Vikipediya

Mifologiya: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{vikiləşdirmək}}
[[Şəkil:Gustave_Moreau_006.jpg|200px|thumb|right|Qustav Moronun [[Prometey]] tablosu]]
'''Mifologiya''' – dünya haqqında ibtidai icma cəmiyyəti insanına məxsus fantastik təsəvvür və mifləri öyrənən elm. İbtidai icma dövründə insanın özünə yaxın və doğma olan icma-tayfa münasibətlərini onu əhatə edən bütün əşya və hadisələr haqqında idi. Torpaq, səma, bitki və heyvanlar aləmi universal tayfa icması şəklində təsəvvür olunur və bu icmada bütün əşyalar təkcə canlılar kimi yox, həm də şüurlu və mütləq bir biri ilə qohum olan məxluqlar kimi anlaşılırdı. Bu təsəvvürlər mifologiyada ümumiləşirdi. Buna görə də Allah-sənətkar, allah-maldar, allah-döyüşçü, allah-əkinçi və s. mifoloji obrazlar yaranırdı. Mifologiyanın ilkin formaları [[fetişizm]], [[totemizm]], inkişafının daha yüksək pilləsi isə [[animizm]] idi.▼
 
[[Şəkil:603px-TürkMitolojisi.jpg|200px|thumb|right|Ən köklü miflərdən biri də Türk mifologiyasıdır.Türk mifologiyasında [[Bozqurd]] önəmli roy oynayır]]
 
▲''Mifologiya'' – dünya haqqında ibtidai icma cəmiyyəti insanına məxsus fantastik təsəvvür və mifləri öyrənən elm. İbtidai icma dövründə insanın özünə yaxın və doğma olan icma-tayfa münasibətlərini onu əhatə edən bütün əşya və hadisələr haqqında idi. Torpaq, səma, bitki və heyvanlar aləmi universal tayfa icması şəklində təsəvvür olunur və bu icmada bütün əşyalar təkcə canlılar kimi yox, həm də şüurlu və mütləq bir biri ilə qohum olan məxluqlar kimi anlaşılırdı. Bu təsəvvürlər mifologiyada ümumiləşirdi. Buna görə də Allah-sənətkar, allah-maldar, allah-döyüşçü, allah-əkinçi və s. mifoloji obrazlar yaranırdı. Mifologiyanın ilkin formaları [[fetişizm]], [[totemizm]], inkişafının daha yüksək pilləsi isə [[animizm]] idi.
=== Xüsusiyyəti və Əhəmiyyətiəhəmiyyəti ===
Din, mifologiya və [[pəri]] [[hekayə]]lərindəhekayələrində bir yerlərdə yaşlını [[gənc]] edən, xəstəni yaxşılaşdıran, və ya ondan bir qurtum, nəfəs və ya parça dişləyəcək qədər şanslı, müdrik və ya hiyləgər olana rifah və sonsuz həyat verən bir ot, mənbə, daş, sərxoş edici içki və ya cadugər qazanında hazırlanan zəhərləyici bir qarışıq olduğu fantaziyası olduqca məşhurdur. Gılgameş [[DastanGilqameş dastanı]]ındanda Urukun görkəmli [[kral]]ıkralı sonsuz həyatın sirrini tapmaq üçün səfərə çıxar və dənizin dibində sonsuz həyat otunu tapma şansını sahib olar. Onu yerindən sökər amma diqqətsiz bir şəkildə onu ortalıqda buraxar və bir dəniz ilanı onu oğurlayar.
GılgameşinGilqameşin itirdiyi şeyi tapmaq üçün saysız insan çalışmışdır. Sağlamlıq, rifah və sonsuz həyatı bağışlaya bilən sehirli bir maddənin varlığı mövzusunda inanc insanların ölümə meydan oxuması qədər köhnə bir fikri diləkdir. Ölümü həyatın təbii nəticəsi olaraq qəbul etməkdən uzaq, hər yerdə insanlar ölümü cəhalət və pis niyyətin nəticəsi olaraq görmüşlər. İnsanların bir zamanlar ölümsüz olduqları və hələ də olmaları lazım olduğu inancı [[ölüm]]ün dünyaya necə girdiyini izah edən mifoloji əhvalatlarda ehtiva edilməkdədir. [[GılgameşGilqameş Dastanı]]ndakıdastanındakı kimi bir dəniz ilanın ölümsüzlük otunu oğurlaması motivi dünyanın hər tərəfində təkrarlanmaqdadır. Hamısı bir ilan və ya dəniz canavarının müqəddəs bir ölümsüzlük mənbəs(n)i, həyat ağacı, gənclik mənbəsi, qızıl alma vs. qoruduğu MİTinin varyasyonlarıdır. Bütün bu MİTlərin arxasında tanrıların qısqanc olduğu və ölümsüzlük iksirini insanların çata bilməyəcəyi yerlərdə saxladığı qorxusu yatar (Tekvin 3:22ə baxın). [[İnsan]]larİnsanlar öz haqqı olan ölümsüzlüyü geri qazanmaq üçün tanrıları ayartmak və ya sovuşdurmaq üçün gərək fiziki, gərəksə də ruhi olaraq böyük səy göstərmişlər.
 
=== Həyat Sularısuları ===
[[Misir]], [[Hind]]hind, Grekyunan, [[Babil]]babil və İbraniibrani yaradılış əfsanələrinə görə həyat, hər şeyin özünü daşıyan primitiv maddə olan [[su]]dan çıxar. Tufan əfsanələrində həyat sulara (şəkilsiz forma) geri dönər, buradan yeni şəkillərlə yenidən ortaya çıxa bilər. Baptizm mərasimi suyun həyatın qaynağı olduğu və səbəbindən yenidən doğulma və ölümsüzlüyün qaynağı olduğu inancından doğulmuşdur. Bu şəkildə su müqəddəs bir təbi maddə olmaqdadır. Təmizləyər, gəncliyi yeniləyər və bu həyatda və gələcək həyatda ölümsüzlüyü təmin edər. Bu müqəddəs "AB-ı həyat"a (həyat suyu) bir çox ad verilmişdir – soma, haoma, ambrosya, şərab – hər biri insanlara və tanrılara məlumat, güc və ölümsüzlük verə biləcək müqəddəs bir içkidir. Həm aylıq təkrarlanılmasından ötəri, həm də həyatın qaynağı su üzərindəki idarəsindən ötəri ay təkrarlanılmanın son simvoludur.Ayı dəniz suyu, [[yağış]], [[bitki]] mənşəli həyat, dişi bərəkət, doğum, ölüm, inisiyasyon və təkrarlamağa əlaqələndirən sembolizm Neolitik çağına qədər enər. [[Günəş]] də güclü bir təkrarlama və ölümsüzlük simvoludur. [[Günəş]] və ayla əlaqədar mifoloji və dini əlaqələr, insanların bu göy cisimlərinə elin idili maye, bitki, [[heyvan]], mineral və metalları istifadə edərək niyə iksirlər hazırlamaq istədiklərini açıqlayar.
 
=== Primitiv Qövm və Qədim Dinlər ===
Şamanizmin təmsil etdiyi primitiv qövm və qədim dinlərində iksirlər, birliyə psikotik maddələr şəklində təmin edilirdi. Şaman və təqibçilərini yaşadıqları dünyadan da daha gerçək bir ruh aləmiylə əlaqə yaratmalarını təmin edən vizion və vecit halları yaratma bucağında psikotikler, halüsyonojenler və narkotikalar çox əhəmiyyətlidir. Bu vizionlar səfalət, xəstəlik və ölümün içində olmadığı fövqəltəbii bir aləmin var olduğu inancını dəstəkləməkdədir (və bəlkə də çıxarmaqdadır). Ölümsüzlük vizionundan ölümsüzlük axtarışına keçiş kiçik bir addımdır. Vizionu yaradan maddə şəfa ritüellerinde istifadə edilirdi və ya da dərman olaraq verilirdi. Bəzən Vedik ritüellerde soma üçün və Şimal Amerika düzlük Qırmızıdərililərin istifadə etdiyi psikotik maddə "Ata Peyote" üçün edildiyi kimi onlara şəxsən tanrılaşdırıb tapınılırdı. İnsanlar bu tanrıları əllə tuta biləcəklərini və onları yeyib güc və ölümsüzlüklərini özümsəyə biləcəklərinə inanırdılar. Bunun arxasındakı inanc insan yediyi şey olduğu və heyvan, insan və ilahi gücü həzm sistemi ilə özümsəyə biləcəyi fikiri yatmaqdadır. Bu inancın ciddi və ya məcazi olaraq alınması, dəyişik dini axınlarda qurbanların məğlub olması üçün zəmin hazırlamışdır (Dionysis, Atdıq, Eleusis, Xristian).
Rg Vidada izah edilən Soma ritüeli bir iksirin hazırlanmasını və istifadəsini izah edən ən köhnə qeydli dini mərasimdir. Somanın nə olduğu mövzusunda fərqli fikirlər ortaya atılmışdır. R. Gordon Wassonun araşdırmaları (1969) somanın mayesi öldürücü bir zəhər olan, amma sulandırıldığında psikotik bir maddə olan Amanıda Muscaria göbələyindən hazırlandığı ehtimalını olduqca inandırıcı etməkdədir. İçkinin səbəb olduğu ölümsüzlük vizionları içkinin özüylə qaynaşmışdır. Bu mövzuda şeirlər də yazılmışdır:
<poem>
Somayı içdik və ölümsüzləşdik
Tanrıların kəşf etdiyi işığa çatdıq
Bizə artıq hansı şərlik işlər ki?
Və ölümlülərin kini bizə qarşı nə fayda ki? ey Ölümsüz Tanrı
</poem>
Somanın istifadəsi Vedik dövrün sonuna qədər ortadan qalxdı. Bəzi alimlər bu inkişafı hind-Avropalıların göbələyin çat/yetişdiyi bölgələrdən uzaq yerlərə köçmələrinə ətf etməkdədirlər. Bəlkə də daha inandırıcı bir görüşə görə zamanla ruhanilər sinifin daha çox hakim olduğu təşkilatiləşmiş və daha az coşğulu bir din anlayışı yayılmışdı.
 
Sətir 32 ⟶ 30:
* [http://www.pantheon.org/ Encyclopedia Mythica]
 
[[Kateqoriya:Mifologiya|* ]]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Mifologiya"