Qəzvin ostanı: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
== Coğrafiya ==
[[Şəkil:IranQazvin-SVG.svg|thumb|150px239x239px|Qəzvin bölgəsi(ostanı)]]
Coğrafi mövqeyinə əsaslanaraq, Qəzvin vilayəti (ostanı) körpü rolunu oynayır: ölkənin paytaxtını şimal və qərb rayonları, Avropa və Qafqaz ölkələri ilə birləşdirir. Kənd təsərrüfatının inkişafı üçün uyğun şəraiti vardır. Coğrafi baxımdan Qəzvin ostanı 2 dağlıq və düzənlik hissəyə bölünür. Əyalətin iqlimi şimalda soyuq, cənubda sabitdir. Ümumiyyətlə, qışı soyuq və qarlı keçən bu ərazidə, yay ayları nisbətən mülayim və isti olur.
 
Dağlıq hissəyə şərqdə yerləşən Əlborz dağları və cənub ərazilər daxildir . Qəzvin və Takestan şəhərləri əyalətin inzibati və siyasi mərkəzləri statusu almışdır. Qəzvin ostanı 1996-cı ildə Tehran ostanından ayrılmış və ölkənin yeni bir ostanına çevrilmişdir . Qəzvin ostanının sahəsi 15.502 km² – dir .
 
== Əhali ==
Sətir 22 ⟶ 23:
{{bar percent|Digər|olive|0.40}}
}}
2006 – cı ildə aparılmış siyahıya almanının nəticələrinə əsasən ostanın əhalisi 1.143.200 nəfər , urbanizasiya isə 68,05%- dir .<ref>[http://www.sci.org.ir/portal/faces/public/sci_en İran Statistika Mərkəzi]</ref> Ostan əhalisini əsasən [[Azərbaycan türkləri|azərbaycanlılar]] , qismən [[farslar]], az sayda [[tatlar]], [[Giləklərgiləklər]], [[Mazandaranlılarmazandaranlılar]], [[lurlar]] və [[kürdlər]] təşkil edir.<ref name="QAZVIN">Farhangsara.com :[http://www.farhangsara.com/qazvin.htm QAZVIN]:...Today people in most parts of Qazvin speak Turkish, although Persian is spoken in some other parts.</ref>
*Etnologue<ref name="tks">Etnologue report for language code :[http://www.ethnologue.org/show_language.asp?code=tks tks]</ref>-a əsasən : Qəzvin ostanı Buyin ZəhraAvəc şəhristanının (2006 s.a.-na əsasən əhalisi 153,873 nəfər) AbqarmAbgərm bəxşinin Şərqi Xərəqan dehestanınındehistanının (2006 s.a.-na əsasən əhalisi 5,478 nəfər) əhalisini, AvacAvəc bəxşinininbəxşinin Qərbi Xərəqan dehestanınındehistanının (2006 s.a.-na əsasən əhalisi 2,081 nəfər) əhalisini və Ramand bəxşinin (2006 s.a.-na əsasən əhalisi 18,054 nəfər) əhalisini [[tati dilindədili]]<nowiki/>ndə-daha doğrusu bu dilin Takistani dalektində danışan əhali təşkil edir . ''Onlar etnik cəhətdən və danışdıqları dilin xüsusiyyətlərinə görə Azərbaycanda[[Azərbaycan]]<nowiki/>da[[Rusiya]]<nowiki/>nın FR-da[[Dağıstan|Dağıstan Respublikası]]<nowiki/>nda yaşayan tatlardan[[tatlar]]<nowiki/>dan fərqlidirlər .''<ref name="tks" />
*'''Kəkəvənd:'''<ref name="KĀKĀVAND">Encyclopædia Iranica :[http://www.iranicaonline.org/articles/kakavand KĀKĀVAND]</ref> : [[Lurlar|lur]] əsilli köçəri tayfadır . Onlar lur xalqının dörd (Bala Gəridə, Silsilə, Delfan və Tarxan) əsas qrupundan ''Delfan qrupuna'' aiddirlər.<ref name="KĀKĀVAND" /> Bu tayfaya mənsub insanlar [[lur dilinindili]]<nowiki/>nin dialekti olan [[Lək dili|lək dialektindədialekti]]<nowiki/>ndə danışırlar .<ref name="KĀKĀVAND" /> Dindarları müsəlmandır[[müsəlman]]<nowiki/>dır, Əhli-Həqq təriqətindədirlər. Kəkəvənd tayfasının mənsub qəbilələr hazırda İranın [[Luristan ostanı|Luristan]] və Qəzvin ostanlarında yaşayırlar. Luristan ostanında yaşayan hissəsi: Luristan ostanının Delfan şəhristanının Kəkəvənd bəxşinin (əhalisi 23,598 nəfər, 2006 s.a.) Şərqi Kəkəvənd dehestanında (əhalisi 8,241 nəfər, 2006 s.a.) və Qərbi Kəkəvənd dehestanında (əhalisi 5,831 nəfər, 2006 s.a.) əhali elliklə bu tayfaya mənsubdur. <small>(Qeyd: Luristan ostanının Delfan şəhristanında əhalinin əksəriyyəti lur dilinin lək dialektində danışan Mirbağ, Nurəli, Şahivənd, Kəkəvənd, İtivənd, Uladğubad və Quluvənd tayfalarından ibarətdir.)</small>. 1963-cü ilə olan məlumata əsasən Luristan vilayətində yaşayan kəkəvənd tayfasının qəbilələrinə mənsub insanlar 2,000<ref>Komisyun-e melli-e Yunesko (UNESCO) dar Irān, Irān-šahr, Tehran, 1963.[http://www.iranicaonline.org/articles/kakavand I, p. 139]</ref> ailədən ibarət olmuşdur. XIX əsrdə daha dəqiq 1860<ref name="p. 208" />-1861-ci<ref name="p. 208">Iraj Afšār-Sistāni, Ilhā, čādornešinān wa ṭawāyef-e ʿašāyeri-e Irān, 2 vols., Tehran, 1987.[http://www.iranicaonline.org/articles/kakavand p. 208]</ref>-ci illərdə Kəkəvənd tayfasının bir qolu Qəzvin vilayətində məskunlaşmışdır. Kəkəvənd tayfasının Qəzvin vilayətində məskunlaşan qismi iki qəbiləyə ayrılır : Məsihxani və Nəmdərxani. Bu qəbilələrə mənsub insanlar Qəzvin şəhərinin qərbində əhalisi elliklə bu qəbilələrə məxsus 10 kənddə və Qəzvin şəhristanın Tarım-i Süfla (Aşağı Tarım) bəxşində bir neçə qarışıq əhalili kənddə yaşayırlar . Qəzvin vilayətində yaşayan bu iki qəbilənin insanları 1932-cü ilə olan məlumata əsasən 300<ref>Masʿud Kayhān, Joḡrāfiā-ye mofaṣṣal-e Irān, 2 vols., Tehran, 1932-33.[http://www.iranicaonline.org/articles/kakavand II, p. 111]</ref> ailədən, 1970-ci ilə olan məlumata əsasən isə 450<ref name="KĀKĀVAND" /> ailədən ibarət olmuşdur .
 
*'''Giyətvənd'''<ref name="GĪĀṮVAND">Encyclopædia Iranica :[http://www.iranicaonline.org/articles/giavand GĪĀṮVAND]</ref> : [[Ağa Məhəmməd şah Qacar|Ağa Məməmməd Şah QacarınQacar]]ın hakimiyyəti zamanı İranın qərbindən köç edərək indiki Qəzvin vilayətinin ərazisinə yerləşmişdirlər . [[Köçərilik|Köçəri]] həyat tərzi sürürlər . Bu tayfa dörd qəbilədən ibarətdir : Kuməsi, Dərvişvənd, Salquri və Məhəmməd Bəyi . Hazırda dağınıq halda [[Qızılüzən]][[Şahrud çayı|Şahrud]] çayları sahillərində yaşayırlar . Köçəri olanlar yayda vilayətin dağlıq qismində yerləşən ərazilərə - Yüzbaşı çayının sahilinə köç edirlər (Qəzvin ostanının [[Qəzvin şəhristanınınşəhristanı]]<nowiki/>nın AşağıTarım-i Süfla (Sufla)Aşağı Tarım ) bəxşinin Kugir dehestanındadehistanında bu çayın sahilində eyniadlı Yüzbaşıçay kəndi yerləşir, bu kəndin əhalisini [[Azərbaycanlılar|Azərbaycan türkləri]] təşkil edir). 1970-ci ildə aparılmış lokal araştırmaya əsasən sayları 850-900 ailədən ibarətdir . Tədricən oturaq həyata keçirlər : oturaq həyata keçənlərin vilayətdə qalan hissəsi türkləşmiş, müəyyən qismi isə isə köç edərək digər vilayətlərə yerləşmişdirlər .
*'''Çiqani'''<ref name="ČEGĪNĪ">Encyclopædia Iranica :[http://www.iranicaonline.org/articles/cegini-or-cegani-a-tribe-that-originated-in-northwestern-persia-but-is-now-scattered-in-luristan-the-qazvin-region-and-fa ČEGĪNĪ]</ref> (Çeqini və ya Çingənə) : qaraçı əsilli köçəri tayfadır . Hazırda İranın [[Luristan ostanı|Luristan]], [[Fars ostanı|Fars]], [[Kürdüstan ostanı|Kürdüstan]] ([[Bicar şəhristanındaşəhristanı]]<nowiki/>nda) və [[Qəzvin ostanlarındaostanı|Qəzvin yaşayırlarostan]]<nowiki/>larında yaşayırlar. Qəzvin vilayyətindəQəzvində yaşayan nümayəndlərinin sayına dair müxtəlif təxminlər mövcuddur : L. S. Fortescue-yə və ParvizPərviz Varjavand-əVərcavəndə görə 1970-ci il üçün 800-1000 arası ailə, kürd əsilli İranlı tədqiqatçı S. M. Marduk Kordestani-yəKürdüstaniyə görə 1974-cü il üçün təxminən 1500 ailə.<ref>Š. M. Mardūḵ Kordestānī, Tārīk-e Kord o Kordestān o tawābeʿ yā tārīḵ-e Mardūḵ, Tehran, n.d. [1353 Š./1974].</ref> .
*'''Cəlilvənd'''<ref name="JALILAVAND">Encyclopædia Iranica :[http://www.iranicaonline.org/articles/jalilavand-2 JALILAVAND]</ref>
 
== Şəhristanlar ==
Qəzvin ostanı inzibati cəhətdən 56 şəhristana ayrılır :<ref>[http://qazvin.gov.ir/FA/StaticPage/?SID=41 Qazvin.gov.ir]</ref>

* [[Abyek şəhristanı]],
* [[ƏlborzAvəc şəhristanı]],
* [[Buyinzəhra şəhristanı|Buyin Zəhra şəhristanı]],
* [[TakistanƏlborz şəhristanı]],
* [[Qəzvin şəhristanı]]
* [[Takistan şəhristanı]]
 
== Tarix ==
Qədim yunan yazılarında Qəzvin haqqında məlumat [[Midiya]] hökmdarları haqqında məlumatlarda təsadüf olunur ki, bunlar da bizim eradaneramızdan əvvəl 9 əsrə aiddir. QəzvinQəzvinin əyalətininadının ərazisindəburalarda çoxluqədim tayfalarzamanlarda və qəbilələr yaşamışdır,yaşamış (qədimdə bu ərazi daim müharibə zonası olubdur. Erkən islam dövründə Qəzvin ərəb qoşunları tərəfindən zəbt olunmuşdur. Səfəvilərin hərəkatının başlandığı dövrdə Qəzvin onların paytaxtı olmuşdur. Tehrana yaxın olduğundan Qəzvinya Qacarlarsonralar dövründəköçmüş) dövlətin[[Kaspilər|kaspi mühümtayfaları]]<nowiki/>yla mərkəzlərindənbağlı biriolduğu olubdurdeyilir.
 
Qəzvin əyalətinin ərazisində çoxlu tayfalar və qəbilələr yaşamışdır, və qədimdə bu ərazi daim müharibə zonası olubdur. Erkən islam dövründə Qəzvin [[Ərəb xilafəti|Ərəb Xilafəti]]<nowiki/>nin qoşunları tərəfindən zəbt olunmuşdur.
 
[[Səfəvilər|Səfəvilər İmperiyası]]<nowiki/>nın [[Təbriz]]<nowiki/>dən sonrakı ikinci paytaxtı da məhz [[Qəzvin|Qəzvin şəhəri]] olmuşdur. [[Qacarlar]] dövründə [[Tehran]]<nowiki/>a yaxın olduğundan Qəzvin dövlətin mühüm mərkəzlərindən biri olubdur. Hazırkı dövrdə də Qəzvin İranın şimalındakı vacib şəhərlərdən sayılır.
 
== Qəzvin şəhəri ==
Sətir 45 ⟶ 58:
 
- Mineral su bulaqları
 
- Əli Qapısı və Çehel Sütunu
 
- Ələm utƏləmut, NovzerşahNövzərşah, LambsarLəmbsər, SemiranSəmiran, SanqrudSəngrud, Şəhrək, Sasan, Şirkuh və s. qalaları
- Sanqi qalasının kufi yazıları ilə bəzədilmiş daşları, Baracin qalası
 
- Bir neçə mineral su bulaqları
- SanqiSəngi qalasının kufi yazıları ilə bəzədilmiş daşları, Baracin qalası
- Yaleh Qonbad və Qafar Qondbad məqbərələri
 
- Bir neçə qədim ev binaları: Rəzəvi, Səidə, Zərbxanə, Gülşən, Vasir, Hadqi və Şahrudi
- YalehYelə QonbadGünbəd və Qafar QondbadGünbəd məqbərələri
- Seyid Əlixan və Selehsalar qədim məqbərələr
 
- Həsən Abad və Şah Kuoh qədim qəbristanlıqları
- Bir neçə qədim ev binaları: Rəzəvi, Səidə, ZərbxanəZərbxana, Gülşən, Vasir, Hadqi və Şahrudi
 
- Seyid Əlixan və SelehsalarSeləhsalar qədim məqbərələrməqbərələri
 
- Həsən AbadHəsənabadŞah KuohŞahkuh qədim qəbristanlıqları
 
- Qədim Qazorxan və Hərzvil kəndləri
 
- Nostar Abad, Qazançlar, Hüseyn Abad, Meşkin təpə, Əvlənd təpə, Ağa baba, Dalat Abad təpələri
- Nüsrətabad, Qazançılar, Hüseynabad, Meşkintəpə, Əlvəndtəpə, Ağababa, Dövlətabad təpələri
 
- Bir neçə qədim bazarlar
 
- Karvansaraylar
 
- Qədim Qəzvinin darvazaları (qala qapıları)
 
- Kolah-Külah Fərəngi muzeyi
- Kəbir, Heydəriyə, Məscidolnəbi və Sancidə Cami məsçidləri
 
- Kəbir, Heydəriyə, MəscidolnəbiMəscidülnəbi və Sancidə Cami məsçidləriməscidləri
 
- Qədim məktəb və mədrəsələr
- Qədim məqbərələr və movzaleylər
- müqəddəs yerlər.
 
- Qədim məqbərələr və movzaleylərmavzoleylər
== Takestan ==
 
Bir vaxtlar "Siadeh" və "Siadhen" adlandırılan Takestan şəhərinin qədim tarixi var. Bu şəhərin çiçəklənməsi və inkişafı Sasanilər dövrünə təsadüf olunur. Sasanilər zamanında bu şəhərdə böyük tikinti işləri aparılmışdır və Təpə Xudaya inşa edilmişdir. Takestan Tehrandan Avropaya gedən yolun üstündə yerləşir və əyalətin kənd təsərrüfatının mərkəzidir.
- Pirlər və müqəddəs yerlər.
Görməli yerləri:
 
=== Takistan ===
Bir vaxtlar "SiadehSiyadeh" və "SiadhenSiyadhen" adlandırılan, Takestanyerli xalq arasında da hələ də bu adlarla tanınan Takistan şəhərinin qədim tarixi var. Bu şəhərin çiçəklənməsi və inkişafı [[Sasanilər İmperiyası|Sasanilər]] dövrünə təsadüf olunur. Sasanilər zamanında bu şəhərdə böyük tikinti işləri aparılmışdır və Təpə Xudaya inşa edilmişdir. TakestanTakistan Tehrandan Avropaya gedən yolun üstündə yerləşir və əyalətin kənd təsərrüfatının mərkəzidir. Görməli yerləri:
 
- Yaleh bulağı
 
- Avağ isti su bulağı
 
- Soltan AbadSoltanabad, Xandu və Dakan qədim təpələr
- Xaleh Doxtar qalası
 
- müqəddəs yerlər
- XalehXalə DoxtarDüxtər qalası
 
- müqəddəsMüqəddəs yerlər
 
== Turizm ==
Qəzvin və TakestanTakistan şəhər və bölgələri bütün vilayətin tanınmış turizm mərkəzlərindəndir. İnkişaf etdirilmiş nəqliyyat yolları, telekommunikasiya vasitələri, rahat mehmanxanaları, yüksək səviyyəli servisi turizm üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Hər bir turist buranı tərk edəndə özü ilə yadigar olaraq suvenirlər aparır: əl xalçaları, keramik əşyalar və s.
 
== İstinadlar ==