I Mustafa: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 9:
 
=== Uşaqlıq illəri ===
Atası Şahzadə Mehmedin ([[III Mehmed]]) [[Manisa]] sancaqbəyliyi dönəmində dünyaya gələn Şahzadə Mustafanın [[Abxazlar|abxaziya]] əsilli anasının adı bilinməsə də, bir çox qaynaqlarda [[Həlimə Sultan]] olduğu qeyd edilir. [[1595]]-ci ildə atası [[taxt]]<nowiki/>a oturmuş, Şahzadə Mustafa da digər qardaşları ilə birlikdə [[İstanbul]]<nowiki/>a gətirilmişdir. İlk təhsilini [[saray]]<nowiki/>da alan Şahzadə Mustafa özündən 1 yaş böyük qardaşı [[I Əhməd|Şahzadə Əhməd]]<nowiki/>in [[taxt]]<nowiki/>a çıxmasıyla [[Osmanlı sülaləsi]]<nowiki/>nə mənsub yeganə şəxs oldu. [[I Əhməd|I. Əhməd]]<nowiki/>in çox kiçik yaşda [[taxt]]<nowiki/>a oturması və ailədə başqa [[Vəliəhd|şahzadə]]<nowiki/>nin olmaması səbəbilə Şahzadə Mustafaya toxunulmamışdır. Daha sonra [[padşah]]ın oğul övladları olsa da, hələ o illərdə yaranan əql-i zəifliyi səbəbilə toxunulmamışdır. Bəzi əcnəbi qaynaqlar [[I Əhməd]]<nowiki/>in onu bir neçə dəfə öldürmək istədiyini, ancaq sonradan peşman olub imtina etdiyini yazır. [[Venesiya]] elçisi Kontarini [[1612]]-ci ilə aid qeydlərində bu təşəbbüslərdən birincisinə [[padşah]]ın anidən xəstələnməsi, ikincisinə isə güclü bir fırtınanın mane olduğunu qeyd edir. Bu dönəmdə Şahzadə Mustafanın [[saray]]<nowiki/>da çox sərt nəzarət altında saxlanılması onun psixoloji vəziyyətini daha da pisləşdirmiş, əqli-zəifliyini artırmışdır.
 
=== İlk səltənəti ===
[[I Əhməd]]<nowiki/>in gözlənilmədən gənc yaşda vəfatı isə Şahzadə Mustafaya [[taxt]] yolunu açdı. [[Şeyxülislam]] [[Xocasadəttinzadə Mehmed Əsad Əfəndi|Xocazadə Əsad Əfəndi]]<nowiki/>nin və [[Sədrəzəm|sədarət]] [[Regent|naib]]<nowiki/>i [[Sofu Mehmed Paşa]]<nowiki/>nın irəli sürdüyü yeni vərasət sisteminə əsasən [[I Əhməd]]<nowiki/>in böyük oğlu [[II Osman|Şahzadə Osman]]ın 13 yaşında olması səbəbilə Şahzadə Mustafa taxta çıxmışdır.
 
[[22 noyabr]] [[1617]] tarixində [[Çərşənbə]] günü taxta oturan I Mustafanın [[Cülus|cülus mərasimi]] [[cümə]] günü [[Əyyub Sultan məscidi]]<nowiki/>ndə keçirildi. Xəzinədən 100 kisə qızıl həcmində [[cülus]] bəxşişi paylanıldı.
 
Onun [[26 fevral]] [[1618]] tarixinədək davam edən birinci səltənəti haqqında çox məlumat yoxdur. [[Saray]] işçilərindən Əbdülqadir Əfəndi yeni [[sultan]]ın tez-tez [[Ovçuluq|ov]]<nowiki/>a çıxdığını, [[silah]], [[tüfəng]], [[Oxçuluq|ox- kaman]] kimi döyüş sürsatları ilə maraqlandığını qeyd edir. Dönəmin tarixçilərindən Həsənbəyzadə Əhməd yeni [[sultan]]ın əqlən zəif olduğunu, ancaq sonra düzələr ümidiylə [[taxt]]<nowiki/>a çıxardıldığını qeyd edir. Buna baxmayaraq bir çox mənbələrdə [[taxt]]<nowiki/>an salınmasının səbəbləri açıq şəkildə qeyd olunur. Tez-tez dəniz səyahətinə çıxması, dənizdəki balıqları qızıl sikkələrlə yemləməsi, divan məclisindəki [[vəzir]]<nowiki/>lərin başındakı çalmaları açmaq və s. Bütün bu səbəblərə görə, [[Qızlar ağası]] Hacı Mustafa ağa vəziyyəti [[Sofu Mehmed Paşa]]<nowiki/>ya və [[Şeyxülislam]] [[Xocasadəttinzadə Mehmed Əsad Əfəndi|Xocazadə Əsad Əfəndi]]<nowiki/>yə vəziyyətin pis olduğunu, divanə [[padşah]]ın hər an [[saray]]<nowiki/>dakı [[Şahzadə (Osmanlı)|şahzadə]]<nowiki/>ləri edam etdirə biləcəyini bildirdi.
 
[[Sofu Mehmed Paşa]] və [[Şeyxülislam]] [[Xocasadəttinzadə Mehmed Əsad Əfəndi|Əsad Əfəndi]] dövrün [[validə sultan]]ı [[Həlimə Sultan]]<nowiki/>la məsləhətləşərək [[padşah]]ın əqlən zəif olduğu və bu vəziyyətdə [[taxt]]<nowiki/>da çox qala bilməyəcəyi qərarını verdi. I Mustafa [[hərəmxana]]<nowiki/>dakı otaqlardan birinə həbs olundu və ardından [[I Əhməd]]<nowiki/>in böyük oğlu [[II Osman|Şahzadə Osman]] [[taxt]]<nowiki/>a çıxdı ([[26 fevral]] [[1618]]). [[II Osman]] vaxtilə onu yox, əmisini taxta çıxardan [[Sofu Mehmed Paşa]]<nowiki/>nı [[paytaxt]]<nowiki/>dan uzaqlaşdırdı və [[şeyxülislam]]ın səlahiyyətlərini məhdudlaşdırdı.
 
=== İkinci səltənəti ===
Qardaşı oğlunun səltənəti illərində Sultan Mustafa həbs olunduğu otaqda nəzarət altında yaşadı. [[II Osman]] Hotin səfərinə çıxarkən qardaşı [[Şahzadə Mehmed (I Əhmədin oğlu)|Şahzadə Mehmedi]] edam etdirsə də, əmisinə toxunmamış, buna səbəb isə onun əqlən zəif olması olmuşdur. Bir müddət sonra [[əmi]]<nowiki/>sini də edam etdirmək fikrinə düşən [[II Osman]] gecikdi. Çünki artıq [[II Osman]]ın [[taxt]]ı təhlükə altında idi. [[II Osman]]ı [[taxt]]<nowiki/>dan endirmək istəyən [[Yeniçərilər|yeniçəri]] və [[sipahilər]] istədiklərini etdirmək üçün I Mustafanı [[taxt]]<nowiki/>a çıxartmaq istəyirdilər. Üsyan qaldıran [[yeniçərilər]] [[19 may]] [[1622]] tarixində [[saray]]<nowiki/>a soxuldular. [[Saray]] ağalarından biri divanə [[padşah]]ın həbs olunduğu otağı göstərmiş, ancaq qapıları aça bilməyən [[yeniçərilər]] otağın [[günbəz]]<nowiki/>ini sındırmış və 3 nəfər [[Yeniçərilər|yeniçəri]] iplə otağa girərək Sultan Mustafanı azad etmişdir. Əsgərləri görən kimi ''“Siz beni isterseniz ben de sizi isterim”'' deyərək onlara qoşulan Sultan Mustafa [[saray]]<nowiki/>da olan [[şeyxülislam]]ın atına minərək [[saray]]<nowiki/>dan çıxmaq istəsə də, atın üstündə dayana bilməmiş, bu səbəblə yeni [[padşah]] [[saray]]<nowiki/>dakı [[Topqapı sarayı#.C6.8Frz ota.C4.9F.C4.B1|Ərz otağı]]<nowiki/>na aparılmışdır. Bu əsnada üləmadan bəzi şəxslər və [[Şeyxülislam]] [[Xocasadəttinzadə Mehmed Əsad Əfəndi|Əsad Əfəndi]] üsyançılara məsləhət verərək bu işdən əl çəkmələrini desə də, onlara heç kəs qulaq asmamış, əksinə məcbur qalıb divanə [[padşah]]<nowiki/>a təzim etmişlər. [[Topqapı sarayı#.C6.8Frz ota.C4.9F.C4.B1|Ərz otağı]]<nowiki/>nda pərişan vəziyyətdə olan I Mustafa ardından yanındakı [[kəniz]]<nowiki/>ləri ilə birlikdə anasının yanına - [[Köhnə Saray (İstanbul)|Köhnə Saray]]<nowiki/>a yollanmaq üçün hazırlandı. Bu əsnada əmisinin yenidən [[sultan]] elan edildiyini eşidən [[II Osman]] [[saray]]<nowiki/>dan güclüklə çıxa bilmişdir. Sultan Mustafanı [[Köhnə Saray (İstanbul)|Köhnə Saray]]<nowiki/>a aparmaq istəyən üsyançı [[yeniçərilər]] [[II Osman]]ın divanə [[padşah]]ı ələ keçirmək üçün əmr verdiyini eşitdilər və Sultan Mustafanın təhlükəsizliyi səbəbilə onu [[Orta Məscid]]ə apardılar. Hadisələri öz gözüylə izləyən [[İbrahim Peçevi]] bu əsnada böyük bir xalq kütləsinin toplandığını, hamının arabada gedən [[sultan]]ı və anasını görməyə çalışdığını, hətta bəzilərinin sarıq və paltarlarından kəsdikləri parçaları arabaya atmağa çalışdığını və bu parçaları [[Validə sultan|validə]] [[Həlimə Sultan]]ın topladığını qeyd edir.
 
Axşam saatlarında [[məscid]]ə gələn Sultan Mustafanın yanında [[ana]]<nowiki/>sı, [[kəniz]]<nowiki/>ləri və [[saray]]<nowiki/>dan çıxarkən onunla birlikdə arabaya minən [[saray]] xidmətçilərindən Dərviş ağa (sonradan [[Yeniçərilər|yeniçəri ağası]] seçildi) var idi. Üsyançılar onu [[Topqapı sarayı|Topqapı Sarayı]]<nowiki/>na aparmaq istəsələr də, Sultan Mustafa [[II Osman]] ələ keçirilmədən [[saray]]<nowiki/>a getməyəcəyini bildirdi. Bu əsnada Sultan Mustafa [[məscid]]<nowiki/>in [[mehrab]]ında oturaraq [[II Osman]]ın gətirilməsini gözləmişdir. Orada iştirak edən bir [[Yeniçərilər|yeniçəri]]<nowiki/>nin dediklərini nəql edən [[İbrahim Peçevi]] [[məscid]]ə gətirilən [[II Osman]]ın ''"Bakın görün, kimi sultan ediyorsunuz"'' dediyi, ancaq bu əsnada [[Validə sultan|validə]] [[Həlimə Sultan]]ın üsyan başçısı [[yeniçərilər]]<nowiki/>in qulağına nələrsə pıçıldadığını qeyd edir.
 
O illəri özünün Müsibətnamə əsərində qeyd edən Hüseyn Tugi isə məsələni başqa cür nəql edir. Onun yazdıqlarına görə, [[Namaz|axşam namazı]] vaxtı Sultan Mustafa əllərini qaldıraraq orada olan hər kəsi duaya çağırmış, [[II Osman]] bura gəlmədən burdan çıxmayacağını qeyd edir. Və yenə Tugiyə görə, bir gün sonra [[II Osman]] [[Orta Məscid]]ə gəlmiş, ancaq Sultan Mustafa ilə heç görüşməmişdir. Bir çox qaynaqların təsdiqlədiyi digər məlumat isə bütün bunlar olarkən, [[Həlimə Sultan]]ın [[kürəkən]]<nowiki/>i [[Qara Davud Paşa|Davud Paşa]]<nowiki/>nı [[sədrəzəm]] etmək üçün üsyançılarla razılaşdığı, ardından isə [[II Osman]]<nowiki/>a qarşı bir neçə dəfə sui-qəsd tərtib etdiyidir. Həm [[Qara Davud Paşa|Davud Paşa]]<nowiki/>nın [[Sədrəzəm|sədarət]] əmri, həm də üsyançıların tələb etdiyi bəzi təyin əmrləri isə [[Həlimə Sultan]]ın adından Qara Əhməd ağa adlı bir [[çavuş]] tərəfindən yazılmışdır.
 
[[20 may]] [[1622]] - [[Cümə|cümə günü]] günorta saatlarında [[Topqapı Sarayı]]<nowiki/>na gələn Sultan Mustafa üçün xüsusi [[Cülus|cülus mərasimi]] keçirildi və adına [[xütbə]]<nowiki/>lər oxundu. Onun ikinci səltənət dönəmi tamamilə [[II Osman]] hadisəsinin kölgəsi altında keçdi. [[II Osman]]ın faciəvi qətli isə istər [[İstanbul]], istərsə də bölgələrdə xalq arasında [[yeniçərilər]]ə və [[sipahilər]]ə qarşı böyük bir nifrət qazandırdı. [[II Osman|II Osmanı]]<nowiki/>n qatillərinin tapılması və cəzalandırılması məsələsindəki təzyiqlər səbəbilə [[13 iyun]] tarixində [[Qara Davud Paşa|Davud Paşa]] vəzifədən alınaraq həbs edildi, yerinə [[Mere Hüseyn Paşa]]<nowiki/>nın gətirilməsi və [[Yeniçərilər|yeniçəri]]-[[Sipahilər|sipahi]] çəkişmələri isə vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. [[Mere Hüseyn Paşa]]<nowiki/>nı vəzifədən uzaqlaşdıraraq [[Biləcikli Mustafa Paşa]]<nowiki/>nı [[Sədrəzəm|sədarət]]ə gətirən üsyançılar [[10 iyul]] tarixli divan məclisinin ardından [[paytaxt]]<nowiki/>da [[padşah]]ın istənilmədiyi şayəsini yaymağa başladılar.
 
=== Taxtdan endirilişi ===
Nəhayət, [[sədrəzəm]] [[Kəmankeş Qara Əli Paşa|Kəmankeş Əli Paşa]] [[şeyxülislam]] və şəhər [[qazı]]<nowiki/>sı ilə görüşərək razılığa gəldi. [[Yeniçərilər]]<nowiki/>lə də görüşərək [[cülus]] bəxşişi istəməmək şərtilə [[padşah]]ı [[taxt]]<nowiki/>dan endirməyə razı saldılar. Daha sonra [[Validə sultan|validə]] [[Həlimə Sultan]]<nowiki/>la görüşüldü və olununoğlunun əqlən zəif olması səbəbilə [[taxt]]<nowiki/>dan endiriləcəyi bildirildi. O əsnada [[ana]]<nowiki/>sıyla birlikdə Davud Paşa köşkündə olan Sultan Mustafa bir gün sonra baş tutacaq divan məclisi bəhanəsiylə [[Saray|saraya]] dəvət edildi və ertəsi gün ([[10 sentyabr]] [[1623]]) əvvəllər də həbs olunduğu otağa həbs olundu. Yerinə qardaşı [[I Əhməd]]<nowiki/>in kiçik oğlu [[IV Murad|Şahzadə Murad]] [[taxt]]<nowiki/>a çıxardıldı.
 
 
İlk səltənəti 96 gün, ikinci səltənəti isə 1 il 3 ay 22 gün davam edən Sultan Mustafa [[taxt]]<nowiki/>dan endirildikdən sonra həbs olunduğu otaqda 15 il daha yaşadı. [[20 yanvar]] [[1639]] tarixində öz əcəliylə vəfat edən Sultan Mustafanın cənazəsi bir çox mənbələrə görə, bir müddət ortada qaldı. Dəfn olunması üçün yer tapılmayan Sultan Mustafa daha sonra [[Aya Sofya|Aya Sofya məscidi]]<nowiki/>nin əvvəllər [[Sultan İbrahim türbəsi|vəftizxana olan binası]]<nowiki/>nda dəfn olundu. Əqli zəifliyi səbəbilə heç bir qadını özünə yaxınlaşdırmamış, bu səbəblə də övladı olmamışdır.
 
İlk səltənəti 96 gün, ikinci səltənəti isə 1 il 3 ay 22 gün davam edən Sultan Mustafa [[taxt]]<nowiki/>dan endirildikdən sonra həbs olunduğu otaqda 15 il daha yaşadı. [[20 yanvar]] [[1639]] tarixində öz əcəliylə vəfat edən Sultan Mustafanın cənazəsi bir çox mənbələrə görə, bir müddət ortada qaldı. Dəfn olunması üçün yer tapılmayan Sultan Mustafa daha sonra [[Aya Sofya|Aya Sofya məscidi]]<nowiki/>nin əvvəllər [[Sultan İbrahim türbəsi|vəftizxana olan binası]]<nowiki/>nda dəfn olundu. Əqli zəifliyi səbəbilə heç bir qadını özünə yaxınlaşdırmamış, bu səbəblə də övladı olmamışdır.
 
== Mənbə ==