İstanbul sülh müqaviləsi (1590): Redaktələr arasındakı fərq

==Müqavilənin bağlandığı tarixi şərait==

1555-ci il [[Amasya sülh müqaviləsi|Amasya müqaviləsi]]<nowiki/>ndən sonra Azərbaycan [[Səfəvilər|Səfəvi dövləti]] və Osmanlı imperiyası arasında 1578-ci ilədək sülh mövcud oldu. Sülhü qorumağa Səfəvilər böyük qayğı göstərməli olurdular. Osmanlılar isə yeni hərbi əməliyyatlar üçün əlverişli vaxt gözləyirdilər. [[I Şah Təhmasib|Şah Təhmasib]]<nowiki/>in ölümündən sonra Səfəvi dövlətini ara müharibələr bürüdü. Belə bir şəraitdə Azərbaycan Səfəvi dövləti və Osmanlılar arasında müharibə bərpa olundu. Türklərin hərbi əməliyyat istiqaməti Cənubi Qafqaza yönəlmişdi. Bu da təsadüfi deyildi. Rus dövlətinin 1552-ci ildə Kazanı, 1556-cı ildə Həştərxanı işğal etməsinin mənası diqqəti cəlb etməyə bilməzdi. Ona görə də 1569-cu ildə Həştərxanın tutulmasına uğursuz cəhd edilmişdi. 1578-ci ildə daha əsaslı hücum təşkil edildi. 1578-ci ildə Şimali və Qərbi Azərbaycan və Gürcüstan tutuldu. Əks tədbirlər nəticəsində türklər [[Şamaxı]]<nowiki/>nı tərk etdilər. Krım xanının qardaşı Adil Gərayxan əsir düşdü. Bu zaman yeni saray çəkişmələri başladı. Buna görə də Məhəmməd Xudabəndə (1578-1587) Sinan paşa ilə barışıq imzaladı. Sultan müharibəni qələbəyədək davam etdirmək məqsədilə Sinan paşanı baş komandanlıqdan uzaqlaşdırdı. 1584-cü ildə Krım qoşunları Şimali Qafqazdan hücum edir. Onlar Osman paşa ilə birləşərək yenidən Bakı və Şamaxını tutdular. Daxili çəkişmələr qızılbaşlar tərəfindən Bakının mühasirəsini başa çatdırmağa imkan vermədi. 1585-ci ildə Təbriz tutuldu. Həmzə Mirzənin Təbrizi azad etmək cəhdi baş tutmadı. O sui-qəsd nəticəsində öldürüldü. III Sultan Muradın (1574-1595) orduları 1586-1589-cu illərdə Azərbaycan torpaqlarını ələ keçirdi. Şeybanilərin Xorasana hücumları Səfəvilərin vəziyyətini ağırlaşdırdı. Tərəflər 1590-cı ildə sülh bağladılar.<ref name=":0" />

Müqavilə nəticəsində Azərbaycan ərazisi [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] və Səfəvi dövlətləri arasında bölündü. <ref>[http://ebooks.azlibnet.az/book/250518new84.pdf Azərbaycan tarixi 3-cü cild]</ref>Şirvan, Qarabağ, Təbriz və onun ətraf nahiyələri, Sərab, Marağa və bu şəhərdən qərbdə yerləşən bütün vilayətlər Osmanlı imperiyasının əlinə keçdi, Xalxal, Ərdəbil, Qaradağ, Talış, Zəncan və Sultaniyyə isə Səfəvilər dövlətinin tərkibində qaldı. Osmanlı hakimiyyət orqanları zəbt olunmuş ərazilərdə yeni inzibati idarə vahidləri yaratdılar, vilayətlərə hakimlər təyin etdilər. Azərbaycanın ən iri yaşayış məntəqələrində hərbi hissələr yerləşdirdilər, vergi və mükəlləfıyyətlərin növlərini, məbləğini müəyyənləşdirdilər.

1590-cı ilin sülh müqaviləsi şərtlərinə əsasən hər iki tərəf hərbi əsirləri azad etməli idi. Lakin mövcud mənbələr göstərir ki, müharibə edən tərəflərin yalnız hərbi rəisləri azad olunmuşdu. Belə biganə münasibət xalqı fəal mübarizəyə vadar edirdi. <ref name=":0">{{cite book|first=Yaqub |last=Mahmudov |authorlink= |title=AZƏRBAYCAN BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR VƏ DİPLOMATİYA TARİXİ DÖVLƏTLƏRARASI MÜQAVİLƏLƏR VƏ DİGƏR XARİCİ SİYASƏT AKTLARI |year=2009 |location=Bakı|publisher= |url= |ref=harv}}</ref>