|
| hissənin adı =
| hissənin mətni =
}}
'''Ali bitkilər''', və ya '''embriofitlər''' ({{lang-la|Streptophyta}}, {{lang-la|Embryophytes}}) -— [[Bitkilərbitkilər]] yarımaləmi.
Hazırda ali bitkilərin 300 min növü məlumdur. Xəzərdə onların 5 növü qeyd edilmişdir. Bunların hamısı çiçəkli bitkilərə aiddir: dənizotu (''Zostera nolti''), daraqşəkilli suçiçəyi (''Potamogeton pectinatus''), 2 növ ruppiya (''Ruppia spiralis, R.maritima''), najas (''Najas marina''). Dənizotu qum və qumbalıqqulağı torpaqlarda inkişaf edir. Suçiçəyinə dənizin sahil zonasında, nayas bitkisinə isə körfəzlərdə rast gəlinir. Ruppiyaların hər iki növü körfəzlərdə yaşayır. Ali bitkilərlə həm balıqlar, həm də su quşları gidalanır. Bir çox balıqlar ([[Çəkilər|çəki]], [[çapaq]], [[külmə]]) öz kürülərini onların üzərinə tökürlər.
== Ali bitkilərin inkişaf fazası ==
Ali bitkilərdə toxumalara və vegetativ orqanlara (kök, gövdə, yarpaq) diferensiasiya, həmçinin inlişaf tsiklində nəslin növbələşməsi xasdır. Bitki bir-birini əvəz edən iki inkişaf fazasından (qametofit və sporofit) ibarətdir.
=== Qametofit ===
Qametofit- cinsi nəsildir. Üzərində cinsi orqanlar (anteridi və arxeqoni) əmələ gəlir. Bunların cinsi orqanları çoxhüceyrəlidir.
==== Anteridi ====
Anteridi - xarici divarı bir və ya bir neçə qatdan ibarət dölsüz hüceyrələrlə örtülən ovalşəkilli və ya dairəvi cisimlərdir. Anteridilərdən spermagen hüceyrələr, onlardan da erkək qametlər - hərəkətli spermatozoidlər - inkişaf edir. Onlar ancaq suda hərəkət edir.
==== Arxeqoni ====
Arxeqoni - aşağısı genişlənmiş qarıncıqdan, yuxarısı isə ensiz boyuncuqdan ibarət olan kolbavari cisimdir. Arxeqonini qurumadan qoruyan dölsüz hüceyrələr onu xaricdən əhatə edir. Qarıncıq hissəsində hərəkətsiz dişi qamet - yumurta - hüceyrə - yerləşir. Yumurta - hüceyrədən yuxarıda boğaz kanal hüceyrəsi yerləşir. Yumurta - hüceyrə yetişdikdə kanal hüceyrələri seliklə örtülür və arxeqoni təpə tərəfdən açılır. Spermatozoid selik maddələri ilə arxeqoninin qarıncığına keçir və orada yumurta-hüceyrə ilə qovuşur; mayalanma baş verir. Örtülütoxumlu və bəzi çılpaqtoxumlu bitkilər istisna olmaqla, digər ali bitkilərdə arxeqonilər vardır.
=== Sporofit ===
Sporofit - üzərində qeyri-cinsi çoxalma orqanları (sporangillər) formalaşan qeyri-cinsi nəsildir. Sporangilərdə sporlar əmələ gəlir. Sporofit diploiddir. Ali bitkilərin reduksion bölünməsi sporların sporangilərdə əmələ gəlməsi zaman baş verir. Spor haploiddir, ondan qametofit inkişaf edir. Qametofit də haploiddir. Mayalanma zamanı haploid diploid vəziyyətinə keçir. Ziqot diploiddir, ondan sporofit inkişaf edir.
# Gray, J.; Chaloner, W.G. & Westoll, T.S. (1985), "The Microfossil Record of Early Land Plants: Advances in Understanding of Early Terrestrialization, 1970-1984 [and Discussion]", Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 309 (1138): 167–195, Bibcode:1985RSPTB.309..167G, doi:10.1098/rstb.1985.0077
# Rubinstein, C.V.; Gerrienne, P.; De La Puente, G.S.; Astini, R.A. & Steemans, P. (2010), "Early Middle Ordovician evidence for land plants in Argentina (eastern Gondwana)", New Phytologist, 188 (2): 365–9, doi:10.1111/j.1469-8137.2010.03433.x, PMID 20731783
# Engler, A. 1892. Syllabus der Vorlesungen über specielle und medicinisch-pharmaceutische Botanik: Eine Uebersicht über das ganze Pflanzensystem mit Berücksichtigung der Medicinal- und Nutzpflanzen. Berlin: Gebr. Borntraeger.
# Pirani, J. R.; Prado, J. (2012). "Embryopsida, a new name for the class of land plants" (PDF). Taxon. 61 (5): 1096–1098.
# Barkley, Fred A. Keys to the phyla of organisms. Missoula, Montana. 1939.
# Rothmaler, Werner. Über das natürliche System der Organismen. Biologisches Zentralblatt. 67: 242-250. 1948.
# Barkley, Fred A. "Un esbozo de clasificación de los organismos." Revista de la Facultad Nacional de Agronomia, Universidad de Antioquia, Medellín. 10: 83-103, [1].
# Takhtajan, A. (1964). The taxa of the higher plants above the rank of order. Taxon 13(5): 160-164, [2].
# Cronquist, A.; Takhtajan, A.; Zimmermann, W. (1966). "On the Higher Taxa of Embryobionta" (PDF). Taxon. 15 (4): 129–134. doi:10.2307/1217531.
# Whittaker, R. H. (1969). "New concepts of kingdoms or organisms" (PDF). Science. 163 (3863): 150–160. Bibcode:1969Sci...163..150W. doi:10.1126/science.163.3863.150. PMID 5762760.
# Margulis, L (1971). "Whittaker's five kingdoms of organisms: minor revisions suggested by considerations of the origin of mitosis". Evolution. 25: 242–245. doi:10.2307/2406516.
# Puttick, Mark N.; Morris, Jennifer L.; Williams, Tom A.; Cox, Cymon J.; Edwards, Dianne; Kenrick, Paul; Pressel, Silvia; Wellman, Charles H.; Schneider, Harald (2018). "The Interrelationships of Land Plants and the Nature of the Ancestral Embryophyte". Current Biology. 28 (5): 733–745.e2. doi:10.1016/j.cub.2018.01.063.
# Niklas, K.J.; Kutschera, U. (2010), "The evolution of the land plant life cycle", New Phytologist, 185 (1): 27–41, doi:10.1111/j.1469-8137.2009.03054.x, PMID 19863728.
# de Vries, J; Archibald, JM (March 2018). "Plant evolution: landmarks on the path to terrestrial life". The New Phytologist. 217 (4): 1428–1434. doi:10.1111/nph.14975. PMID 29318635.
# Pickett-Heaps, J. (1976). "Cell division in eucaryotic algae". BioScience. 26 (7): 445–450. doi:10.2307/1297481.
# Mayr, E. (1990), "A natural system of organisms", Nature, Nature Publishing Group, 348 (6301): 491, Bibcode:1990Natur.348..491M, doi:10.1038/348491a0
# https://archive.org/stream/systematischephy01haec#page/256/mode/2up
# Land plants divided and ruled : Nature News
# Phragmoplastin, green algae and the evolution of cytokinesis
# Invasions of the Algae - ScienceNOW - News - Science
# All Land Plants Evolved From Single Type of Algae, Scientists Say
# Becker, B. & Marin, B. (2009), "Streptophyte algae and the origin of embryophytes", Annals of Botany, 103 (7): 999–1004, doi:10.1093/aob/mcp044, PMC 2707909 Freely accessible, PMID 19273476
# Becker & Marin 2009, p. 1001
# Lewis, Louise A. & McCourt, R.M. (2004), "Green algae and the origin of land plants", Am. J. Bot., 91 (10): 1535–1556, doi:10.3732/ajb.91.10.1535, PMID 21652308
# Taylor, T.N.; Taylor, E.L. & Krings, M. (2009), Paleobotany, The Biology and Evolution of Fossil Plants (2nd ed.), Amsterdam; Boston: Academic Press, ISBN 978-0-12-373972-8, p. 1027
# Wodniok, Sabina; Brinkmann, Henner; Glöckner, Gernot; Heidel, Andrew J.; Philippe, Hervé; Melkonian, Michael & Becker, Burkhard (2011), "Origin of land plants: Do conjugating green algae hold the key?", BMC Evolutionary Biology, 11 (1): 104, doi:10.1186/1471-2148-11-104, PMC 3088898 Freely accessible, PMID 21501468
# Leliaert, Frederik; Verbruggen, Heroen & Zechman, Frederick W. (2011), "Into the deep: New discoveries at the base of the green plant phylogeny", BioEssays, 33 (9): 683–692, doi:10.1002/bies.201100035, PMID 21744372
# Wickett, Norman J.; Mirarab, Siavash; Nguyen, Nam; Warnow, Tandy; Carpenter, Eric; Matasci, Naim; Ayyampalayam, Saravanaraj; Barker, Michael S.; Burleigh, J. Gordon (2014-11-11). "Phylotranscriptomic analysis of the origin and early diversification of land plants". Proceedings of the National Academy of Sciences. 111 (45): E4859–E4868. doi:10.1073/pnas.1323926111. ISSN 0027-8424. PMC 4234587 Freely accessible. PMID 25355905.
# Ruhfel, Brad R.; Gitzendanner, Matthew A.; Soltis, Pamela S.; Soltis, Douglas E.; Burleigh, J. Gordon (2014-01-01). "From algae to angiosperms–inferring the phylogeny of green plants (Viridiplantae) from 360 plastid genomes". BMC Evolutionary Biology. 14: 23. doi:10.1186/1471-2148-14-23. ISSN 1471-2148. PMC 3933183 Freely accessible. PMID 24533922.
# Vries, Jan de; Stanton, Amanda; Archibald, John M.; Gould, Sven B. (2016-02-16). "Streptophyte Terrestrialization in Light of Plastid Evolution". Trends in Plant Science. 21 (6): 467–476. doi:10.1016/j.tplants.2016.01.021. ISSN 1360-1385.
# Qiu, Y.L.; Li, L.; Wang, B.; Chen, Z.; et al. (2006), "The deepest divergences in land plants inferred from phylogenomic evidence", Proceedings of the National Academy of Sciences, 103 (42): 15511–6, Bibcode:2006PNAS..10315511Q, doi:10.1073/pnas.0603335103, PMC 1622854 Freely accessible, PMID 17030812
# Crane, P.R.; Herendeen, P. & Friis, E.M. (2004), "Fossils and plant phylogeny", American Journal of Botany, 91 (10): 1683–99, doi:10.3732/ajb.91.10.1683, PMID 21652317, retrieved 2011-01-28
# Rothwell, G.W. & Nixon, K.C. (2006), "How Does the Inclusion of Fossil Data Change Our Conclusions about the Phylogenetic History of Euphyllophytes?", International Journal of Plant Sciences, 167 (3): 737–749, doi:10.1086/503298
# Stevens, P.F., Angiosperm Phylogeny Website - Seed Plant Evolution
# Hilton, Jason & Bateman, Richard M (2006), "Pteridosperms are the backbone of seed-plant phylogeny", Journal of the Torrey Botanical Society, 133 (1): 119–168, doi:10.3159/1095-5674(2006)133[119:PATBOS]2.0.CO;2, retrieved 2011-03-06
# Lindley, J. (1830), Introduction to the Natural System of Botany, London: Longman, Rees, Orme, Brown, and Green, OCLC 3803812, p. xxxvi
# Banks, H.P. (1975), "Reclassification of Psilophyta", Taxon, 24 (4): 401–413, doi:10.2307/1219491
# Kenrick, P. & Crane, P.R. (1997), The Origin and Early Diversification of Land Plants: A Cladistic Study, Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press, ISBN 978-1-56098-730-7
# Novíkov & Barabaš-Krasni (2015). "Modern plant systematics". Liga-Pres: 685. doi:10.13140/RG.2.1.4745.6164. ISBN 978-966-397-276-3.
# Anderson, Anderson & Cleal (2007). "Brief history of the gymnosperms: classification, biodiversity, phytogeography and ecology". Strelitzia. SANBI. 20: 280. ISBN 978-1-919976-39-6.
# Pelletier (2012). "Empire biota: taxonomy and evolution 2nd ed". Lulu.com: 354. ISBN 1329874005.
# Lecointre, Guillaume; Guyader, Hervé Le (2006). The Tree of Life: A Phylogenetic Classification. Harvard University Press. ISBN 9780674021839.
# Nishiyama, Tomoaki; Wolf, Paul G.; Kugita, Masanori; Sinclair, Robert B.; Sugita, Mamoru; Sugiura, Chika; Wakasugi, Tatsuya; Yamada, Kyoji; Yoshinaga, Koichi (2004-10-01). "Chloroplast Phylogeny Indicates that Bryophytes Are Monophyletic". Molecular Biology and Evolution. 21 (10): 1813–1819. doi:10.1093/molbev/msh203. ISSN 0737-4038.
# Pryer, K.M.; Schuettpelz, E.; Wolf, P.G.; Schneider, H.; Smith, A.R. & Cranfill, R. (2004), "Phylogeny and evolution of ferns (monilophytes) with a focus on the early leptosporangiate divergences", American Journal of Botany, 91 (10): 1582–98, doi:10.3732/ajb.91.10.1582, PMID 21652310, retrieved 2011-01-29, pp. 1582–3
# Boyce, C.K. (2005), "The evolutionary history of roots and leaves", in Holbrook, N.M. & Zwieniecki, M.A., Vascular Transport in Plants, Burlington: Academic Press, pp. 479–499, doi:10.1016/B978-012088457-5/50025-3, ISBN 978-0-12-088457-5, retrieved 2011-02-06
# Sahney, S.; Benton, M.J. & Falcon-Lang, H.J. (2010), "Rainforest collapse triggered Pennsylvanian tetrapod diversification in Euramerica", Geology, 38 (12): 1079–1082, Bibcode:2010Geo....38.1079S, doi:10.1130/G31182.1
# Beerling, D.J. & Fleming, A.J. (2007), "Zimmermann's telome theory of megaphyll leaf evolution: a molecular and cellular critique", Current Opinion in Plant Biology, 10 (1): 4–12, doi:10.1016/j.pbi.2006.11.006, PMID 17141552
# Tomescu, A. (2009), "Megaphylls, microphylls and the evolution of leaf development", Trends in Plant Science, 14 (1): 5–12, doi:10.1016/j.tplants.2008.10.008, PMID 19070531
# Smith, A.R.; Pryer, K.M.; Schuettpelz, E.; Korall, P.; Schneider, H. & Wolf, P.G. (2006), "A classification for extant ferns" (PDF), Taxon, 55 (3): 705–731, doi:10.2307/25065646, archived from the original (PDF) on 2008-02-26, retrieved 2011-01-28
# Rutishauser, R. (1999), "Polymerous Leaf Whorls in Vascular Plants: Developmental Morphology and Fuzziness of Organ Identities", International Journal of Plant Sciences, 160 (6): 81–103, doi:10.1086/314221, PMID 10572024
# Chapman, Arthur D. (2009), Numbers of Living Species in Australia and the World. Report for the Australian Biological Resources Study, Canberra, Australia, retrieved 2011-03-11
# Taylor, T.N.; Taylor, E.L. & Krings, M. (2009), Paleobotany, The Biology and Evolution of Fossil Plants (2nd ed.), Amsterdam; Boston: Academic Press, ISBN 978-0-12-373972-8, pp. 508ff.
[[Kateqoriya:Ali bitkilər| ]]
|
