İrəvan xanlığı: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 284:
Bunun ardınca şah hökuməti ilə danışıqlar aparmaq üçün [[Tehran]]<nowiki/>a yola düşən baş komandan [[Aleksandr Tormasov|A.P.Tormosov]],[[1817]]-ci il iyulun 31-dən avqustun 3-ə qədər şahın qəbulunda oldu. Lakin tərəflər arasında bu məsələdə heç bir razılıq əldə olunmadı. [[1823]] və [[1825]]-ci illərdəki sərhəd xəttinin müəyyənləşdirilməsi üçün olan tədbirlər də heç bir nəticə vermədi.<ref>Elçin Teymur oğlu Qarayev. Azərbaycanın İrəvan bölgəsinin tarixindən(XVII yüzilliyin sonu–XIX yüzilliyin ortalarında).s.200-202.</ref> Bundan əlavə, [[1826]]-cı ilin yazında iki piyada rus alayı Mirək kəndinə hücum edərək onu işğal etdi və burada hərbi istehkam xətti qurmağa başladı. Bu hadisə tərəflər arasında münasibətləri daha da gərginləşdirdi. Hər iki dövlət arasında mübahisəli torpaq məsələsini həll etmək üçün Rusiya Qacar sarayına knyaz [[Aleksandr Menşikov|Menşikov]]<nowiki/>un başçılığı ilə xüsusi heyət göndərmişdi. Lakin Menşikovun missiyası da heç bir nəticə vermədi.<ref>Elçin Teymur oğlu Qarayev. Azərbaycanın İrəvan bölgəsinin tarixindən(XVII yüzilliyin sonu–XIX yüzilliyin ortalarında).s.206-207.</ref>
 
Beləliklə, [[1826]]-cı il iyulun 19-da [[Rusiya-İran müharibəsi (1826-1828)|İkinci Rusiya - Qacar müharibəsi]] başlandı.<ref>A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu. İrəvan xanlığı (Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi).s.208.</ref> 1826-cı il iyulun 16-da sərdar [[Hüseynqulu xan Qovanlı- Qacar|Hüseynqulu xan]]ın atlıları və Qacarlardan da bir dəstə əsgər İrəvan tərəfdən Rus qoşunlarına hücuma keçdilər. Hüseynqulu xanın başçılığı ilə 5 min nəfərlik İrəvan qoşunu Mirək kəndində yerləşən rus gözətçi məntəqəsinə hücum etdi. Qəfil hücum knyaz Sevarsamidzeni çıxılmaz vəziyyətə saldı. O, tabeliyində olan dəstə ilə [[Gümrü]]<nowiki/>yə geri çəkilməyə məcbur qaldı.<ref>Elçin Teymur oğlu Qarayev. Azərbaycanın İrəvan bölgəsinin tarixindən(XVII yüzilliyin sonu–XIX yüzilliyin ortalarında).s.209.</ref> Qardaşı [[Həsən xan Qacar|Həsən xanı]]<nowiki/>n qüvvələri isə [[Şörəyel mahalı|Şörəyel]]ə daxil oldular. Rusiya qoşunlarının işğal etdikləri Balıqçay, Sadağaçay, [[Qarakilsə (Abaran)|Qarakilsə]] və başqa keşikçi məntəqələri darmadağın edildi. Həsən xanın qoşunları Gümrü yolunu nəzarətə götürdülər. Beləliklə, qısa müddət ərzində [[Pəmbək (Göyçə)|Pəmbək]] və [[Şörəyel mahalı|Şörəyel]] Rusiya ordusundan təmizləndi.<ref>A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu. İrəvan xanlığı (Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi).s.220.</ref> Mirzə Adıgözəl bəy yazır: '''''"Knyaz Səvirzə Mirzə (Seversamidze) Pəmbək və Şörəyeldən çıxdıqdan sonra Hüseyn xan və Həsən xan İrəvan tərəfindən gəlib Rusiya hökumətinə aid dam-daşı yıxıb od vurdular".'''''<ref>Qarabağnamələr, I kitab.s.81-82</ref>
 
[[Şəkil:Взятие_штурмом_крепости_Эривань.jpg|left|thumb|300x300px|İrəvan qalasının alınması. Rəssam K. Beqqrov (1827)]]
 
Lakin Hüseynqulu xan bu qələbəni axıra çatdıra bilmədi. Belə ki, İrəvan hakimi [[Göyçə mahalı|Göyçə]] ətrafında dayanaraq, Abbas Mirzəni gözləməyə başladı. Şahzadə [[Gəncə xanlığı|Gəncə]]<nowiki/>ni geri alacağı təqdirdə Hüseynqulu xan qoşunu onunla birləşərək, [[Tbilisi|Tiflis]]ə yürüş etməli idi. Göyçə ətrafında şah qoşununu gözləmək xanın ciddi bir səhvi idi. Digər tərəfdən, rus gözətçi məntəqələrini mühasirəyə alan ayrı-ayrı İrəvan qoşunu arasında əlaqə yox idi. Bundan istifadə edən rus dəstələri ciddi itkilərə baxmayaraq birləşə bildilər.<ref>Elçin Teymur oğlu Qarayev. Azərbaycanın İrəvan bölgəsinin tarixindən(XVII yüzilliyin sonu–XIX yüzilliyin ortalarında).s.211.</ref>
 
Sətir 319 ⟶ 321:
İrəvan işğal olunduqdan sonra [[Hüseynqulu xan Qovanlı- Qacar|Hüseynqulu xan]] Makudan Qacar şah sarayına getdi. [[1828]]-ci ildə Qacar höküməti Hüseynqulu xanı [[Xorasan]]<nowiki/>a göndərərək oraya hakim təyin etdi. Xorasanda mərkəzi hakimiyyətə qarşı çıxışları yatıran Hüseynqulu xan, orada asayişi təmin edə bildi. [[1831]]-ci ildə vəfat etdi.<ref>Elçin Teymur oğlu Qarayev. Azərbaycanın İrəvan bölgəsinin tarixindən(XVII yüzilliyin sonu–XIX yüzilliyin ortalarında).s.256.</ref>
 
İrəvanın da işğalından sonra Çar qoşunları hücuma keçərək [[Cənubi Azərbaycan]] ərazisinə daxil oldular. Rus qoşununun irəliləməsi və həmçinin müqavimət üçün heçbir qüvvə olmaması [[Qacarlar|Qacar höküməti]]<nowiki/>ni sülh bağlamağa məcbur etdi. Beləliklə, 1828-ci il fevralın 10-da [[Təbriz şəhəri]]<nowiki/>nin yaxınlığındakı Türkmançay adlanan yerdə [[Türkmənçay müqaviləsi|İranla Rusiya arasında sülh müqaviləsi]] imzalandı . Müqavilənin başqa şərtləri ilə yanaşı, İrəvan və [[Naxçıvan xanlığı|Naxçıvan]] xanlıqları da bütünlükdə [[Rusiya İmperiyası|Rusiya imperiyası]]<nowiki/>nın tərkibinə daxil edildilər.<ref>Fuad Əliyev, Urfan Həsənov. İrəvan xanlığı. s.167.</ref><ref>Səməd Sərdariniya. “İrəvan müsəlman sakinli vilayət olmuşdur”.s.119.</ref> Türkmənçay sülh müqaviləsindən sonra əsirlərin dəyişdirilməsi nəticəsində Həsən xan da azad edilərək Qacar hökümətinə təhvil verildi.<ref>Elçin Teymur oğlu Qarayev. Azərbaycanın İrəvan bölgəsinin tarixindən(XVII yüzilliyin sonu–XIX yüzilliyin ortalarında).s.246.</ref>
 
Türkmənçay müqaviləsinin təsdiq edilməsinin (20 mart, 1828) ertəsi günü [[I Nikolay]] [[Erməni vilayəti|"Erməni vilayəti"]] yaradılması haqqında fərman imzaladı.<ref>Fuad Əliyev, Urfan Həsənov. İrəvan xanlığı. s.168.</ref> Fərmanda deyilir: '''''"İranla bağlanmış müqaviləyə əsasən, İrandan Rusiyaya birləşdirilən İrəvan və Naxçıvanı bundan sonra "Erməni vilayəti" adlandırmağı hökm edir və öz titulumuza daxil edirik. Həmin vilayətin quruluşu və onun idarə edilməsi qaydası haqqında Ali Senat lazımi fərmanları öz vaxtında alacaqdır".'''''<ref>A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu. İrəvan xanlığı (Rusiya işğalı və ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi).s.255.</ref>
 
== Dövlət quruluşu ==