Məməlilər: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 29:
| beabs =
}}
 
'''Məməlilər''' ({{lang-la|Mammalia}}) - [[xordalılar]] tipinin onurğalılar yarımtipinə aid heyvan sinfidir.
Məməlilərin sinfinə aid iki - [[İlk məməlilər]] (''Prototheria'') və [[Vəhşi heyvanlar]] (''Theria'') yarımsinifləri var.
Sətir 40 ⟶ 39:
 
Məməlilər müxtəlif böyüklükdə olur. Ən balaca məməli böcəklərlə qidalanan yarasa (''Craseonycteris thonglongyai''-3 sm, 1 qr); ən böyük məməli isə mavi balinadır (''Balaenoptera musculus'' -35 m, 120ton). Məməlilərin bədəni isti və ya soyuq iqlimdə yaşamaq üçün fərqli xüsusiyətlərə sahibdir. Quru məməliləri qalın bir qış kürkünə , dəniz məməliləri isə dəri altında qalın bir yağ təbəqəsi və ya yağlanmış bir kürkə sahibdir. Bəi məməlilər qış yuxusuna yataraq bu dövrdə enerjiyə qənaət etmiş olurlar. Qidanın bol olduğu dövrdə yığdığı kaloriləri, qidanın az olduğu dövrdə yuxu zamanı sərf edirlər (sincablar, ayılar və porsuqlar kimi).
 
== Ümumi xarakteristika ==
Məməlilər onurğalı heyvanların ən ali sinfidir. Dünyada bu sinfin 1229 cins, 153 fəsilə,29 dəstəyə aid 5416 növü məlumdur (Mammal Species of the World, 2006).
Məməlilər üçün bir sıra xüsusiyyətlər xarakterikdir. Onlar balalarını süd vəzilərindən ifraz olunan südlə bəsləyir. Məməlilər balalıqda inkişaf edən diri bala doğur. Kloakalılar isə yumurta qoyur. Bədən temperaturu sabit olub, ətraf mühitin temperaturundan asılı deyil. Bu da onların bütün iqlimlərdə aktivliyini təmin edir. Bədənləri tüklə örtülüdür. Məməlilərin çəkiləri 2 q-dan (сırtdan ağdiş: Suncus etruscus) 150 t-a kimi (göy balina: Balaenoptera musculus), uzunluqları isə 3 sm-dən (сirtdan aqdiş: Suncus etruscus) 33 m-ə qədər olur. Bədənləri çoxqatlı epidermisdən ibarət dəri ilə örtülüb. Dəridə çoxlu tər və piy vəziləri yerləşir. Tüklər, pulcuqlar (qunduzun quyruğu, kələzəoxşarların pulcuqları), dırnaqlar, caynaqlar və buynuzlar dərinin buynuz törəmələridir. Məməlilər insanda parazitlik edən bir çox helmintlərin aralıq, bəzən isə definitiv (son) sahibidir.
 
== Skelet və ətrafların quruluşu ==
Məməlilərdə skelet, əsasən, daxili, bəzi növlərdə isə (armadil: Chaetophractus vellerosus) xaricidir. Onurğa boyun, döş, bel, oma və quyruq şöbələrinə bölünür. Boyun fəqərələri bütün məməlilərdə eyni saydadır (7 ədəd). Ətrafların sayı, adətən, iki cüt olur. Balinakimilərdə arxa ətraflar və çanaq reduksiyaya uğramışdır. Ətrafların skeleti çox davamlıdır. Bud sümükləri çox böyük yükə davam gətirə bilir (bəzi növlərdə 1500 - 2000 kq). Əzələ sistemi yaxşı inkişaf etmiş xüsusi əzələlər qrupundan ibarətdir.
 
== Daxili quruluşu ==
 
Həzm sistemi bütün şöbələrdən ibarətdir və anal dəliklə bitir. Dişlər inkişaf edib (bəzi növlər, həmçinin dişsiz balinalar istisna olmaqla). Dişlər kəsici, köpək və azı dişlərinə bölünür. Qidalanmasına görə məməlilər otyeyənlər və ətyeyənlərə ayrılır. Tənəffüs sistemi ağciyərlər, traxeya, bronx, bronxiol və alveollardan ibarətdir. Qan-damar sistemi çox təkmilləşib. Ürək dörd kameralıdır. İki qan dövranı, sol aorta qövsü vardır. Yetkin eritrositlər nüvəsizdir. İfrazat sistemi bir cüt böyrəkdən, onlardan çıxan və sidik kisəsinə açılan axarlardan, sidik kanalından ibarətdir. Sinir sistemi yaxşı inkişaf etmiş beyin yarımkürələrindən, qırışlı və büküşlü beyin qabığından, beyincikdən ibarətdir. Hissiyyat orqanları da çox yaxşı inkişaf edib. Eşitmə orqanı xarici qulaq, xarici keçəcək, üç eşitmə sümüyü və səs qəbul edən aparatdan ibarətdir. Qoxu hissiyyatı da inkişaf edib. Lövhəcikli quruluşa malik burun boşluğu və burun labirinti vardır. Görmə və dadbilmə qabiliyyəti inkişaf edib. Daxili sekresiya vəziləri inkişaf edib. Cinsi yolla çoxalırlar. Cinsiyyət vəziləri dişilərdə və erkəklərdə cütdür. Mayalanma daxilidir və cinsi dimorfizm nəzərə çarpır.
 
== Təsnifatı ==