuğu doğranmış soğanın üzərinə sıxılmış nar şirəsi ilə birlikdə süfrəyə verilir.
 
== Şəkillər ==
 
==Nümunələr==
{| class="wikitable"
|-
! Azərbaycan - Aran !! Avar - Aran - Imashli !! Oxunuşu
|-
| Salam || Ворчӏами! || Vorçami!
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Avar_dili"