|
== Haqqında ==
[[Həsən bəy Rumlu]] ''[[Əhsən ət-təvarix]]'', [[Qazı Əhməd Qaffari]] ''[[Tarix-i cahan ara]]'', [[Münəccimbaşı Əhməd Dədə]] ''[[Sahaiful-Əxbar]]'', [[İskəndər bəy Münşi]] ''[[Tarix-i aləm aray-i Abbasi]]'' əsərlərində mənbə olaraq bu kitaba istinad etmişdirlər. Kitabın müasir dövrümüzə gəlib çatmış yeganə <small>(qüsurlu)<ref group=q>Belə ki, əlyazmanın sonluğu yəni, hicri 876–878–ci illərə aid hadisələrin təsviri çatışmır.</ref></small> əlyazması hicri 876–cı ilə aid olsa da Həsən bəy Rumlu bu kitaba əsaslanaraq hadisələri miladi 1474–cü ilədək təqdim etdiyindən demək olar ki, yekun əlyazma hicri 878–ci ilə qədərki hadisələrdən bəhs etmişdir.<ref name="Pers-Lit-II-847"/> Kitab həmçinin [[Cahanşah Həqiqi|Qaraqoyunlu Cahanşah]] və [[Sultan Şahrux]]un ölümündən [[Sultan Hüseyn Bayqara]]nın hakimiyyətinin bərqərar olmasına qədər [[Teymurilər sülaləsinin hökmdarları|Teymurilər xanədanlığı]] haqqında qiymətli məlumatları əks etdirir.<ref name="Pers-Lit-II-847" /> Əsərdə girişdən sonra Uzun Həsəndən [[Adəm]] peyğəmbərə qədər soy ağacı verilir, daha sonra [[Qara Yuluq Osman bəy]] ilə oğul və nəvələrinə dair xəbərlər gəlir və bununla da Ağqoyunlu xanədanlığı tarixi başlayır.<ref>Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt XXVI. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 2002, sayfa 75</ref> Kitabda 1408–1419, 1424–1428, 1429–1433–cü illərə aid hadisələr demək olar ki, işıqlandırılmamış, 1441–1444 və 1446–1450–ci illərə aid hadisələr isə qısa olaraq təsvir edilmişdir.<ref name="Вел-Ком-Вос-33">Введение, стр. 33. // Великие Комнины и Восток (1204–1461). — Ш. М. Шукуров. Под редакцией С. П. Карпова. Серия "Византийская библиотека. Исследования." Санкт–Петербург: Издательство Алетейя, 2001, 448 стр. ISBN 5-89329-337-1</ref> Əsərin hələlik bəlli olan yeganə əlyazma nüsxəsi [[İraq]]da, [[Bəsrə]] şəhərində Məhəmməd Əmin bəy adlı bir nəfərin şəxsi kitabxanasında saxlanırmış.<ref name="Pers-Lit-II-847" /><ref name="Китаби–Диjарбəкриjjə-4" /> [[Faruq Sümər]] 1950–ci ildən başlayaraq, əlyazmanın [[Ankara]]ya gətirilməsi üçün gərgin çalışmalarda bulunmuş və sonda öz məqsədinə çatmışdır.<ref name="Китаби–Диjарбəкриjjə-4">Əбубəкр Теhрани. Китаби–Диjарбəкриjjə. Фарс дилиндəн тəрчүмə едəн, өн сөз вə шəрhлəрин мүəллифи Раhилə Шүкүрова. Редактор Октаj Əфəндиjев. Бакы: Элм, 1998, сəh. 4. ISBN 5-8066-0935-9</ref> Əlyazmanın unikallığını və mənbəşünaslıq dəyərini nəzərə alan Faruq Sümər onu [[:tr:Necati Lugal|Necati Lugal]] ilə birlikdə çapa hazırlamış, 1962–1964–cü illərdə əsərin farsca mətnini iki cilddə<ref group=q>Giriş və qeydlər türkcə verilmiş, mətn isə orjinalında olduğu həcmdə farsca təqdim olunmuşdur.</ref> geniş ön sözlə Ankarada nəşr etdirmişdir.<ref name="Китаби–Диjарбəкриjjə-4" /> Mövcud əlyazma sondan naqis olduğu, yəni 1473–1474–cü illərdə aid hissəni ehtiva etmədiyi üçün Faruq Sümər Həsən bəy Rumlunun ''Əhsən ət-təvarix'' əsərindən həmin illərdən danışan fəsilləri əlavə kimi öz nəşrinin sonunda vermişdir.<ref name="Китаби–Диjарбəкриjjə-4" /> Eyni kitablar həmçinin [[Tehran]]da da 1977–ci ildən vahid cild kimi çap olunmuşdur.<ref>Kitāb-i Dīyārbakrīyyah: tārīkh-i Ḥassan Bīk Āq Quyūnlū va aslāf-i ū va ānchah bidān mutaʻaliq ast az tavārīkh-i Qarāquyūnlū va Chighātāy, juzʼ-i avval va juzʼ-i sānī. — Abū Bakr-i Ṭihrānī. Tasḥiḥ va ihtimām-i Najātī Lūghāl (va) Fārūq Sūmar bā muqaddimah va ḥavāshī-ʼi Fārūq Sūmar. Zabān va Farhang-i Īrān, 84. Tihrān: Ṭahūrī, 1356 (1977), 639 sefhe.</ref> Əsər [[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası]], [[Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu]]nun elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Rahilə Muxtar qızı Şükürova<ref>[http://web.archive.org/web/20150731035420/http://science.ab.az/forms/doktora-filosofii-instituta-arheologii-i-etnografii/1717 Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun fəlsəfə doktorları: Şükürova Rahilə Muxtar qızı] — yoxlanılıb: 08.02.2015</ref> tərəfindən farscadan Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş və 1998–ci ildə [[Bakı]]da [[Azərbaycan əlifbası|kiril qrafikalı azərbaycan əlifbası]] ilə nəşr olunmuşdur.
== Nəşrləri ==
|
