Kanada: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 118:
== İqtisadiyyatı ==
[[Şəkil:Toronto-view-from-cn-tower.jpg|thumb|269x269px|[[Toronto]] şəhəri Kanadanın iqtisadi mərkəzi hesab olunur|alt=]]
[[Şəkil:Canada FTAs.png|thumb|left|300px|Kanada ilə azad ticarət haqqında saziş imzalayan ölkələrin xəritəsi.Tünd göylə-İmzalanmış,Açıq göy-imzalanacaq ölkələr.|alt=]]
Kanada İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına (Economic Co-operation and Development - OECD) və "Böyuk Səkkizlik" qrupuna daxil olan dövlətlərdən birdir. Dünyanın ən yaxşı 10 ticarət ölkəsindən biri hesab olunur. Kanadada adambaşına düşən gəlir 23.900 ABŞ dolları təşkil edərək, OECD ortalamasından yüksəyə çıxır. Toronto birjası dünyanən yeddinci ən böyük birjasıdır. 2015-ci ildəki araşdırmaya görə bu birja 1500-dən çox şirkəti 2 trilyon ABŞ dolları ilə təmin edir. 2014-cü ildə Kanada ixracatı 528 milyard dollar təşkil edib. 20-ci əsrin əvvəllərindən manufaktura, mədənçilik, xidmət sahələrinin inkşafı ilə ölkə iqtisadiyyatı kənd təsərrüfatından sənayeyə keçib. Kanadanın ABŞ-la iqtisadi əməkdaşlığı 2-ci dünya müharibəsindən sonra əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Müasir dövrdə Kanadanın iqtisadiyyatı ikili xarakter daşıyır. Bir tərəfdən İnkişaf etmiş ölkələr üçün səciyyəvi olan bütün əlamətlər Kanadaya da aiddir. Digər tərəfdən isə, bəzi əlamətlər Kanadanı İnkişaf etməkdə olan ölkəyə bənzədir. Məsələn, ölkənin təsərrüfatı, xüsusilə onun sənayesi xarici kapitaldan, ilk növbədə ABŞ-ın inhisarçı şirkətlərindən asılıdır. 1989-cu ildə olan Kanada-ABŞ Azad Ticarət Razılaşması (FTA) və 1994-də olan və Meksika'nında daxil olduğu Şimali Amerika Azad Ticarət Razılaşması (NAFTA) ABŞ ilə olan kommersiya ve iqtisadi əlaqələri gücləndirdi. Əslində Kanada ABŞ-ın iqtisadiyyatına bağlanmışdır. Buna görə də ABŞ-ın iqtisadiyyatında böhran əlaməti hiss olunanda, Kanadanın bütün iqtisadiyyatı sarsılır. Kanadanın sənaye dairələrində belə deyirlər: ''ABŞ-ın iqtisadiyyatına soyuq dəyən kimi Kanadanın iqtisadiyyatı hospitala düşür''.
 
== Kənd təsərrüfatı və Sənaye ==
[[Şəkil:WindmillsAtPubnicoPointNS 2009.jpg|thumb|300px|Kanadada külək enerjisi istehsal edən turbinlər|alt=]]Kanada dünyanın ən böyük kənd təsərrüfatı təminatçılarından biridir. Həmçinin bu ölkə dünyadaki ən böyük buğda və digər taxıl məhsulları ixrac edən ölkə kimi tanınır. Kanadanın təsərrüfatı əvvəlcə Böyük Britaniyanın (Böyük Britaniyanın taxıl mənbəyi kimi), İkinci dünya müharibəsindən sonra isə ABŞ-ın təsiri altında əmələ gəlmişdir. Kanada iqtisadiyyatının ikili xarakteri həm də təsərrüfatın sahəvi strukturunda aydın nəzərə çarpır. Emaledici sənaye hakim mövqe tutur, lakin hasilat sənayesinin və kənd təsərrüfatının payı ABŞ-a, Qərbi Avropa ölkələrinə və Yaponiyaya nisbətən xeyli yüksəkdir. Kanada dünya bazarında ilk əvvəl sənaye xammalı (ölkədə çıxarılan mineral xammalın 80%-i ixrac edilir) və ərzaq tədarükçüsü kimi tanınıb.[[Şəkil:WindmillsAtPubnicoPointNS 2009.jpg|thumb|300px|Kanadada külək enerjisi istehsal edən turbinlər|alt=]]

Kanadanın böyük əraziyə malik olması, sənaye və kənd təsərrüfatının ixitisaslaşdırılmış sahələrinin ölkə ərazisi üzrə səpələnməsi ölkənin iqtisadiyyatında nəqliyyatın rolunu artırmış və onun bütün növlərinin inkişafına təsir etmişdir. Ölkədə boru kəmərinin yüksək inkişafı, Böyük Göllər və Müqəddəs Lavrenti çay sisteminin yükdaşınmada böyük rolu Kanada nəqliyyatının səciyyəvi xüsusiyyətidir. Kanada iqtisadiyyatı həm də xarici ticarətdən güclü surətdə asılıdır. Ölkədə istehsal edilən məhsulların əhəmiyyətli hissəsi dünya bazarına çıxarılır. İxracatının 2/3 hissəsindən artığı xammal, yarımfabrikat və ərzaq məhsullarının payına düşür. Kanada həm də maşın və avadanlıqlar ixrac edir. İdxalatında hazır sənaye məhsulları, boksit, pambıq, kauçuk, qəhvə, kakao üstünlük təşkil edir. Xarici ticarət dövriyyəsinin 2/3-dən artıq hissəsi ABŞ-ın payına düşür.
 
Kanada sink, uran, qızıl, aliminium, daş kömür, nikel, polad kimi xammalların öndə gedən ixracatçısıdır.
Sətir 132 ⟶ 135:
[[Şəkil:TD Centre View from Yonge and King.JPG|thumb|Toronto şəhəri.İşguzar mərkəz]]Kanadanın pul kredit sistemi tarixən formalaşmağa başlamışdır. Bu [[1867]]–ci ilə qədər təşəkkül tapmışdır. Kanadanın dövlət kimi yaranmasına qədər pul münasibətlərinin kollonial tipi mövcud idi. Burada pul kimi [[Fransa|fransız]], [[İspaniya|ispan]], [[Portuqaliya|portuqal]] gümüş pulları və həmçinin kağız pullar da dövr edirdi.
 
[[1670]]-ci ildən mübadilə vasitəsi kimi Kanadada duz işlənirdi. Lakin bu daxili münasibətlərə nisbətən az yer tuturdu.Bu zamanda Kanadada hamının dediyi kimi ticərət dövriyyəsi birbaşa əmtəələrin mübadiləsilə baş verirdi. Əmtəələrin birbaşa mübadiləsi daxili bazarda bir neçə səbəbə görə baş veriridi: Yolların pis vəziyyətdə olması, yerli bazarların məhdud olması və.s. Kağız pulun mübadiləsinə şərait yaransa da, [[1685]]-ci ildə fransız kolloniyaları buna qarşı çıxdılar. Kağız pullar 18 –ci18–ci əsrin sonlarında fransız kolloniyalarının hakimiyyətinin sona çatdığı dövrdə təşəkkül tapmağa başladı. [[1825]]–ci ildə [[İngiltərə]]nin rəsmi olaraq qızıl monometalizmə keçməsi təsdiq olunduqdan sonra Kanadanın valyuta vahidi funt sterlinq oldu.
 
[[1870]]-ci ildən Kanadanın valyuta vahidi Kanada dolları oldu. Bu valyuta vahidi britaniya funt sterlinqinə əsasən təşəkkül tapdı. Kanada dollarııdolları, nəhayət [[ABŞ]] dolları ilə dəyişdirilə bilinərdi hansı ki, o da belə qızıla əsaslanırdı. [[1908]]–ci ildən ölkədə qəpiklər-dəmir pullar kəsilməyə başladı. Əsas gümüş olmaq etibarilə, dəmir pullar [[1908]]-[[1919]]–cu illər arası kəsilirdi. Banknotların emissiyasının mərkəzləşdirilməsi [[1935]]-ci ildə Kanada Bankının yaranmasına səbəb oldu.Onun milliləşdirilməsi isə [[1938]]–ci ilə təsadüf edir.
[[1908]]–ci ildən ölkədə qəpiklər-dəmir pullar kəsilməyə başladı. Əsas gümüş olmaq etibarilə, dəmir pullar [[1908]]-[[1919]]–cu illər arası kəsilirdi.
Banknotların emissiyasının mərkəzləşdirilməsi [[1935]]-ci ildə Kanada Bankının yaranmasına səbəb oldu.Onun milliləşdirilməsi isə [[1938]] –ci ilə təsadüf edir.
[[Şəkil:Canada FTAs.png|thumb|left|300px|Kanada ilə azad ticarət haqqında saziş imzalayan ölkələrin xəritəsi.Tünd göylə-İmzalanmış,Açıq göy-imzalanacaq ölkələr.]]
'''Müharibədən sonrakı inflyasiya'''
 
Kanadada pul kredit münasibətlərində əsas rolu çek əməliyyatları tutur. Çeklər valyuta hesablarının 90 %-ni tutur. Kanada əhalisi artıq bu əməliyyatlara uyğunlaşmış və onlar üçün bu daha rahatdır. Nağdsız dövriyyədə, inkişafın nəticəsi olaraq, kredit kartları önəmli rol oynayır. [[1970]]-ci ilə qədər Kanada dolları ABŞ dollarına möhkəm bağlı idi. 1970-ci ilin mayından sonra Kanada hakimiyyəti elan etdi ki, Kanada Bankı ABŞ dolları, digər valyutalar və Kanada dolları arasında məzənnə paritetini təsbit etməyəcək. Beləliklə, milli valyuta üzən valyutaya çevrildi. Kanadanın pul krdeit siyasəti əsasən ölkənin milli valyutasının möhkəmlənməsinə və sabitliynə yönəlib ki, bu da inflyasiyaya və Kanada dollarının məzənnə kursuna nəzarətlə əldə edilir. Müasir dövrdə ölkənin pul-kredit siyasətinin əsas aləti hakimiyyətə və digər kommersiya banklarına məxsus depozitlərin yerdəyişməsi və əks hərəkətidir.
Müharibədən sonrakı dövrdə ölkədə inflyasiya dalğası başladı. Bunun səbəbləri, Koreyada müharibə, xammal və investisiya "bum" ları, ABŞ-a xammal və yarımfabrikatların ixracının artımı və s. olmuşdur.
 
Bunu qeyd etmək lazımdır ki, Kanada xarici ticarət dövriyəsinin 2/3 hissəsi [[ABŞ]]a məxsusdur. Bu prosesdə [[ABŞ]] dolarından istifadə edilir. Amma [[Qərbi Avropa]] və Uzaq Şərq ölkələrilə ticarətdə Kanada funt-sterlinqdən istifadə edir.
Baxmayaraq ki, Kanada dolları daxili hesablaşmalarda istifadə edilir, onun valyuta rezervlərinə bağlılığı bu pul vahidini dünya pul sisteminin həssas puluna çevirib. Çunki, Kanada dolları inteqrasiyanın nəticəsi olaraq ABŞ dollarına istiqamətlənib və ona qarşı çox həssasdır.
 
Kanada iqtisadiyyatının hədsiz açıqlığı və onun [[ABŞ]] iqtisadiyyatı ilə tarixi əlaqələri Kanada hakimiyyətini dünya valyuta bazarlarındakı hadisələri izləməyi məcbur edir. 80-ci illərdən başlayaraq Kanada valyuta siyasətinin əsas məqsədi Kanada dollarının məzənnəsini [[ABŞ]] dollarına nisbətən sabit saxlamaqdır.
Kanada hakimiyyəti [[1969]]-[[1975]]-ci illərdə qiymətlərin və əmək haqqının artımını məhdudlaşdırmağa çalışırdı.Lakin, bu tədbirlər faydasız oldu, çünki hakimiyyət qiymətlərə və əmək haqqına təsir göstərən monopoliyanı dayandıra bilmədi.
 
=== '''Müharibədən sonrakı inflyasiya''' ===
İnflyasiya Kanadada [[1990]]-cı ildə 5.2 %-dən [[1993]]-cü ildə 1.8-%-ə düşdü və [[1994]]-cü ildə 0.2% təşkil etdi ki,bu da bütün mühribədən sonrakı dövrdə qeydə alınan ən aşağı göstərici idi. 1996-cı ildə yumşaq kredit-pul siyasətinə baxmayaraq , inflyasiya tempi 1.5 % təşkil etmişdi.
Müharibədən sonrakı dövrdə ölkədə inflyasiya dalğası başladı. Bunun səbəbləri, Koreyada müharibə, xammal və investisiya "bum" ları, ABŞ-a xammal və yarımfabrikatların ixracının artımı və s. olmuşdur. Baxmayaraq ki, Kanada dolları daxili hesablaşmalarda istifadə edilir, onun valyuta rezervlərinə bağlılığı bu pul vahidini dünya pul sisteminin həssas puluna çevirib. Çünki, Kanada dolları inteqrasiyanın nəticəsi olaraq ABŞ dollarına istiqamətlənib və ona qarşı çox həssasdır.
 
Kanada hakimiyyəti [[1969]]-[[1975]]-ci illərdə qiymətlərin və əmək haqqının artımını məhdudlaşdırmağa çalışırdı. Lakin, bu tədbirlər faydasız oldu, çünki hakimiyyət qiymətlərə və əmək haqqına təsir göstərən monopoliyanı dayandıra bilmədi.
Pul kredit münasibətlərinin əsasları
 
İnflyasiya Kanadada [[1990]]-cı ildə 5.2 %-dən [[1993]]-cü ildə 1.8-%-ə düşdü və [[1994]]-cü ildə 0.2% təşkil etdi ki,bu da bütün mühribədən sonrakı dövrdə qeydə alınan ən aşağı göstərici idi. 1996-cı ildə yumşaq kredit-pul siyasətinə baxmayaraq , inflyasiya tempi 1.5 % təşkil etmişdi.
Kanadada pul kredit münasibətlərində əsas rolu çek əməliyyatları tutur. Çeklər valyuta hesablarının 90 %-ni tutur. Kanada əhalisi artıq bu əməliyyatlara uyğunlaşmış və onlar üçün bu daha rahatdır.
Nağdsız dövriyyədə, inkişafın nəticəsi olaraq, kredit kartları önəmli rol oynayır.
[[1970]]-ci ilə qədər Kanada dolları ABŞ dollarına möhkəm bağlı idi. 1970-ci ilin mayından sonra Kanada hakimiyyəti elan etdi ki, Kanada Bankı ABŞ dolları, digər valyutalar və Kanada dolları arasında məzənnə paritetini təsbit etməyəcək.Beləliklə, milli valyuta üzən valyutaya çevrildi.
Kanadanın pul krdeit siyasəti əsasən ölkənin milli valyutasının möhkəmlənməsinə və sabitliynə yönəlib ki, bu da inflyasiyaya və Kanada dollarının məzənnə kursuna nəzarətlə əldə edilir.
Müasir dövrdə ölkənin pul-kredit siyasətinin əsas aləti hakimiyyətə və digər kommersiya banklarına məxsus depozitlərin yerdəyişməsi və əks hərəkətidir.
 
Bunu qeyd etmək lazımdır ki, Kanada xarici ticarət dövriyəsinin 2/3 hissəsi [[ABŞ]]a məxsusdur. Bu prosesdə [[ABŞ]] dolarından istifadə edilir. Amma [[Qərbi Avropa]] və Uzaq Şərq ölkələrilə ticarətdə Kanada funt-sterlinqdən istifadə edir.
 
Kanada iqtisadiyyatının hədsiz açıqlığı və onun [[ABŞ]] iqtisadiyyatı ilə tarixi əlaqələri Kanada hakimiyyətini dünya valyuta bazarlarındakı hadisələri izləməyi məcbur edir. 80-ci illərdən başlayaraq Kanada valyuta siyasətinin əsas məqsədi Kanada dollarının məzənnəsini [[ABŞ]] dollarına nisbətən sabit saxlamaqdır.
 
== '''<big>Əhalisi</big>''' ==
{{əsas|Kanada əhalisi}}
Kanadanın ərazisi min illərlə müasir [[hindu]] və [[eskimoslar]]ın soyları tərəfindən, 4 əsr öncə isə avropalılar tərəfindən məskunlaşmışdır. Müxtəlif ölkələrdən immiqrasiya prosesinin uzun müddət davam etməsi ölkə əhalisinin etnik tərkibinə ciddi təsir göstərmişdir.