42.480
edits
"Əldəqayırma partlayıcı qurğular" səhifəsinin versiyaları arasındakı fərqlər
31.170.238.3 (müzakirə) tərəfindən edilmiş 4347004 dəyişikliyi geri qaytarıldı.
(31.170.238.3 (müzakirə) tərəfindən edilmiş 4347005 dəyişikliyi geri qaytarıldı.) Teq: Geri qaytarma |
(31.170.238.3 (müzakirə) tərəfindən edilmiş 4347004 dəyişikliyi geri qaytarıldı.) Teq: Geri qaytarma |
||
|
{{vikiləşdirmə}}
{{qaralama-az}}
[[Şəkil:IED Baghdad from munitions.jpg|thumb|right|
'''Əldəqayırma partlayıcı qurğular''' (
ƏPQ-lərin ən çox tətbiq olunan növlərinə görə sinifləndirilməsi bu qaydadadır: bədənlə daşınan intihar ƏPQ-ləri ({{lang-en|Body-Borne IEDs
*Təşəbbüs vasitələri – çox həssas PM olmaqla yanaşı fiziki təsirləri partlayışa çevirən maddələr. Standart və ya əldəqayırma ola bilər.
Hərbi baxımdan əldəqayırma partlayıcı qurğuların hazırlanması bacarığı müxtəlif növ döyüş tapşırıqlarının yerinə yetirilməsi zamanı xüsusi ilə vacibdir. Bu bacarıq, bir çox tapşırıqların yerinə yetirilməsində, hətta, həlledici rol oynayacaqdır. Xüsusi ilə də, maddi-texniki təminatın çətin, bəzən də imkansız olduğu, düşmən arxasında icra edilən xüsusi təyinatlı tapşırıqlarda, eləcə də gerilla döyüşləri (qeyri-nizami döyüş fəaliyyətləri) zamanı düşmənin canlı qüvvəsi, obyekt və texnikasını məhv etmək ehtiyacı yarandıqda böyük əhəmiyyətə malikdir. ▼
== ƏPQ hazırlanması prinsipləri==▼
▲Hərbi baxımdan əldəqayırma partlayıcı qurğuların hazırlanması bacarığı müxtəlif növ döyüş tapşırıqlarının yerinə yetirilməsi zamanı xüsusi ilə vacibdir. Bu bacarıq, bir çox tapşırıqların yerinə yetirilməsində, hətta, həlledici rol oynayacaqdır. Xüsusi ilə də, maddi-texniki təminatın çətin, bəzən də imkansız olduğu, düşmən arxasında icra edilən xüsusi təyinatlı tapşırıqlarda, eləcə də gerilla döyüşləri
ƏPQ-nin hazırlanması tamamən minaçının yaradıcılığına, dünya görüşünə, fizika qanunlarını dərk etməsinə, xüsusi kimyanı, elektronikanı bilməsinə v.s bağlı bir bacarıqdır. Burada başlıca rolu isə təbii ki, təcrübi vərdişlər oynayır. Əldəqayırma mina vasitəsinə qarşı qoyulan ümumi tələblər bunlardır:
== Terrorun əsas vasitəsi ==▼
== Tarixi ==
▲=== Terrorun əsas vasitəsi ===
2003– 2011-ci illər arasında İraqda gedən müharibədə ABŞ qoşunlarına qarşı keçirilmiş hücumlarda başlıca rolu ƏPQ-lər oynamışdır. İraqda, yerli “sələfi mücahidləri”, qarşılarındakı düşmənin dünyanın ən qüdrətli ordusuna sahib olmasına baxmayaraq, ƏPQ-ləri tətbiq etməklə partizan (gerilla) müharibəsini başlatmağı bacarmışlar. Belə ki, qarşı qüvvə olaraq, onların qarşısında əsasən ABŞ və Böyük Britaniya hərbçilərindən təşkil olunmuş koalisiya qüvvələri, ABŞ tərəfindən formalaşdırılmış yerli ordu və polis qüvvələri vardı. Qüvvə nisbətindəki bu böyük fərq terrorçu “sələfilər” tərəfindən ƏPQ-lərin tətbiq edilməsi ilə
Partlayıcı maddə kimi isə bu gerilla qrupları İraq ordusundan qalma sahibsiz və ya zəif qorunan anbarlardan, nəzarətsiz döyüş sursatı ehtiyatından istifadə edirlər. Səddam Hüseynin hakimiyyəti dövründə İraq ordusunda olan 650 min ton döyüş sursatından 250 min tonu itmiş hesab olunur. ABŞ komandanlığı qoşunların mühəndis qüvvələrini cəlb etməklə mümkün qədər qısa müddətdə bütün nəzarətsiz sursatları məhv etməyə çalışmışdır. Nəticə olaraq 2003-cü ilin mayından 2004-cü ilin mayına qədər dövrdə insan tələfatlı və tələfatsız 15 000 civarında ƏPQ partlayışı qeydə alınmışdır. Bu hücumlar zamanı olan itkilər koalisiya qüvvələri tərəfindən dövr üzrə ümumi öldürülmüş və ya yaralanmış itkilərinin sayının 50%-ni təşkil etmişdir. ABŞ ordusunun 2007-ci il tarixli “MNC-1 Counter IED Smart Book” ƏPQ-lərə qarşı mübarizə nizamnaməsinin rəsmi göstəricilərinə əsasən ABŞ ordusunun İraqdakı itkilərinin 40%-i ƏPQ-lərin tətbiqi ilə bağlıdır.
ƏPQ tətbiqi ilə edilən hücumlar zamanı ABŞ qüvvələri bir-neçə Abrams tankını itirmişdir.
▲ƏPQ tətbiqi ilə edilən hücumlar zamanı ABŞ qüvvələri bir-neçə Abrams tankını itirmişdir. 2005-ci il üçün İraqda ƏPQ tətbiqi nəticəsində bu miqdar 427 ABŞ əsgərinin öldürülməsi ilə nəticələnməsidir. Sadəcə, 2006-cı ilin dekabr ayı kimi qısa bir müddət ərzində həlak olmuş 118 nəfər “Koalisiya qüvvələri” əsgərlərindən 75-i ƏPQ nəticəsində həlak olmuşdur.
Bəzi hallarda yerli partizan dəstələri birinci partlayışdan sonra koalisiya qüvvələrinə köməyə gələn qüvvələri ikinci və daha şiddətli ƏPQ ilə partlatmışlar.
Dünyanın ən aparıcı ordusu kimi ABŞ ordusunda ƏPQ (Əldəqayırma Partlayıcı Qurğular) - IED (Improvised Explosive Device) adlandırılmış və onlara qarşı mübarizə üsulları yaradılmışdır. Hal-hazırda da həmin üsulların təkmilləşdirməsi üzrə irimiqyaslı əməli işlər görülməkdədir.
2007-ci ilin aprel ayında ABŞ konqresində çıxışı zamanı general Riçard Kodi elan etmişdir ki, İraqda ABŞ əsgərlərinə qarşı ƏPQ-lərlə olan hücumların qarşısını yalnız həmin qurğuları quranları məhv etməklə almaq olar.
ABŞ ordusunda ƏPQ-lərə qarşı mübarizəni təkmilləşdirmək məqsədi ilə, general Montqomeri Miqsin rəhbərliyi atında, mərkəzi Fort-İrvin şəhərində yerləşən JIEDDO (Joint Improvised Explosive Device Defeat Organization) (ƏPQ-lərlə mübarizə üzrə birləşmiş təşkilat) quruldu. 2004-cü ilin ortalarında həmin təşkilatın radio idarəolunan ƏPQ-lərin ({{lang-en|Radio Controlled Improvised Explosive Device
İraqda qazanılmış təcrübə əsasında, düşmən tərəfindən əldəqayırma partlayıcı qurğuların tətbiq edilməsinə qarşı əməliyyatların keçirilməsi qaydasını təyin edən, FM 3-90.119 “Combined arms improvised explosive device defeat operation” nizamnaməsi ABŞ ordusu tərəfindən qəbul edilmişdir. Faktiki olaraq, ƏPQ-lərlə mübarizə ABŞ ordusu tərəfindən hərbi fəaliyyətlər teatrında və ondan kənarda bütün qoşun növ və qisimləri ilə aparılan, eləcə də hər şeyi əhatə edən bir mübarizə növü kimi qəbul edilmişdir. Əlamətdardır ki, nizamnaməyə uyğun olaraq, bu mübarizənin teatrı olaraq internet məkanı da qəbul edilmiş və internet mənşəli təhlükələrlə mübarizə aparmaq üçün Pentaqonda xüsusi komandanlıq yaradılmışdır. İnternetdə kəşfiyyat fəaliyyəti zamanı, ƏPQ-lərin hazırlanması və tətbiq edilməsi prosesi ilə maraqlananlar, eləcə də onları hazırlayan və tətbiq edən şəxslərlə əlaqəsi olanlar haqqında məlumat yığılması icra olunur. ▼
ABŞ ordusunda ƏPQ-lərin susdurulması (radioidarə olunan) və zərərsizləşdirilməsi üçün xüsusi maşınlardan (aktiv susdurucu maşınlar
Bir sıra beynəlxalq terror təşkilatı kimi tanınmış beynəlxalq qüvvələr, ƏPQ hazırlanması üzrə təcrübəni mübadilə etmək və inkişaf etdirmək yolu ilə daha təkmilləşdirilmiş vasitələri tətbiq edirlər. Yeni vasitə və üsulların tətbiq edilməsi bir sıra
▲2004-cü ilin ortalarında həmin təşkilatın radio idarəolunan ƏPQ-lərin (Radio Controlled Improvised Explosive Device) susdurulması üçün vasitələr hazırlaması məqsədi ilə Pentaqon altı milyard dollar büdcə ayırmışdır. Ümumilikdə, ƏPQ-lərlə mübarizə vasitə və üsullarının təkmilləşdirilməsi üçün, ABŞ 2003-cü ildən 2009-cu ilə qədər müddətdə 17,5 milyard dollar vəsait sərf etmişdir.
▲Faktiki olaraq, ƏPQ-lərlə mübarizə ABŞ ordusu tərəfindən hərbi fəaliyyətlər teatrında və ondan kənarda bütün qoşun növ və qisimləri ilə aparılan, eləcə də hər şeyi əhatə edən bir mübarizə növü kimi qəbul edilmişdir. Əlamətdardır ki, nizamnaməyə uyğun olaraq, bu mübarizənin teatrı olaraq internet məkanı da qəbul edilmiş və internet mənşəli təhlükələrlə mübarizə aparmaq üçün Pentaqonda xüsusi komandanlıq yaradılmışdır. İnternetdə kəşfiyyat fəaliyyəti zamanı, ƏPQ-lərin hazırlanması və tətbiq edilməsi prosesi ilə maraqlananlar, eləcə də onları hazırlayan və tətbiq edən şəxslərlə əlaqəsi olanlar haqqında məlumat yığılması icra olunur.
▲ABŞ ordusunda ƏPQ-lərin susdurulması (radioidarə olunan) və zərərsizləşdirilməsi üçün xüsusi maşınlardan (aktiv susdurucu maşınlar-“active jammers”: “Acorn system”, ”Beech system”, ”Chameleon system”, ”Guardian D”, ”Hunter system”, ”Jukebox system”,”mlCE System”, ”MMBJ system”, ”MMBJ-2.1 system”, ”Pecan system”, ”SSVJ system” və reaktiv susdurucular- “reactive jammers”: “Ironwood system”, ”Spruce system”,”Warlock LX system”, eləcə də iki rejimli susturucular- “active/reactive jammers”: “Cottonwood system” , “CVRJ”, “Duke”), məsafədən idarə olunan robotlardan (“iRobot Packbot”), minalara qarşı yüksəldilmiş dirəncli maşınlardan (MRAP (Mine Resistant Ambush Protected), “Caiman”, “Cougar”, “RG-33L”, “MaxxPro MPV”, “MaxxPro-Plus”, “MaxxPro-Dash”, minaçı-istehkamçı maşını “Buffalo”), mina-axtarış itləri bölməsi (Engineer Mine Dog Detachment -xüsusi itlərdən istifadə edən kinoloq-istehkamçılar), müasir aşkaretmə, zərəsizləşdirmə və qoruyucu-mühafizəedici geyimlərdən istifadə edilir.
▲'''2012-ci il NATO hesabatlarında görə 2011-ci il ərzində Əfqanıstanda tətbiq edilmiş ƏPQ-lərin və onların qurbanlarının faizlər üzrə bölüşdürülməsi.'''
▲Bir sıra beynəlxalq terror təşkilatı kimi tanınmış beynəlxalq qüvvələr, ƏPQ hazırlanması üzrə təcrübəni mübadilə etmək və inkişaf etdirmək yolu ilə daha təkmilləşdirilmiş vasitələri tətbiq edirlər. Yeni vasitə və üsulların tətbiq edilməsi bir sıra “Jammer” –susdurucu vasitələri belə, artıq yararsız etmişdir. Həmin təcrübə qısa müddət ərzində münaqişə ocaqlarında öz tətbiqini tapır. Belə olduğu halda əldəqayırma partlayıcı qurğulara qarşı standart şablonla mübarizə metodları yarandığı gündən qısa müddət sonra, əvvəlki etibarlılıq dərəcəsinə sahib olmur.
Eyni zamanda qanuni hərbi birləşmələrin fəaliyyətləri rəhbəredici sənədlərlə tənzimlənir. Onlar bütün fəaliyyətlərini qanun, direktiv, nizamnamə, təlimat, əmr və sərəncamlara əsaslandırmalıdırlar. Bu sənədlərə əlavə və dəyişikliklər edilməsi uzun müddət tələb edən, bürokratik proseduralardan keçməli olur. Amma, beynəlxalq və yerli əhəmiyyətli terror təşkilatları, digər gerilla müharibəsi aparan təşkilatlar hərbi qayda-qanunları, insan həyatını və digər itkiləri elə də həssaslıqla qarsalamırlar. Ona görə də hansısa bir taktiki və ya texniki dəyişikliyə getmək onlarda nəinki vaxt almır, tam tərsinə lazım gəldikdə ani qərarlarla tənzimlənir. Belə olduğu halda nizami qoşun hissələrinin qeyri-nizami ünsürlərə qarşı mübarizəsi daha da çətinləşir.
Bundan əlavə terror təşkilatları irqindən, cinsindən, yaşından, dinindən, milli mənsubiyyətindən, sosial statusundan asılı olmayaraq bütün insanlara qarşı fəaliyyət göstərirlər. Azərbaycan
ƏPQ tətbiqindəki elastiklik bu tip qurğuların qeyri-leqal beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən məqsədyönlü olaraq, münaqişə ocaqlarına yönəldilməsi, ucuzluğu və əlçatanlığı baxımından həmin qurğuları müasir silahın bir növü kimi populyarlaşdırır. Müasir dövrün ən effektiv gerilla müharibəsi və terror vasitəsi kimi əhəmiyyətini artırır. Münaqişə ocaqlarında böyük miqdarda nəzarətdən kənar qalmış partlamamış döyüş sursatlarının və partlayıcı maddələrin olması partlayıcı maddə ehtiyacını qarşılayır. Bundan əlavə mülki təyinatlı dağ-mədən müəssisələrinin anbarlarındakı partlayıcı maddələr, eləcə də əldəqayırma partlayıcı maddələrin böyük miqdarlarda hazırlanmasına imkan verən digər mülki təyinatlı anbarlar da bu məqsədlər üçün istifadə edilir.
Münaqişə zonalarına beynəlxalq terror təşkilatlarının agent-təlimatçıları gəlməklə bir-neçə gün kimi, qısa bir müddətdə ƏPQ hazırlama üzrə minaçıları yetişdirirlər. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, bir neçə nəfər təcrübəli minaçı bütün münaqişə zonasına kifayət edəcək qədər ƏPQ hazırlaya bilməkdədir.
Yaxşı mühafizə olunmalarına və konspirasiya qaydalarının tələblərinə ciddi əməl etdiklərinə görə, çox az hallarda həmin minaçılar təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən ələ keçirilir. ƏPQ hazırlayan minaçıların aşkar edilərək, zərərsizləşdirilməsi, öz-özlüyündə çox təsirli bir üsul olmaqla yanaşı problemin dayanıqlı və qəti həllini gətirmir.
==
Günahsız insanların zərər görəcəyini bilərək terror aktı həyata keçirən fərd, öz insanlığını insan kimi, öz mənliyini millətin bir fərdi kimi itirmiş, bütün dinlərdən, bütün ali dəyərlərdən uzaq varlıq olmaqla, bu faciəvi hərəkətə proqramlanmış bir düşkündür (manyakdır).
Bu tip insanlarla birbaşa mübarizə etməklə birlikdə ümumilikdə cəmiyyətdə sayıqlığı artıracaq, insanları milli dəyərlərə daha sadiq yetişdirəcək, vətəndaş təəssübkeşliyini artıracaq kompleks tədbirlər görülməlidir. Həmin tədbirlər azyaşlı dövründən başlayaraq, bütün əhalini bütün ömrü ərzində əhatə etməlidir.
| |||