Tərcümə: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 11:
 
Tərcümədə çətinlik yaradan amillərdən biri də [[Tərcüməçinin yalançı dostları|Tərcüməçinin "yalançı dostları"]]<nowiki/>dır.
==Tərcümənin növləri==
 
Tərcümənin yazılı və şifahi olaraq iki forması vardır. Şifahi tərcümə özü də "ardıcıl və sinxron" olaraq iki yerə bölünür. "Pıçıltılı tərcümə" və "İşarə dilinin tərcüməsi" də sinxron tərcüməyə daxildir.
 
==Yazılı və şifahi tərcümə==
 
Tərcümə prossesində nitq yazılı və şifahi olur. Hər iki tərcümə növü mütəxxəssisdən işçi dilləri mükəmməl bilmək, aidiyyatı olan sahə üzrə güniş məlumat, müəyyən vərdişlər tələb edir. Bu tələblərlə yanaşı yazılı tərcüməni şifahi tərcümədən fərqləndirən bir sıra mühüm cəhətlər mövcuddur.
Əvvəla, yazılı tərcümə yazılı məxəz mətnin yazılı şəkildə digər dilə çevrilməsini, şifahi tərcümə isə şifahi mətnin digər dilə tərcüməsini nəzərdə tutur. Zaman baxımından şifahi tərcümə mətnin dərhal tərcüməsini nəzərdə tutduğu halda yazılı tərcümədə bu tələskənlik yoxdur. Yəni şifahi tərcümədə vaxt tərcüməçini gözləmir, o məxəz mətni bir dəfə eşidir. Yazılı tərcümədə isə material göz qabağında olduğundan tərcüməçi istənilən məqamı dəfələrlə nəzərdən keçirə, etdiyi səhvləri düzəldə bilər. Odur ki, işin gedişində yazılı tərcüməçinin müxtəlif mənbələrə müraciət etməsi üçün kifayət qədər vaxtı və imkanı olduğu halda, şifahi tərcümədə problem yerindəcə həll edilməlidir. Dilmancın heç bir mənbəyə müraciət etməyə imkanı olmur, buna görə də öz bilik və vərdişlərinə güvənməlidir. Şifahi tərcümədə dəqiqlik 70% gözlənildiyi halda, yazılı tərcümədə bu göstərici 99%-dir.
 
==Ardıcıl tərcümə==
Ardıcıl tərcümədə dilmanc məruzəçinin söylədiyi müəyyən nitq parçasını əvvəlcə eşidir,məruzəçi susduqda isə həmin parçanı olduğu kimi digər dilə çevirir. Ardıcıl tərcümə zamanı adətən natiq 1-5 dəqiqədən bir(hər paraqrafın və ya fikrin sonunda) fasilə verir,mətnin tərcüməsi üçün şərait yaradır. Digər bir mənbədə göstərilir ki , nitq 15 dəqiqə çəkə bilər. Bu zaman mütərcim özü üçün qeydlər götürür. Tərcümə tarixində belə hallar da var ki natiq fasiləsiz olaraq bir saat danışır, sonra tərcümə üçün dilmanca üz tutur. Bəzi tərcüməçilərin məsləhətinə görə, yaddaş kifayət qədər yükləndikdə dilmanc məruzəçidən dayanmağı tələb edə bilər. Ardıcıl tərcüməçi üçün ən vacib şərtlərdən biri də onun qeydgötürmə qabiliyyətidir. Çünki təfsilata zərər yetirmədən bütöv bir paraqrafı olduğu kimi yadda saxlamaq çox çətindir. Digər səciyyəvi cəhətlər qısamüddətli yaddaş , yaxşı təqdimat qabiliyyəti və inandırma bacarığıdır. İnsan bir dəqiqəyə bir neçə söz yadda saxlaya bilər, amma məsələ bir neçə sözü ardıcıllıqla yadda saxlayıb-saxlamamaqda deyil. Müəyyən bir parçanı fasiləsiz olaraq dinləyəndə insanın yaddaşı yüklənir. Əgər nitq parçasındakı əsas məqamlar qeydlər şəklində yazıya köçürülsə, sonra onlara baxılaraq tərcümə edilsə onda mütərcim yorulmur, eyni zamanda görülən iş də effektli olur.
 
==Sinxron tərcümə==
Şifahi tərcümənin iki formasından biri də sinxron tərcümədir ki, bu da məxəz nitqlə eyni vaxtda həyata keçirilir. Sinxron tərcüməçi xüsusi texnika ilə təchiz edilmiş kabinədə oturaraq, qulaqcıqlar vasitəsilə eşitdiyi nitqi həmin anda tərcümə edib mikrafona deyir. Cümlədə söz sırasından asılı olaraq xəbərin sonda gəlməsi ingilis dilinə sinxron tərcümədə çətinlik törədir. Çünki cümlə qurtamasa fikrin təstiq və ya inkarda olduğu bilinmir. Buna görə də bəzən sinxron tərcüməçi cümləni öz fəhmi hesabına tərcümə etməli olur. Odur ki, sinxron tərcümə mütəxxəssisdən güclü duyma qabiliyyəti və geniş dünya görüşü tələb edir. Dilmancdan ən azı yarım saat fikrini toplamaq tələb olunur. Məhz dilmancın bu fiziki imkanını nəzərə alaraq sinxron tərcümə kabinəsində onların hər 20 dəqiqə və ya yarım saatdan bir bir-birini əvəz etməsi lazımdır.
Sinxron tərcümənin tarixi XX əsrin ortalarına təsadüf edir. Bu tərcümə növündən ilk dəfə Nyüremberq məhkəməsində istifadə olunmuşdur. Həmin vaxtdan bəri çoxlu sayda konfranslar keçirilir və iştirakçılar öz dillərində və ya beynəlxalq dillərin birində çıxışları təxminən eyni zamanda dinləyirlər. Sinxron tərcümə müxtəlif dillərdə danışan çoxsaylı insanların, diplomatik danışıqların, habelə digər prosseslər üçün məqsədəuyğun və əlverişli sayılır. Bu da onunla əlaqədardır ki, sinxron tərcümədə vaxt ikiqat azalır, yəni məruzə ilə onun tərcüməsi eyni vaxtda bitir. Sinxron tərcümədən daha çox BMT sessiyalarında və beynəlxalq konfranslarda istifadə olunduğu üçün ona “konfrans tərcüməsi” də deyilir.
 
==Pıçıltılı tərcümə==
Sinxron tərcümənin digər ən çox yayılmış forması məhz pıçıltı vasitəsilə tərcümədir. Pıçıltılı tərcümə fransız termini ilə “ehuchotage” da adlanır. Bu tərcümə növündən adətən tədbirlərdə hədəf dildə danışan xarici nümayəndələrin sayının az olduğu hallarda istifadə edilir. Pıçıltılı tərcümə zamanı dilmanc xarici nümayəndənin yanında oturub eşitdiklərini onun qulağına elə tərzdə pıçıldayır ki, tərcüməni yalnız ehtiyacı olan bu şəxs eşidir, digər nümayəndələrə isə maneçilik törətmir. İki nəfərin tərcüməyə ehtiyacı olduğu halda dilmanc onların arxasındakı cərgədə elə əyləşir ki, qonaqlardan birinin sağ qulağına, digərinin isə sol qulağına yaxın məsafədə pıçıltı ilə deyilənləri çatdıra bilsin. Tərcüməyə ehtiyacı olanların sayı ikidən artıq olduqda iki və ya daha artıq dilmancın tərcüməsindən istifadə olunur. Bu halda bir dilmancın tərcüməsi xüsusi aparatla br neçə nəfərə çatdırıla da bilər.
 
==İşarə dilinin tərcüməsi==
“İşarə dili” dedikdə kar adamların ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə etdiyi jest, mimika və əl-qol-bədən hərəkətlərindən ibarət işarə sistemi nəzərdə tutulur. Bu işarələr həm kar adamlar arasında, həm də onlarla ünsiyyətdə olan normal eşitmə qabiliyyəti olan insanlar arasında işlənir. Normal şifahi nitqin işarə dilinə çevrilməsi və ya əksinə, işarə dilindəki fikrin normal nitq şəkildə çatdırılmasına transliterasiya deyilir. Bu prosses hər iki tərəf, yəni eşitmə qüsurlu olan şəxs, eləcə də onunla ünsiyyət yaradan normal eşitmə qabiliyyətli şəxs eyni dilin nümayəndələri olduqda baş verir. Tərəflər müxtəlif dillərin daşıyıcıları olduqda isə onların fikrinin işarələr dilində və ya şifahi şəkildə ifadə olunması üçün üçüncü bir tərəfin müdaxiləsinə- işarə dili üzrə tərcüməçinin iştirakına ehtiyac yaranır.
İşarə dili üzrə tərcümə sinxron şəkildə həyata keçirilir və sinxron tərcümənin ənənəvi formalarından fərqli olaraq burada tərcüməçinin təcrid olunmuş kabinədən və qulaqcıqlardan istifadə etməsi əvəzinə, eşitmə qabiliyyəti qüsurlu olan auditoriya qarşısında birbaşa fəaliyyət göstərməsi tələb olunur. Bu halda tərcüməçi eşitdiyi şifahi nitqi işarə dilinə, işarə dilində ifadə olunanları isə adi nitqə çevirməli olur.
Tərcümənin bu sahəsi üzrə çalışan mütəxxəssislər müəyyən kurs keçərək orada işarə dili, eşitmə qüsurlu insanların mədəniyyəti, barmaq vasitəsilə hərfləmə, işarə dilinin quruluşu, dilmanclığın əsasları, dilmanclıq və transliterasiya, səsləndirmə və s. kimi fənləri öyrənməlidirlər.
== İstinadlar ==
* [http://www.agta.az/ Azərbaycan Gənc Tərcüməçilər Assosiasiyası]