14:51, 21 fevral 2018 tarixinə olan versiya redaktə 158.181.40.155 (müzakirə) Redaktənin izahı yoxdur Teq: Vizual redaktor ← Əvvəlki redaktə		09:02, 26 iyun 2018 tarixinə olan versiya redaktə geri qaytar Mr rqasimzade (müzakirə \| töhfələr) Avtopatrullar, Təcrübəli istifadəçilər 10.288 redaktə Redaktənin izahı yoxdur Teq: Vizual redaktor Sonrakı redaktə →
Sətir 2: == Məqsədlər və effektlər == [[Vergilərdən]] qazanılan vəsaitlər tarix boyunca dövlətlər üçün müxtəlif funksiyaları daşıyırdı. Onlara müharibə xərcləri, qanunun həyata keçirilməsi, ictimai nizam saxlamaq, mülkün müdafiəsi, iqtisadi infrastruktur (yollar, tenderlər, müqavilələri həyata keçirmə), ictimai işlər, [[sosial mühəndislik]], və dövlətin saxlanılması daxildir. Dövlətlər vergiləri həm də xalqın rifahına və ictimai xidmətlərə xərclənir. Bu xidmətlərin içərisində təhsil sistemi, səhiyyə, pensiyalar, işsizlik üzrə maddi yardım, ictimai nəqliyyat ola bilər. Enerji, su idarəetmə və tullantılar idarəetmə ictimai xidmətlərə ümumiliklə daxildir. Dövlətlər müxtəlif vergiləri və vergi səviyyələri işlədirlər. Bu vergi ağırlığı və ya vəsaitləri fərdilər və vergi qoyula bilən fəaliyyətlərdə iştirak edən əhalinin qrupları (müəssisələr, biznes kimi) arasında bölüşdürmək məqsədi daşıyır. Tarixə əsasən, zadəganlıq kasıblara qoyulan vergilər ilə təmin olunurdu, lakin müasir sosial müdafiə sistemləri yoxsullar, əlillər və ya pensiyaçılara hələ işləyənlərdən alınan vergilərlə kömək göstərmək niyyətindədir. Əlavə olaraq, vergilər xarici yardım və hərbi əməliyyatları maliyyəşdirir, makroiqtisadi göstəricilərə təsir göstərmək (bu [[xəzinə siyasəti]] adlanır) və ya istehlak və məşğuliyyət səviyyəsinin dəyişməsi üçün istifadə olunurlar. Dövlətin vergi sistemi çox hallarda onun və\və ya hökümətdə olanların ictimai dəyərləri əks etdirir. Vergi sistemi yaratmaq üçün dövlət qərar verməlidir ki, vergi ağırlığı necə bölüşdürülməlidir: kim nə qədər ödəyəcək, və qazanılan vəsaitlər nəyə sərf olunacaq. Demokratik ölkələrdə ictimaiyyət vergi sistemini idarə edənləri seçir. Vergilərdən əldə edilən vəsait həmişə dövlət tərəfindən istifadəyə gedə bilər məbləğdən çox olmalıdır. Bu fərq "riayət qiyməti" adlanır və, misal üçün, əmək haqqını və vergi qanunlarını həyata keçirməyin digər xərclərini əhatə edir. Bəzi iqtisadçılar, xüsusən ~~[[neo-klassik iqtisadiyyat\|~~neo-klassiklər]], mübahisə edir ki, bütün vergilər bazarın əyilməsinə və iqtisadi səmərəsizliyə səbəb ola bilər. Ona görə də onlar bu əyilməni minimallaşdıran vergi sistemini təyin etmək çalışırlar. Digərlərə (misal üçün ~~[[libertarianizm\|~~libertarianlara]] uyğun olaraq, vergilərin çoxusu pozğundur, çünki onlar qeyri-iradidirlər. Ən qəti vergiyə qarşı baxış [[anarxo-kapitalizm]]dir. Ona uyğun olaraq bütün sosial xidmətlər iradi olaraq istifadəçi tərəfindən alına bilər. == Vergilərin tarixi == Sətir 15: İlk tanınan vergi sistemi [[Qədim Misir]] olub, təxminən e.ə. 30-cu əsr aralığında Qədim Krallığın birinci sülaləsi dövründə.<ref>[http://www.upenn.edu/almanac/v48/n28/AncientTaxes.html Taxes in the Ancient World], University of Pennsylvania Almanac, ''Vol. 48, No. 28, April 2, 2002''</ref> Yazılara müvafiq olaraq, firon ildə iki dəfə krallığı gəzərək əhalidən vergiləri yığırdı. Digər mənbələr isə taxıl ambarların əhəngdaşı və papirus üstündəki hesablarıdır.<ref>Olmert, Michael (1996). ''Milton's Teeth and Ovid's Umbrella: Curiouser & Curiouser Adventures in History'', p.41. Simon & Schuster, New York. ISBN 0-684-80164-7.</ref> İlk vergilər həm də [[Bibliya]]da təsvir olunub. [[Tövrat]]da (fəsil 47, şer 24) yazılır: "Məhsul çıxanda, beşinci hissəni ver firona. Qalan beşdə dördü çölləri toxumlamaq və özünü, ailəni və uşaqlarını yedizdirmək üçün saxlaya bilərsən." [[Yusif peyğəmbər]] (Yosef) [[Misir]]in əhalisiyə onlar məhsulu necə bölüşdürmək və hissəni firona verməli haqqında danışırdı. Məhsulun 20% vergi tərtib edirdi. Sonra [[Əhəmənilər dövləti\|Fars ~~İmperiya~~İmperiyası]]sı dövründə, [[e.ə. 500]]-ci ildə [[I Dara\|Dariy I Böyük]] tərəfindən nizamda olan sabit vergi sistemi həyata keçirilmişdir.<ref>http://www.1902encyclopedia.com/D/DAR/darius-i-the-great.html</ref> Fars vergi sistemi hər bir [[Satrapiya]] (Satrap hökm etdiyi ərazi) üçün xüsusi şəkildə təyin olunurdu. Müxtəlif vaxtlarda imperiyada 20-dən 30-a qədər satrapiyalar var idi, və hər biri onun gözlənilən məhsuldarlığa əsasən qiymətləndirilirdi. Vergiləri yığmaq və öz xərcləri çıxıb imperatora göndərmək satrapların öhdəliyi olub. Müxtəlif vilayətlərdən tələb olunan məbləğlər onların iqtisadi potensialı haqqında xəbər verə bilər. Misal üçün [[Babil]] məhsulların geniş çeşidi üçün ən böyük məbləğə müəyyən olunub: 1000 gümüş talent və ordu üçün 4 aylıq ərzaq təchizatı. [[Hindistan]] öz qızıl əfsanələrinə görə çox böyük olan 4680 gümüş talent məbləğində qızıl tozu təchiz etməli idi. Misir öz torpağın məhsuldarlığı üçün məşhur idi. O, Fars imperiyasının (sonra isə Roma imperiyasının) taxıl anbarı kimi istifadə olunurdu və 700 gümüş talent ilə 120,000 vahidində taxıl təmin etməli idi. Həmin vergilər xüsusi insanlara qoyulurdu. Farslar və midiyalılar vergilərdən azad olublar, lakin onlar hər vaxt fars ordusunda xidmət göstərməli idi.<ref>http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=aa65</ref> [[Hindistan]] öz qızıl əfsanələrinə görə çox böyük olan 4680 gümüş talent məbləğində qızıl tozu təchiz etməli idi. Misir öz torpağın məhsuldarlığı üçün məşhur idi. O, Fars imperiyasının (sonra isə Roma imperiyasının) taxıl anbarı kimi istifadə olunurdu və 700 gümüş talent ilə 120,000 vahidində taxıl təmin etməli idi. Həmin vergilər xüsusi insanlara qoyulurdu. Farslar və midiyalılar vergilərdən azad olublar, lakin onlar hər vaxt fars ordusunda xidmət göstərməli idi.<ref>http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=aa65</ref> Hindistanda 11-ci əsrdə [[islam]] hökmdarları [[qeyri müsəlmanlar]]dan [[cizyə]] vergisini tələb edirdilər. Bu [[Akbar]] tərəfindən ləğv olunub. Ən azı 17-ci əsrdən Avropadaki vergi sistemini təsvir edən ancaq bir neçə yazılar qalıb. Amma vergi dərəcələri iqtisadiyyatın həcmi ilə müqayisə etmək çətin məsələdir, çünki istehsalın göstəriciləri o qədər də mövcüd deyil. 17-ci əsrdə [[Fransa]]da dövlət xərcləri və gəlirləri 1600-1610 illərində 24.30 million livra, 1650-1659 illərində 126.86 million livra, 1700-1710-cu illərində dövlət borcu 1.6 milliard livra olan zaman 117.99 million livra təşkil edirdi.<ref>''Hoffman, Phillipe and Kathryn Norberg (1994), <u>Fiscal Crises, Liberty, and Representative Government, 1450-1789</u>, p. 238.</ref> Məhsulun hissəsi olan vergilər 17-ci əsrdə [[Fransa]], [[Niderland]], [[Skandinaviya]]da 15-20%a çata bilirdi. Müharibələr ilə dolu 18-19-cu əsrlərdə vergi dərəcələri çox yüksəlib, çünki müharibə dövlət üçün çox bahalı çıxırdı, ona görə də vergi sistemi mərkəzləşdirilib və daha peşəkar olub. İngiltərədə bu yüksəliş daha aşkar idi: [[Piter Matias]] və Patrik Obrayn müəyyən etdilər ki, o 85%-a çatıb. Digər araşdırma da bu rəqəmi sübut etdi və göstərib ki, vergidən adam başına düşən gəlir 18-ci əsrə nisbətən 6 qat artıb, lakin sənayə inqilabından əvvəl sabit iqtisadi inkişaf hər bir insan üçün vergi ağırlığının ancaq iki qat artmasına səbəb olub.

Vergi: Redaktələr arasındakı fərq