Dərbənd: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 72:
Şəhərin adı Dərbənd olaraq təyin olunduqdan sonra bir çox xalqlar şəhər üçün öz doğma dillərində və həmçinin tarixi qaynaqlarında Dərbənd adından törəmiş adlar istifadə etməyə başladılar.
[[
[[
▲[[türklər|Qədim türklər]]<nowiki/>in istifadə etdiyi '''''Temir Kapuq''''' (yəni "dəmir qapı") adı isə günümüzdə [[Azərbaycan dili|azərbaycanca]] sıx-sıx istifadə edilən və görülən '''Dəmirqapı''' və '''Dəmirqapı Dərbənd''' [[epitet]] və adlarında, və həmçinin şəhərin [[Qumuq dili|qumuqca]] ('''''Темир-къапу''''') və [[Kabarda-çərkəz dili|kabardincə / çərkəzcə]] ('''Темыркъалэ''', yəni "dəmir qala" variantında) adlarında da yaşayır. Dərbəndin yerli [[Azərbaycanlılar|azərbaycanlı]] əhalisi tərəfindən həm də sadəcə '''Şəhər''' ('''''Шәһәр''''') olaraq da adlanır.
== Tarixi ==
Antik müəlliflərin əsərlərində ''Dərbənd'' adlı şəhərə, yaşayış məntəqəsinə təsadüf edilməyir. Lakin eramızın 68-ci ilindən, [[Roma İmperiyası|romalılar]]ın şərqə olan hücumları dövründən etibarən, "'''pillae Caspiae'''" - "''Kaspi darvazası''" adlı yer məlumdur. Birinci əsrin müəlliflərindən olan İosif Flavi də bu yeri Kaspi darvazası adlandırır. Ümumiyyətlə, I-III əsrlərdə yunan və latın dilli müəlliflər Kaspi keçidindən danışarkən onu "qapı", "darvaza", "şəhər qalası", "keçid" və "çıxış" sözləri ilə də əvəz etmişlər.
Mənbələrdən aydın olur ki, Kaspi keçidi eramızın birinci əsrindən strateji əhəmiyyətli keçidlərdən biri olmuşdur. Bu keçid [[Şimali Qafqaz]]<nowiki/>la [[Cənubi Qafqaz]]ı [[Yaxın Şərq|Yaxın]] və [[Orta Şərq]]<nowiki/>lə birləşdirən mühüm vasitə idi. Bu ərazinin məhsuldar əkin sahələrinə, meyvə bağlarına, xüsusilə üzümlüklərə, gözəl və əlverişli iqlim şəraitinə malik olması şəhərin gələcək inkişafına bilavasitə şərait yaradırdı. İlk mənbələrin verdiyi məlumata görə, hələ [[E.ə. I əsr|eramızdan əvvəl I əsr]]<nowiki/>də indiki Dərbənd ərazisində mövcud olmuş üzümlüklər və meyvə bağları dənizə qədər olan ərazini örtmüşdü. Belə bir təbii şərait isə orada yaşayış məskəninin yaradılması üçün əla imkan yaratmışdır. Bunu Dərbənd rayonunda aparılmış arxeoloji qazıntılar bir daha sübut edir. Burada [[E.ə. VIII əsr|eramızdan əvvəl VII]]-[[E.ə. VI əsr|VI əsr]]<nowiki/>lərə aid yaşayış məskənləri aşkar edilmişdir.
Sətir 91 ⟶ 94:
Abdulla Fazili qeyd edir ki, Dərbənd şəhərinin tarixində V əsri əlamətdar dövr adlandırmaq olar. Həmin dövr Dərbənddə iqtisadi və siyasi cəhətdən [[Qafqaz]]ın şərqində olan mühüm şəhərlərdən biri olmaqla bərabər, eyni zamanda Sasani canişinlərinin ([[mərzban]]) də paytaxtı olmuşdur. Mənbələrə görə [[I Xosrov]]<nowiki/>un dövründə Dərbənd şəhərinə saxsı tünglər vasitəsiylə dağ bulaqlarından su gətirilmişdir. [[Dərbəndnamə|"Dərbəndnamə"]] əsərində olan məlumatlardan görünür ki, VI əsrin ortalarında [[İran]]ın daxili vilayətlərindən Dərbənd ərazisinə üç min ailə köçürülmüşdür. Sasani hakimiyyəti devrildikdən sonra da Dərbənd şəhəri öz iqtisadi-siyasi əhəmiyyətini uzun müddət saxlaya bilmişdir.
Şəhərin strateji mövqeyindən istifadə edən [[Ərəb xilafəti|ərəb xəlifələri]] onun abadlaşdırılmasına səy göstərirdilər; təsadüfi deyil ki, [[Azərbaycan]]ın ən qədim məscidlərindən biri [[Dərbənd Cümə məscidi]]<nowiki/>dir. Məsələn, xəlifə Süleymanın dövründə ([[715]]-[[717]]) [[Məsləmə ibn Əbdülmalik]] adlı sərkərdənin başçılığı ilə Dərbəndi [[xəzərlər]]<nowiki/>dən geri almaq məqsədi ilə qoşun göndərilmişdir (bax [[Xəzər-ərəb müharibələri]]). Məsləmə xəzərləri Dərbənddən çıxardığı zaman qala və bürclər ziyan görmüşdü. O, qala divarlarını bərpa edərək burada ərəb hakimiyyətini gücləndirmişdir. Ərəblərin dövründə Xəzər dənizi vasitəsiylə şimaldan gətirilən ticarət malları Dərbənd vasitəsiylə [[Cənubi Qafqaz]]<nowiki/>a və [[Yaxın Şərq]] ölkələrinə daşınırdı. Ərəb mənbələrində göstərildiyinə görə, [[Ərdəbil]]<nowiki/>dən bir neçə dəfə böyük olan bu şəhərdən [[Azərbaycan]] və [[İran]]<nowiki/>a kətan paltarlar aparılırdı. Bundan başqa Dərbənddə zəfəran da yetişdirilirdi.
| |||