Kanada: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 69:
=== Kolumba qədərki ilk təmaslar ===
Arxeoloji tədqiqatlar göstərir ki, Şimali və Cənubi Amerika insanların köç etdiyi son qitədir. 17-50 min əvvəl Wisconsin əyalətində düşən dəniz səviyyəsi insanların Sibirdən Şimali Amerikaya Bering körpüsü boyunca tədricən hərəkət etməsinə imkan verdi. Onlar Kanadanın əksəriyyətini əhatə edən Laurentide adlanan buzlaqların olmasına görə minlərlə il boyunca
=== XVII əsrdə Şimali Amerikada İngiltərə-Fransa rəqabəti ===
Sətir 117:
== İqtisadiyyatı ==
[[Şəkil:Toronto-view-from-cn-tower.jpg|thumb|
== Kənd təsərrüfatı və Sənaye ==
▲Kanadanın təsərrüfatı əvvəlcə [[Böyük Britaniya]]nın (Böyük Britaniyanın taxıl mənbəyi kimi), [[İkinci dünya müharibəsi]]ndən sonra isə [[ABŞ]]-ın təsiri altında əmələ gəlmişdir. Müasir dövrdə Kanadanın iqtisadiyyatı ikili xarakter daşıyır. Bir tərəfdən [[İnkişaf etmiş ölkələr]] üçün səciyyəvi olan bütün əlamətlər Kanadaya da aiddir. Digər tərəfdən isə, bəzi əlamətlər Kanadanı [[İnkişaf etməkdə olan ölkə]]yə bənzədir. Məsələn, ölkənin təsərrüfatı, xüsusilə onun sənayesi xarici kapitaldan, ilk növbədə ABŞ-ın inhisarçı şirkətlərindən asılıdır. 1989-cu ildə olan Kanada-ABŞ Azad Ticaret Razılaşması (FTA) və 1994-də olan Meksika'nında daxil olduğu Şimali Amerika Azad Ticarət Razılaşması (NAFTA) ABŞ ilə olan kommersiya ve iqtisadi əlaqələri gücləndirdi. Əslində Kanada ABŞ-ın iqtisadiyyatına bağlanmışdır. Buna görə də ABŞ-ın iqtisadiyyatında böhran əlaməti hiss olunanda, Kanadanın bütün iqtisadiyyatı sarsılır. Kanadanın sənaye dairələrində belə deyirlər. ''ABŞ-ın iqtisadiyyatına soyuq dəyən kimi Kanadanın iqtisadiyyatı hospitala düşür''. Kanada iqtisadiyyatının ikili xarakteri həm də təsərrüfatın sahəvi strukturunda aydın nəzərə çarpır. Emaledici sənaye hakim mövqe tutur, lakin hasilat sənayesinin və [[kənd təsərrüfatı]]nın payı ABŞ-a, [[Qərbi Avropa]] ölkələrinə və [[Yaponiya]]ya nisbətən xeyli yüksəkdir. Kanada dünya bazarında ilk əvvəl sənaye xammalı (ölkədə çıxarılan [[mineral xammal]]ın 80%-i ixrac edilir) və ərzaq tədarükçüsü kimi tanınıb.
Kanada dünyanın ən böyük kənd təsərrüfatı təminatçılarından biridir. Həmçinin bu ölkə dünyadaki ən böyük buğda və digər taxıl məhsulları ixrac edən ölkə kimi tanınır. Kanadanın təsərrüfatı əvvəlcə Böyük Britaniyanın (Böyük Britaniyanın taxıl mənbəyi kimi), İkinci dünya müharibəsindən sonra isə ABŞ-ın təsiri altında əmələ gəlmişdir. Kanada iqtisadiyyatının ikili xarakteri həm də təsərrüfatın sahəvi strukturunda aydın nəzərə çarpır. Emaledici sənaye hakim mövqe tutur, lakin hasilat sənayesinin və kənd təsərrüfatının payı ABŞ-a, Qərbi Avropa ölkələrinə və Yaponiyaya nisbətən xeyli yüksəkdir. Kanada dünya bazarında ilk əvvəl sənaye xammalı (ölkədə çıxarılan mineral xammalın 80%-i ixrac edilir) və ərzaq tədarükçüsü kimi tanınıb.[[Şəkil:WindmillsAtPubnicoPointNS 2009.jpg|thumb|300px|Kanadada külək enerjisi istehsal edən turbinlər|alt=]]Kanadanın böyük əraziyə malik olması, sənaye və kənd təsərrüfatının ixitisaslaşdırılmış sahələrinin ölkə ərazisi üzrə səpələnməsi ölkənin iqtisadiyyatında nəqliyyatın rolunu artırmış və onun bütün növlərinin inkişafına təsir etmişdir. Ölkədə boru kəmərinin yüksək inkişafı,
Kanada sink, uran, qızıl, aliminium, daş kömür, nikel, polad kimi xammalların öndə gedən ixracatçısıdır.
▲Kanadanın böyük əraziyə malik olması, sənaye və kənd təsərrüfatının ixitisaslaşdırılmış sahələrinin ölkə ərazisi üzrə səpələnməsi ölkənin iqtisadiyyatında nəqliyyatın rolunu artırmış və onun bütün növlərinin inkişafına təsir etmişdir. Ölkədə boru kəmərinin yüksək inkişafı, [[Böyük Göllər]] və Müqəddəs Lavrenti çay sisteminin yükdaşınmada böyük rolu Kanada nəqliyyatının səciyyəvi xüsusiyyətidir. Kanada iqtisadiyyatı həm də xarici ticarətdən güclü surətdə asılıdır. Ölkədə istehsal edilən məhsulların əhəmiyyətli hissəsi dünya bazarına çıxarılır. İxracatının 2/3 hissəsindən artığı [[xammal]], [[yarımfabrikat]] və [[ərzaq məhsulları]]nın payına düşür. Kanada həm də maşın və avadanlıqlar ixrac edir. İdxalatında hazır sənaye məhsulları, boksit, pambıq, kauçuk, qəhvə, kakao üstünlük təşkil edir. Xarici ticarət dövriyyəsinin 2/3-dən artıq hissəsi ABŞ-ın payına düşür.
Bütün İnkişaf Etmiş Ölkələrdə olduğu kimi Kanadada da sənayenin sahəvi strukturu mürəkkəbdir. Energetika təsərrüfatı neft və təbii qaza, həm də Kanadada elektrik enerjisinin 2/3-dən artığını verən [[Su elektrik stansiyası|SES]]-lərə əsaslanır. Ölkədə atom energetikası inkişaf edir. Emaledici sənayenin strukturunda [[metallurgiya]] və [[maşınqayırma]] hakim mövqe tutur. Qara metallurgiyanın başlıca mərkəzi [[Hamilton]]dur. Ucuz elektrik enerjisinə və zəngin yerli xammala ([[boksit]] istisna olmaqla) əsaslanan əlvan metallurgiya, xüsusilə [[Qayana]] və [[Yamayka]]dan gətirilən boksit əsasında [[alüminium]] istehsalı sahəsi güclü inkişaf etmişdir. Qara metallurgiyadan fərqli olaraq bu sahə ixracat əhəmiyyəti daşıyır.▼
=== Pul-kredit sistemi ===▼
Maşınqayırma nəqliyyat maşınları istehsalı, radioelektronika, cihazqayırma ilə, həm də meşə tədarükü və ağac emalı üçün maşın və avadanlıq istehsalı ilə təmsil olunur. Qara metallurgiya zavodları kimi maşınqayırma müəssisələrinin də böyük hissəsi göl sahili və [[Müqəddəs Lavrenti çayı]] boyunca ([[Toronto]], [[Monreal]] və s.) yerləşir. Kanadada təsərrüfatın ənənəvi sahəsi meşə tədarükü, ağac emalı və sellüloz-kağız sənayesidir. Meşə materiallarının böyük hissəsini [[Britaniya Kolumbiyası]] verir. Meşə sənayesinin iri mərkəzi [[Vankuver]]dir. Kimya sənayesinin ən iri müəssisələri qərb əyalətlərinin iri və orta şəhərlərində yerləşir. Əsasən idxal xammala əsaslanan [[yüngül sənaye]] ölkənin tələbatının yalnız yarısını təmin edir. Yüngül sənaye müəssisələri bütün əyalətlərdə var.▼
Kanadanın pul kredit sistemi tarixən formalaşmağa başlamışdır. Bu [[1867]]–ci ilə qədər təşəkkül tapmışdır. Kanadanın dövlət kimi yaranmasına qədər pul münasibətlərinin kollonial tipi mövcud idi. Burada pul kimi [[Fransa|fransız]], [[İspaniya|ispan]], [[Portuqaliya|portuqal]] gümüş pulları və həmçinin kağız pullar da dövr edirdi.▼
▲[[Şəkil:TD Centre View from Yonge and King.JPG|thumb|Toronto şəhəri.İşguzar mərkəz]]Kanadanın pul kredit sistemi tarixən formalaşmağa başlamışdır. Bu [[1867]]–ci ilə qədər təşəkkül tapmışdır. Kanadanın dövlət kimi yaranmasına qədər pul münasibətlərinin kollonial tipi mövcud idi. Burada pul kimi [[Fransa|fransız]], [[İspaniya|ispan]], [[Portuqaliya|portuqal]] gümüş pulları və həmçinin kağız pullar da dövr edirdi.
[[1670]]-ci ildən mübadilə vasitəsi kimi Kanadada duz işlənirdi. Lakin bu daxili münasibətlərə nisbətən az yer tuturdu.Bu zamanda Kanadada hamının dediyi kimi ticərət dövriyyəsi birbaşa əmtəələrin mübadiləsilə baş verirdi. Əmtəələrin birbaşa mübadiləsi daxili bazarda bir neçə səbəbə görə baş veriridi: Yolların pis vəziyyətdə olması, yerli bazarların məhdud olması və.s. Kağız pulun mübadiləsinə şərait yaransa da, [[1685]]-ci ildə fransız kolloniyaları buna qarşı çıxdılar. Kağız pullar 18 –ci əsrin sonlarında fransız kolloniyalarının hakimiyyətinin sona çatdığı dövrdə təşəkkül tapmağa başladı. [[1825]]–ci ildə [[İngiltərə]]nin rəsmi olaraq qızıl monometalizmə keçməsi təsdiq olunduqdan sonra Kanadanın valyuta vahidi funt sterlinq oldu.
Sətir 160 ⟶ 159:
Kanada iqtisadiyyatının hədsiz açıqlığı və onun [[ABŞ]] iqtisadiyyatı ilə tarixi əlaqələri Kanada hakimiyyətini dünya valyuta bazarlarındakı hadisələri izləməyi məcbur edir. 80-ci illərdən başlayaraq Kanada valyuta siyasətinin əsas məqsədi Kanada dollarının məzənnəsini [[ABŞ]] dollarına nisbətən sabit saxlamaqdır.
▲Bütün İnkişaf Etmiş Ölkələrdə olduğu kimi Kanadada da sənayenin sahəvi strukturu mürəkkəbdir. Energetika təsərrüfatı neft və təbii qaza, həm də Kanadada elektrik enerjisinin 2/3-dən artığını verən [[Su elektrik stansiyası|SES]]-lərə əsaslanır. Ölkədə atom energetikası inkişaf edir. Emaledici sənayenin strukturunda [[metallurgiya]] və [[maşınqayırma]] hakim mövqe tutur. Qara metallurgiyanın başlıca mərkəzi [[Hamilton]]dur. Ucuz elektrik enerjisinə və zəngin yerli xammala ([[boksit]] istisna olmaqla) əsaslanan əlvan metallurgiya, xüsusilə [[Qayana]] və [[Yamayka]]dan gətirilən boksit əsasında [[alüminium]] istehsalı sahəsi güclü inkişaf etmişdir. Qara metallurgiyadan fərqli olaraq bu sahə ixracat əhəmiyyəti daşıyır.
▲Maşınqayırma nəqliyyat maşınları istehsalı, radioelektronika, cihazqayırma ilə, həm də meşə tədarükü və ağac emalı üçün maşın və avadanlıq istehsalı ilə təmsil olunur. Qara metallurgiya zavodları kimi maşınqayırma müəssisələrinin də böyük hissəsi göl sahili və [[Müqəddəs Lavrenti çayı]] boyunca ([[Toronto]], [[Monreal]] və s.) yerləşir. Kanadada təsərrüfatın ənənəvi sahəsi meşə tədarükü, ağac emalı və sellüloz-kağız sənayesidir. Meşə materiallarının böyük hissəsini [[Britaniya Kolumbiyası]] verir. Meşə sənayesinin iri mərkəzi [[Vankuver]]dir. Kimya sənayesinin ən iri müəssisələri qərb əyalətlərinin iri və orta şəhərlərində yerləşir. Əsasən idxal xammala əsaslanan [[yüngül sənaye]] ölkənin tələbatının yalnız yarısını təmin edir. Yüngül sənaye müəssisələri bütün əyalətlərdə var.
== Əhalisi ==
|