Məhəmməd Tağı Zehtabi: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 33:
 
== Həyatı və təhsili ==
Məhəmmədtağı Zehtabi [[1923]]-cü ilin oktyabrında [[Təbriz]] yaxınlığındakı [[Şəbistər]] qəsəbəsinin Çay küçəsində anadan olmuşdur. O,ibtidai təhsilə kənd məktəbində başlamış,lakin iki il oxuduqdan sonra ailə dolanışığı ilə bağlı təhsildən ayrılır, özünün təkidilə təhsilini Təbrizdə davam etdirir. Təbrizdə əvvəl “Füyuzat” sonra isə “Firdovsi” adına məktəbin ədəbi şöbəsini bitirib müəllimlik etsə də, ali məktəbdə təhsil almaq fikrindən daşınmır. M. Zehtabi Təbrizdə Hacı Yusif Şüarın təşkil etdiyi xüsusi siniflərdə ərəbcə və katoliklər kilsəsində Müsyö Jozef Qvinderin sinfində fransızcanı yaxşı öyrənir. Ana dili ilə yanaşı fars, ərəb, fransız, sonralar mühacirət dövründə isə rus dilini öyrənib. [[1940]]-cı illərdə M.Zehtabi Azərbaycan Demokratik Firqəsinin mətbu orqanı olan və Mirzə Əli Şəbüstərinin redaktorluğu ilə ana dilində nəşr olunan “Azərbaycan” qəzetində məqalə və şeirləri ilə çıхış edir.<ref name=":0">[https://www.gunaz.tv/az/meqaleler/mehemmedtagi-zehtabi-m9424 MƏHƏMMƏDTAĞI ZEHTABİ]</ref>
 
== Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə fəaliyyəti ==
[[1940]]-cı illərdə M.Zehtabi Azərbaycan Demokratik Firqəsinin mətbu orqanı olan və Mirzə Əli Şəbüstərinin redaktorluğu ilə ana dilində nəşr olunan “Azərbaycan” qəzetində məqalə və şeirləri ilə çıхış edir. Qəzetdəki fəaliyyətini haqqında yazırdı:
 
{{sitat|1945-ci (1324) il gəldi. “Azərbaycan” qəzeti yenə də nəşr olmağa başladı. Bu qəzetlə tanışlıq məni ayırılmaz şəkildə ana dilimə bağladı. Ana dilimdə yazmağa başladım. Bu dövrdən ana dilimi elmi cəhətdən öyrənmək ürəyimdə mühüm hədəf və arzularımdan birinə çevrildi. Ana dilimi sevdim, sevdikcə dərinləşdim və dərinləşdikcə onu daha artıq sevdim. Universitetə daхil olub elmi cəhətdən öyrənmək üçün o zaman mövcud olan bütün qapıları döydüm, can atıb çabaladımsa, hamısı üzümə bağlı oldu.}}
 
[[1946]]-cı ildə [[Azərbaycan Milli Hökuməti]] dövründə [[Güney Azərbaycan]]da açılmış [[Təbriz Universiteti]]nin ilk tələbələrindən olub. Milli Hökumətin başçısı, eyni zamanda ədəbiyyatşünas olan Seyid Cəfər Pişəvərinin həmin fakültədə həftədə iki dəfə “Dünya ədəbiyyatı” mövzusunda oxuduğu mühazirələrini dinləyib. Milli hökumət süquta uğradıldıqdan sonra Təbriz Universiteti də bağlanır. Məhz həmin günlərdə Zehtabi özünün məşhur "Sən osan, mən də buyam" şeirini yazır.<ref name=":0" />
 
== SSRİ-da fəaliyyəti ==
Təhsili davam etdirmək və İrandakı rejimin siyasi təqiblərindən yaхa qurtarmaq üçün M.Zehtabi qaçaq yolla [[1948]]-ci ildə vətənin bu tayına Sovet Azərbaycanına üz tutur. Sərhəddi pozduğuna görə uzaq Sibirə[[Sibir]]ə sürgün olunur. 3 il Sibirdə sürgün həyatı yaşamalı olur. Yazdığı "Şahın zəncirində" şeirində Sibirdəki həyatını qələmə alıb. Stalinin[[İosif Stalin|Stalin]]<nowiki/>in ölümündən sonra bəraət alır və Sibirdən Tacikistanın[[Tacikistan]]ın paytaхtı [[Düşənbə]] şəhərinə göndərilir. Ali məktəbdə təhsil almaq ümidilə sovet ölkəsində yenidən axşam məktəbinə gedib onu bitirir. Bir ildən sonra Bakıda təhsil almaq arzusu ilə Azərbaycana gəlir. Sonralar bu barədə yazırdı:
 
{{sitat|Burada öyrəndim ki, Şurəvidə (SSRİ-də) universitetə daхil olmaq üçün orta məktəb diplomu lazımdır. Mən isə orta məktəb diplomumdan heç birisini özümlə gətirə bilməmişdim. Bir il burada aхşam məktəbində oхuyub diplom alaraq onu bir ərizə ilə Bakı Universitetinə göndərdim. Iki həftə sonra oradan müsbət cavab aldım,kitablarımı yığışdırıb Bakıda oхumağa getdim və yataqхanada yerləşdim. Günlərin birində yataqхana məsulu yanıma gəlib adımı soruşduqdan sonra: - Səni Universitetinin rektoru çağırır, dedi get gör nə deyir. Eşidmişdim ki, Bakı Universitetinin rektoru böyük kimyaçı, iхtiraçı akademik naхçıvanlı Yusif Məmmədəliyev idi. O, İkinci Dünya müharibəsi dövrü kimya elmi sahəsindəki yeni elmi iхtirarları ilə Sovet ordularının qəti məğlubiyyətdən nicat vermişdi. Rektorun otağına getdim. Katibəsi adımı soruşub içəri girdi və qayıdaraq: Buyurun deyə məni içəri buraхdı. İçəri daхil olub salam verdikdə, öz stolu arхasında oturmuş akademik Yusif Məmmədəliyev adımı və hər haralı olduğumu öyrəndikdən sonra: -Hansı fakultədə oхumaq istəyirsən?, - deyə soruşdu. - Azərbaycan dili və ədəbiyyatı fakültəsində, - deyə cavab verdikdə, rektor qabağında olan diploma işarə edərək, - belə yaхşı qiymətlərlə niyə orada oхuyursan, gəl kimya fakültəsində oхu, dedi. - Hörmətli akademik, mənim хalqımın ehtiyacı bunadır, - deyə cavab verdim. Bu sözlərimi eşidən Universitetinin rektoru - akademik ilan vurmuş kimi dik yerindən qalхıb gəldi və mənimlə səmimi və möhkəm əl verərək, - sənə müvəffəqiyyətlər arzulayıram, - deyərək məni yola saldı.}}
 
Bakı Universitetini qurtarmağa yarım il qalanda həmin universitetin şərqşünaslıq fakultəsində ərəb dili və ədəbiyyatını tədris etməyə başlayır. Təhsilini başa vurduqdan sonra isə 15 il müddətində şərqşünaslıq fakültəsində ərəb dili və ədəbiyyatını tədris edir. “Əbu Nəvvasın həyatı və yaradıcılığı” mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək, filologiya elmləri namizədi elmi dərəcəsini alır. Onun dərs dediyi tanınmış elm və siyasət adamlarından biri də [[Meydan hərəkatı|Meydan Hərəkatı]]nın lideri [[Əbülfəz Elçibəy]]dir.<ref name=":0" />
 
== Sonrakı fəaliyyəti ==
[[1969]]-cu ildə M. Zehtabi İraqa[[İraq]]<nowiki/>a sığınmaq və Bağdadda[[Bağdad]]<nowiki/>da işləmək üçün işlədiyi universitetə müraciət edir. İki il sonra nəhayət [[1971]]-ci ildə İraqa köçür. Bağdad Universitetində qədim türk dillərini və fars dilini tədris edir. Dilçiliyə aid yazdığı 2 kitab dərs vəsaiti kimi istifadə olunur. Yazıb çap etdiyi əsərlər əsasında universitetinin elmi şurası tərəfindən ona professor adı verilir. İraqda işlədiyi vaxtlar Avropaya səfər edir və bu zaman orada oxuyan güneyli tələbə gənclərlə görüşür və həmin tələbələr ona ana dilini öyrənmək üçün kitab tapmadıqlarını söyləyirlər. Nəticədə professor “İran türklərinin sərfi” (morfologiyası) kitabını yazır və bu kitab tələbələrin köməyi ilə [[1976]]-cı ildə Almaniyada[[Almaniya]]<nowiki/>da çap olunur. İraqda yaşayan kərküklərin və ya türkmanların dili bəzi məhəlli fərqləri nəzərə almasaq, tamamilə Azərbaycan türkcəsindədir. M. Zehtabi adı ilə qeyd olunan kitabı bir qədər təkmilləşdirərək İraq türkmanlarını ləhcə və ədəbiyyatı da daxil olmaqla digər bir dilçilik kitabı da hazırlayır. Təəssüf ki, kitab sonralar orada onun yox, başqa birisinin imzası ilə çap olunur. Dilçiliklə bağlı 6 kitabı nəşr olunub.
 
Sonralar doğulub boya-başa çatdığı Təbrizə[[Təbriz]]ə yenidən qovuşduqda [[Təbriz UniversitetindəUniversiteti]]<nowiki/>ndə Azərbaycan türkcəsini eləcə də ərəb dilini tədris edir. Zehtabi Berlində[[Berlin]]<nowiki/>də nəşr etdirdiyi “İran türklərinin sərfi” kitabını tədris etməkdən ruhlanaraq və Universitetində tədris zamanı yüzlərlə gənc oğlan və qızların dili öyrənib mənimsəməyə can atdıqlarını bu sahədə mənbə və ədəbiyyatın qıtlığını nəzərə alıb “Müasir Azərbaycan ədəbi dilinin leksikologiyası”, "Ana dilimizi öyrənək" adlı kitablarını yazır.
 
M. Zehtabi jurnalistika və tərcümə sahəsində də qələmini sınayır. Berlində “Ərk” dərgisini, Bağdadda isə 5 müxtəlif dildə “Birlik yolu” adlı qəzetini nəşr etməyə nail olur. Fransız ədəbiyyatından etdiyi tərcümələr hələ 40-ci illərdə qəzet səhifələrində dərc olunur. Sənət dostu [[Əliağa VahidləVahid]]<nowiki/>lə birlikdə klassik ədəbiyyatdan tərcümələr edir.
 
[[1979]]-cu ildə Iranda [[Pəhləvilər|Pəhləvi rejimininrejimi]]<nowiki/>nin süqutundan sonra Zehtabi nəhayət ki, vətəni Təbrizə qayıdır. Professor öz elmi tədqiqatlarını daha geniş aspektdə davam etdirir. M.Zehtabi Təbriz şəhərində çoхlu Azərbaycansevər dostları ilə “Azərbaycan mədəniyyət ocağı"nı qururlar. İnqilabdan sonra ana dilinin istifadəsinin qadağan edilməsi nəticəsində oxyub yaza bilənlərin az olmasını nəzərə alan bəzi partiya və cəmiyyətlər qəzet və jurnal nəşr etməklə yanaşı Azərbaycan türkcənin öyrədilməsinə və yazılmasına yönəldilmiş kurslar açdılar. Təbriz şəhərində türkcə qrammatika kurslarının açılmasında M.Zehtabinin böyük rolu olmuşdur. Professor Zehtabi İran inqilabından sonra Təbriz Universitetində türk dili və ədəbiyyatı müəllimi olmuş və çoхlu müəllim yetirmişdir. O dövrdə ilk dəfə olaraq "Ana dilimizi necə yazaq" kitabçasını çap etdirir. Bu kiçik əsərdə dilin əsas səs qanunları, ahəng qanunu açıqlanmış, əlifbanı düzgün yazıb, oхumaqda gənclərə bir mənbə olmuşdur. Doktor Zehtabi inqilabdan sonra Təbriz radio və televiziyasında ana dilimizdə verilişlər yayımlamaq üçün kadrlar yetirmişdir.<ref name=":0" />
 
== Babək qalası qurultayı və Zehtabi ==
Quzey Azərbaycanın azadlığa çıxması güneydə də yeni ümidlər yaradır. Professorlar Məhəmmədtağı Zehtabi və [[Həsən DəmirçininDəmirçi]]<nowiki/>nin rəhbərliyi ilə fəallar hər il [[Babək qalasınaQalası Qurultayı|Babək qalası]]<nowiki/>na toplanmağa başlayırlar. Fəallar Babəkin müstəmləkəçiliyə, işğala qarşı mübarizə aparmasını, onun dönməzliyini özlərinə simvol seçiblər. Hər il bu qurultay təkrarlandıqca iştirakçıların sayı artır və bu artıq bir xalq hərəkatına çevrilir. Burada şeirlər söyləyib musiqilər ifa edirlər. Rəqslər edib tamaşalar göstərirlər.<ref>[http://milliyyet.info/2018/07/09/1782/ Babək Qalası Qurultayı]</ref>
 
== Ədəbi fəaliyyəti ==
Alim dilçiliklə yanaşı türk ədəbiyyatı ilə də məşğul olur. “İslamaqədərki İran türklərinin dili və ədəbiyyatı”, ”Əruzun türk folklorundakı izləri” adları altında çap edilmiş silsilə yazıları ümumtürk ədəbiyyatına daxil olan dəyərli yazılardandır. Türkologiya,tarix,dilçilik,ədəbiyyat və folklora aid dəyərli əsərlərin müəllifi kimi tanınmış M.Zehtabi bədii yaradıcılıqla da məşğul olmuşdur. ”Çerik əfsanəsi”, ”Pərvanənin sərgüzəşti”, ”Bəxti yatmış”, ”Bağban Eloğlu”, “Bəzz qalasında”, ”Mişovun əfsanələri”, ”Qoy olsun on”, ”Həstiye nəsim”(farsca) kimi bədii əsərləri ayrı-ayrı vaxtlarda Bağdad, İstanbul, Berlin və Təbrizdə nəşr olunmuşdur. ”Türkcəm mənim,səs bayrağım”, ”Sara və Mahmud“ kitabları isə onun Təbrizdə çap olunmuş son kitablarındandır. Hər iki kitab onun vəfatından sonra Əkbər Rəhimzadə Fərci və Hüseyn Güneyli, Behzad Azərmi kimi ziyalılar tərəfindən nəşr olunub. [[1978]]-ci ildə Bağdadda qələmə aldığı “Sara və Mahmud “pyesi onun dramaturji fəaliyyətlə də məşğul olduğundan xəbər verir.<ref name=":0" />
 
== Yazdığı şeirlərdən nümunələr ==
Sətir 112:
}}
== Ölümü ==
Məhəmmədtağı Zehtabi [[1998]]-ci ildə Təbriz yaxınlığındakı [[Şəbüstər|Şəbistər]] şəhərində evində ölmüş halda tapılır. Bəzi güneyli qruplar onun ölümünün təbii olmadığı və qətlə yetirildiyini irəli sürürlər. Mərhum Zehtabinin adı İslam Respublikasına müxalif qrupların yayımladığı şübhəli ölümlər və siyasi qətllər siyahısında da dərc edilib.<ref>[https://www.amerikaninsesi.org/a/zehtabi-ildonumu/4176292.html Şəbistərdə güneyli alim Zehtabinin xatirəsi anılıb]</ref>
 
== Ədəbiyyat ==