Amasya sülh müqaviləsi: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 5:
== Tarixi ==
 
[[Osmanlı]] ilə [[Səfəvilər]] arasında olan [[Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1532-1555)]] nəticə vermədikdən sonra Osmanlı sultanı [[I Süleyman|Süleyman Qanuni]] Səfəvilərlə sülh danışıqlarına başlamağa razı oldu. O, hələ [[Naxçıvan]]dan geri qayıdarkən bu barədə baş vəziri [[Məhəmməd paşa]]ya müvafiq göstərişlər vermişdi. Məhəmməd paşa isə sərhədyanı qızılbaş əmirlərinə məktub göndərərək Səfəvilərin başçısı [[I Şah Təhmasib]]dən [[Sinan bəy]]i azad etməyi və danışıqlar aparmaq üçün onunla öz nümayəndəsini göndərməyi xahiş etdi. Sinan bəy həbsxanadan azad edildi və onunla birlikdə [[Qacar tayfası]]nın ağsaqqallarından [[Şahqulu bəy]]də yola düşdü.<ref>Əhsən ət-təvarix, səh.379</ref><ref>Tarix-i cahan-ara, səh. 302</ref> Şahqulu bəy qayıtdıqdan sonra, Sultan Süleyman [[Amasya]]da olarkən özünü ona çatdırmış<ref>Əhsən ət-təvarix, səh. 384</ref> “Qaradağ sufilərinin” ağsaqqallarından biri – Səfəvilərin eşikağası [[Fərruxzad bəy]], Səfəvi elçisi kimi Osmanlı sultanının yanına göndərildi. Burada aparılmış danışıqlar nəticəsində “Amasya sülhü” adı altında məşhur olan sülh müqaviləsi bağlandı. [[Fars dili|Farsdilli]] mənbələrdə bu sülhün dəqiq tarixi verilmir. [[Həsən bəy Rumlu]]nun [[Əhsən ət-Təvarix]] əsərində, [[Qəffari]]nin və [[Əli Zeynalabdin]]in salnamələrində Fərruxzad bəyin elçiliyi barədə məlumat [[hicri-qəməri təqvimi]] ilə 961-ci ilə aid edilir.<ref>Tarix-i cahan-ara, səh.302</ref><ref>Təkmilat əl-əxbar. vər. 273a</ref> [[İsgəndər bəy Münşi]] onun tarixini xronoqram ilə verir (yəni 1+30+90+30+8+600+10+200), bu da hicri 969—cu il edir.<ref>Tarix-i aləm aray-i Abbasi, səh. 79</ref>. Bu hadisənin dəqiq tarixini göstərən türk mənbələrinə görə, Amasyada sülh hicri 962-ci il rəcəbin 8-də (1555-ci il mayın 29-da) bağlanmışdır<ref>J.Hammer. Histoirc de L’Empire Ottomane, c. VI, səh. 70</ref>. [[Yozef fon Hammer]] bunu Osmanlı ilə Səfəvilər arasında bağlanmış ilk rəsmi sülh müqaviləsi adlandırır. Mənbələrdə Çaldıran vuruşmasından sonra [[I Şah İsmayıl]]la [[Sultan Səlim]] arasında barışığa dair hər hansı məlumata təsadüf edilmir. Buna baxmayaraq, bəzi əsərlərdə 1515-ci ildə onların arasında sülh əldə edildiyi barədə yoxlanmamış və əsaslandırılmamış fikir özünə yer tapmışdır.<ref>Л.Крымский. История Турции. Киев, 1923, стр.125</ref><ref>И.П.Петрушoвский. Азербайджан н XVI-XVI1 вв.. етр. 241</ref>.
 
Bu sülh müqaviləsinə görə, [[Qərbi Gürcüstan]] vilayətləri ([[İmeretiya]], [[Menqreliya]], [[Quriya]]) [[Osmanlı]]nın təsir dairəsinə, [[Şərqi Gürcüstan]] vilayətləri ([[Mesxiya]], [[Kartliya]], [[Kaxetiya]]) isə Səfəvilərin hakimiyyəti altına düşürdü.<ref>Tarix-i aləm aray-i Abbasi, səh. 87</ref> [[Oqtay Əfəndiyev]] özünün [[Azərbaycan Səfəvilər dövləti (kitab)|Azərbaycan Səfəvilər dövləti]] kitabında yazır ki, ''Türk tarixçi [[İsmayıl Haqqı Uzunçarşılı]]nın belə bir iddiası heç nə ilə əsaslandırılmır ki, guya bu sülhə görə [[Azərbaycan]] ([[Təbriz]] də daxil olmaqla) [[Osmanlı]] dövlətinin hökmranlığı altına düşmüşdür''<ref>İ.H.Uzunçarşılı. Osmanlı tarihi, II cilt, İstanbulun fethinden Kanuni Sultan Süleymanın ölümüne kadar. Ankara, 1949. s. 349-356.</ref><ref>O. Əfəndiyev, səh. 105</ref>