Səfəvi–Osmanlı müharibəsi (1623–1639): Redaktələr arasındakı fərq

1618-ci ildə Səfəvilərlə Osmanlı arasında bağlanan sülh müqaviləsindən sonra [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlıda]] baş verən çəkişmələrdən istfadə edən [[I Şah Abbas|Şah Abbas]] 1622-1623-cü illərdə Ərəb İraqına qoşun yeridib, Bağdadı, Kərbalanı, Nəcəfi tutdu. Çuxur Səd bəylərbəyi Əmirgünə xan Qacar Osmanlı tabeliyində olan Axıskanı ələ keçirdi.<ref name=":0">{{cite book|first= Süleyman |last= Əliyarlı |authorlink= |title= Azərbaycan tarixi (Uzaq keçmişdən 1870-ci illərə qədər|year=1996 |location= Bakı|publisher=Azərbaycan nəşriyyatı |url= |ref=harv}}</ref>

Osmanlı sultanı [[IV Murad]] (1623-1640) itirilmiş torpaqlarla barışmayaraq Hafız Əhməd paşanı [[Diyarbəkir]]ə hakim təyin etdi və zəbt olunmuş yerləri Səfəvilərdən geri almaq barədə göstəriş verdi və 1624-1626-cı illər [[Bağdad]] uğrunda Səfəvi-Osmanlı müharibəsi I Şah Abbasın qələbəsi ilə başa çatdı. Hafız paşanın Səfəvi şahı ilə danışıqları bir nəticə vermədi. Danışıqlarda Osmanlı ordusunun Bağdad mühasirəsini dayandırması əvəzinə şahın şəhəri osmanlılara verəcəyi, [[Kərbəla]], Nəcəf və Hilləni öz əlində saxlaması barədə razılıq alındı. Lakin gözlənilmədən Hafız paşanın Anadoluya geri çəkilməsi ilə danışıqlar yarımçıq qaldı. Şah Abbas Osmanlı elçisi Mustafa Ağaya ''"Sərdar Bağdad üzərindən çəkildi getdi, gedən əsgərə qala vermək bizim şənimizə sığmaz"'' - cavabını vermişdi.<ref name=":0" />

Türkiyə Anadoludan İran körfəzinə çıxan karvan yolu üzərindəki [[Bağdad|Bağdadın]] itirilməsi ilə barışa bilmirdi. Şah Abbasın vəfatından sonra Bağdadın geri qaytarılması yenə də ön plana çəkildi. 1629-cu ilin iyulunda Xosrov paşanın komandanlığı altında Osmanlı ordusunun Səfəvi torpaqlarına hücumu başlandı. Osmanlı qoşununun Bağdad istiqamətində hərəkəti eşikağasıbaşı Zeynal xan tərəfindən dayandırıldı.   Azərbaycan və [[Çuxursəəd bəylərbəyliyi|Çuxursəd bəylərbəylik]]<nowiki/>lərinin bir çox mahallarına da osmanlı qüvvələri zərbə endirdilər. Bu vaxt Çuxursəd bəylərbəyi Əmirgünə xan Qacarın oğlu Təhmasibquluxan 10 minlik qoşunla İhlat və Adiicivaza qədər hərəkət edib çoxlu əsir, hərbi sursat ələ keçirdi. [[I Şah Abbas|Şah Abbas]]ın ölümü, nəvəsi Səfinin (1629-1642) hakimiyyətə keçməsindən istifadə edən IV Murad 1629-cu ildə Səfəvilərə qarşı hərbi əməliyyatlara yenidən başladı. 1629-cu ilin iyulunda Xosrov paşanın komandanlığı altında Osmanlı ordusunun Səfəvi torpaqlarına hücumu başlandı. Osmanlı qoşununun Bağdad istiqamətində hərəkəti eşikağasıbaşı Zeynal xan tərəfindən dayandırıldı. Sultanın əmri ilə Osmanlı qoşunu Zur paşanın komandanlığı altında 1630-cu il aprelin 30-da İrəvan qalasını döyüşsüz ələ keçirərək Həmədan istiqamətində yürüşü davam etdirdi. İyunun 7-də [[Həmədan|Həmədanı]] tutan Xosrov paşa Səfəvi ordusunun əks hücumundan çəkinərək, 6 gündən sonra şəhəri tərk etdi. Yalnız İrəvan qalasının itirilməsindən sonra I Şah Səfı divanbəyi Rüstəm xanı 4 minlik qoşunla düşmən üzərinə göndərdi. Osmanlı sultanı [[IV Murad]] Xosrov paşanı 1630-cu ilin sentyabr ayında Bağdadın fəthinə göndərdi. Osmanlı ordusu oktyabrın 6-da şəhəri mühasirəyə aldı. Qala Səfıqulu xan tərəfındən inadla müdafiə olundu. Xosrov paşa noyabrın 14 -də mühasirəni dayandıraraq geriyə çəkildi. [[Səfəvilər]] tərəfındən 1630-cu ilin sonuna kimi Kərkük, Hillə və Hələb qalaları yenidən tutuldu. Beləliklə, IV Sultan Muradın Bağdadı tutmaq cəhdi yenidən boşa çıxdı. 1631-ci il oktyabrın 2-də həlledici döyüşdə Osmanlı Zur paşa öldürüldü. Osmanlılar 6-7 min əsgər itirərək geri çəkildilər. I şah Səfı öz elçisi Kuçə bəyi İstanbula göndərdi və Osmanlı sərhədində sakitlik dövrü başlandı. Hərbi əməliyyatların kəsilməsinə baxmayaraq, sərhəddə vəziyyət mürəkkəb və gərgin olaraq qalırdı. 1632-ci ilin sonunda [[Ərzurum]] hakimi Xəlil paşanın Hilləni ələ keçirməsi şah hökumətini Rüstəm xanın rəhbərliyi altında Səfəvi qoşununu oraya göndərməyə məcbur etdi. Rüstəm xan şəhəri osmanlılardan geri aldı. Bu zaman Osmanlı sultanı [[IV Murad]] ölkə daxilindəki qiyamı yatırmaqla məşğul olduğu üçün ciddi tədbir görmədi.<ref name=":1">{{cite book|first= |last= |authorlink= |title=Azərbaycan Tarixi III cild|year=2005 |location= Bakı|publisher= Elm nəşriyyatı|url= |ref=harv}}</ref>

1639-cu il mayın 17-də [[Qəsri Şirin|Qəsri-Şirin]]<nowiki/>də Səfəvi elçisi Sarı xan Osmanlı Qara Mustafa paşa ilə üçgünlük danışıqlardan sonra [[Qəsri-Şirin sülh müqaviləsi|sülh]] sazişi imzaladılar. Sazişə görə, Osmanlı-Səfəvi müharibəsinə son qoyuldu. İraqi Ərəb osmanlılarda, Zəncir 242 qalasından şərqdəki torpaqlar Səfəvilərdə qalırdı. Müqaviləyə görə, Səfəvilər Van və Qars qalalarına, həmçinin A xalsıka hücum etməyəcəklərinə dair təminat verirdilər. Tərəflərdən hər birinin böyük ərazi əldə etməməsi üçün təklif olundu ki, "bitərəf‖ zona yaradılsın. Məhəmməd Məsumun yazdığına görə, Azərbaycanın qərbindəki [[Maku]], Kotur və Mağazburd qalalarının dağıdılması nəzərdə tutulurdu. I Sülh müqaviləsi 1639-cu il mayın 20-də [[I Şah Səfi|Şah Səfı]] tərəfındən təsdiq edilərək Məhəmmədqulu xan vasitəsilə İstanbula göndərildi. IV Sultan Murad da müqaviləni təsdiq etdi.<ref>{{cite book|first= Mehman|last=Abdullayev |authorlink= |title= |year=2015 |location= Bakı|publisher= Bakı universiteti nəşriyyatı|url= |ref=harv}} </ref><ref name=":1" />