Dərbənd: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 74:
[[Rəşidi xilafəti|Qədim ərəblər]] Dərbəndi '''''Bab''''' ('''باب''') / '''''əl-Bab''''' ('''أل باب''' "qapı"), '''''Bab əl-Əbvab''''' ('''باب الأبواب''' "qapılar qapısı"), '''''Bab əl-Hədid''''' ('''باب الحديد''' "dəmir qapı") ([[Ərəb dili|müasir ərəbcə]] ''Derbend'' (دربند) və ya ''Dirbinət'' (ديربينت)), [[Monqol İmperiyası|monqollar]] '''''Kahulqa''''' / '''''Kahalqa''''' ('''''Хаалга''''', "qapı, darvaza"), [[İberiya|qədim gürcülər]] Dərbənd adına istinadən '''''Darubandi''''' (დარუბანდი) və ya '''''Dzğvis-kari''''' (ზღვის-კარი "dəniz qapısı/qapıları") (bəzi gürcü qaynaqlarına əsasən həmçinin '''Kaspi''' (კასპი) və '''Aleksandria''' (ალექსანდრია) olaraq da), [[Ermənistan Krallığı (antik)|erməni]] qaynaqları Dərbənd adına istinadən '''''Darband''''' (Դարբանդ), həmçinin '''''Çora pahak''''' (Ճորա պահակ "[[Çola|Çola / Çor]] mühafizəçisi") '''''Ağvanits durr''''' (Աղվանից դուռ "[[Qafqaz Albaniyası|Alban]] qapıları"), [[Kiyev Rus dövləti|ruslar]] vaxtilə Dərbənd adına istinadən '''''Derben'''''' ('''''Дербень''''') və ya '''''Jeleznıye vrata''''' ('''''Железные врата''''' "dəmir qapılar"), [[Qədim Yunanıstan|qədim yunan]] və [[Qədim Roma|roma]] qaynaqları '''pillae Caspiae''' ("[[Xəzər dənizi|Kaspi / Xəzər [dəniz nəzərdə tutulur]]] qapıları"), '''pillae Albaniae''' ("[[Qafqaz Albaniyası|Alban]] qapıları") olaraq adlandırmışlar.
[[Göytürk xaqanlığı|Qədim türklər]]<nowiki/>in istifadə etdiyi '''''Temir Kapuq''''' (yəni "dəmir qapı") adı isə günümüzdə [[Azərbaycan dili|azərbaycanca]] sıx-sıx istifadə edilən və görülən '''Dəmirqapı''' və '''Dəmirqapı Dərbənd''' [[epitet]] və adlarında, və həmçinin şəhərin [[Qumuq dili|qumuqca]] ('''''Темир-къапу''''') və [[Kabarda-çərkəz dili|kabardincə / çərkəzcə]] ('''Темыркъалэ''', yəni "dəmir qala" variantında) adlarında da yaşayır. Dərbəndin yerli [[Azərbaycanlılar|azərbaycanlı]] əhalisi tərəfindən həm də sadəcə '''Şəhər''' ('''''Шәһәр''''') olaraq da adlanır.▼
▲[[Göytürk xaqanlığı|Qədim türklər]]<nowiki/>in istifadə etdiyi '''''Temir Kapuq''''' (yəni "dəmir qapı") adı isə günümüzdə [[Azərbaycan dili|azərbaycanca]] sıx-sıx istifadə edilən və görülən '''Dəmirqapı''' və '''Dəmirqapı Dərbənd''' [[epitet]] və adlarında, və həmçinin şəhərin [[Qumuq dili|qumuqca]] ('''''Темир-къапу''''') və [[Kabarda-çərkəz dili|kabardincə / çərkəzcə]] ('''Темыркъалэ''', yəni "dəmir qala" variantında) adlarında da yaşayır. Dərbəndin yerli [[Azərbaycanlılar|azərbaycanlı]] əhalisi tərəfindən həm də sadəcə '''Şəhər''' ('''''Шәһәр''''') olaraq da adlanır.
== Tarixi ==
Antik müəlliflərin əsərlərində ''Dərbənd'' adlı şəhərə, yaşayış məntəqəsinə təsadüf edilməyir. Lakin eramızın 68-ci ilindən, [[Roma İmperiyası|romalılar]]ın şərqə olan hücumları dövründən etibarən, "'''pillae Caspiae'''" - "''Kaspi darvazası''" adlı yer məlumdur. Birinci əsrin müəlliflərindən olan İosif Flavi də bu yeri Kaspi darvazası adlandırır. Ümumiyyətlə, I-III əsrlərdə yunan və latın dilli müəlliflər Kaspi keçidindən danışarkən onu "qapı", "darvaza", "şəhər qalası", "keçid" və "çıxış" sözləri ilə də əvəz etmişlər.
Mənbələrdən aydın olur ki, Kaspi keçidi eramızın birinci əsrindən strateji əhəmiyyətli keçidlərdən biri olmuşdur. Bu keçid [[Şimali Qafqaz]]<nowiki/>la [[Cənubi Qafqaz]]ı [[Yaxın Şərq|Yaxın]] və [[Orta Şərq]]<nowiki/>lə birləşdirən mühüm vasitə idi. Bu ərazinin məhsuldar əkin sahələrinə, meyvə bağlarına, xüsusilə üzümlüklərə, gözəl və əlverişli iqlim şəraitinə malik olması şəhərin gələcək inkişafına bilavasitə şərait yaradırdı. İlk mənbələrin verdiyi məlumata görə, hələ [[E.ə. I əsr|eramızdan əvvəl I əsr]]<nowiki/>də indiki Dərbənd ərazisində mövcud olmuş üzümlüklər və meyvə bağları dənizə qədər olan ərazini örtmüşdü. Belə bir təbii şərait isə orada yaşayış məskəninin yaradılması üçün əla imkan yaratmışdır. Bunu Dərbənd rayonunda aparılmış arxeoloji qazıntılar bir daha sübut edir. Burada [[E.ə. VIII əsr|eramızdan əvvəl VII]]-[[E.ə. VI əsr|VI əsr]]<nowiki/>lərə aid yaşayış məskənləri aşkar edilmişdir.
| |||