Kompüter şəbəkəsi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
Sətir 23:
*'''Şəbəkə protokolları''' – şəbəkədə məlumatların təqdimat formalarını və ötürülmə üsullarını, müxtəlif avadanlıqların birgə işləmə qaydalarını müəyyən edən standarlardır.
# [[Qlobal şəbəkələr]] ({{lang-en|Wide Area Network, WAN}})▼
# [[Lokal şəbəkələr]] ({{lang-en|Local Area Network, LAN}})▼
===Qlobal kompüter şəbəkələri===▼
Qlobal kompüter şəbəkələri — bir-birlərindən çoğrafi uzaq (Yer kürəsinin istənilən hissəsindəki) kompüterləri, [[printer]]ləri və digər qurğuları birləşdirən kommunikasiya şəbəkəsidir. Rabitə vasitəsi olaraq əsasən yüksək sürətli [[telefon]] və [[peyk]] rabitəsindən istifadə olunur. Qlobal kompüter şəbəkələri əsasən ''klient-server'' texnologiyası əsasında fəaliyyət göstərir. Şəbəkənin [[proqram təminatı]] əsasən iki hissədən ibarət olur: [[Klient]] və [[Server]].▼
Qlobal şəbəkədə [[informasiya]]nın saxlanılmasından asılı olaraq [[informasiya]]nın işlənməsi mərkəzləşmiş və paylanmış şəkildə həyata keçirilir. Məsələn, RinNet şəbəkəsində [[informasiya]] ehtiyatı Rusiyanın mərkəzi rayonlarının tədris müəssisələrinin serverlərində paylanmış şəkildə yerləşmişdir və informasiyanın işlənməsi paylanmış şəkildə həyata keçirilir.▼
Ən böyük qlobal kompüter şəbəkəsi [[internet]] kompüter-informasiya şəbəkəsidir. [[İnternet]] özündə milyonlarla kompüteri birləşdirən, kompüter şəbəkələrinin ümumdünya toplusudur.▼
===Lokal kompüter şəbəkələri===▼
Lokal kompüter şəbəkələri — bir müəssisə daxilində fəaliyyət göstərir və informasiya mübadiləsinə, informasiya və periferiya avadanlıqlarından birgə istifadəyə şərait yaradır. Şəbəkədə kompüterlər kompakt şəkildə yerləşdirilir.▼
Lokal şəbəkədə əlaqə əsasən kabel və qismən lazer, infraqırmızı və radio şüalanma vasitəsilə həyata keçirilir və informasiya mübadiləsinin sürəti istifadə olunan rabitə vasitələrinin texniki göstəricilərilə müəyyən olunur.▼
====Korporativ şəbəkə====▼
Korporativ şəbəkə lokal şəbəkəyə aid olub, hər-hansı təşkilat daxilindəki kompüterləri, printerləri və digər qurğuları birləşdirən [[kommunikasiya]] şəbəkəsidir. Nəzərə almaq lazımdır ki, təşkilata aid binalar müxtəlif şəhərlərdə yerləşə bilərlər.▼
'''Xüsusiyyətlər'''▼
Kompüter şəbəkəsi elektrik mühəndisliyi, elektronika mühəndisliyi, telekommunikasiya, kompüter elmləri, informasiya texnologiyaları və ya kompüter mühəndisliyi şöbəsi hesab edilə bilər, çünki müvafiq fənlərin nəzəri və praktiki tətbiqinə əsaslanır.▼
Kompüter şəbəkəsi istifadəçilərə müxtəlif vasitələrlə effektiv və asanlıqla ünsiyyət qurmağa imkan verən kişilərarası ünsiyyəti asanlaşdırır: e-poçt, anlık mesajlaşma, onlayn chat, telefon, video telefon zəngləri və video konferans. Şəbəkə şəbəkə və hesablama resurslarının paylaşılmasına imkan verir. İstifadəçilər paylaşılan şəbəkə printerində sənəd yazmağı və paylaşılan saxlama cihazının istifadəsi kimi ağda olan qurğularla təmin olunan resurslardan istifadə edə və istifadə edə bilərlər. Şəbəkə, səlahiyyətli istifadəçilərə ağdakı digər kompüterlərdə saxlanılan məlumatlara giriş imkanı verən faylları, məlumatları və digər məlumat növlərinin paylaşılmasına imkan verir. Distributed computing vəzifələri yerinə yetirmək üçün ağda hesablama resurslarından istifadə edir.▼
Şəbəkə ilə əlaqəli qurğularda kompüter virusları və ya kompüter qurdları yerləşdirmək və ya bu qurğular şəbəkəyə daxil olmağın qarşısını almaq üçün təhlükəsizlik hackerları tərəfindən kompüter şəbəkəsi istifadə edilə bilər.▼
==Şəbəkələrin arxitekturaları və təsnifatı==▼
Kompüter şəbəkələrinin arxitekturası onun topologiyasını, qurğularının tərkibini və onların qarşılıqlı əlaqə qaydalarını ([[protokollar]]ını) müəyyən edən strukturdur.▼
==Protokollar==
Sətir 88 ⟶ 57:
* [[DHCP]]
'''Kompüter şəbəkələri aşağıdakı təsnifat əlamətlərinə malikdirlər''':
*Topologiya;
*Kompüterlərin qarşılıqlı əlaqəsinin təşkili;
Sətir 102 ⟶ 71:
'''Tam əlaqəli''' və '''qeyri-tam əlaqəli''' topologiyalar mövcuddur.
Ən çox yayılmış şəbəkə topologiyaları:
'''Tam əlaqəli topologiya.''' Şəbəkənin hər bir kompüteri qalan digər kompüterlərlə bilavasitə birləşir (şək.3). Sadəliyinə baxmayaraq, bu topologiya böyük və qeyri-effektivdir. Çünki hər bir kompüter şəbəkənin qalan digər kompüterləri ilə birləşmək üçün çoxlu sayda kommunukasiya portuna malik olmalıdır.
'''Halqavari topologiya.''' Bütün kompüterlər ardıcıl bir halqada birləşirlər (şək. 4) və serverin funksiyaları şəbəkənin bütün kompüterləri arasında paylanır. Bilavasitə informasiya mübadiləsi ancaq iki qonşu kompüter arasında baş verir.
Halqavari topologiyanın üstülükləri aşağıdakılardır:
# Məlumatın ötürülməsi çox effektivdir, çünki bir birinin ardınca bir neçə məlumat göndərmək olar. Yəni kompüter birinci məlumatı göndərdikdən sonra onun ünvana çatmasını gözləmədən növbəti məlumatı göndərə bilər.
# Şəbəkənin ölçüsü böyük ola bilər, yəni siqnalın gücləndirilməsi üçün
Bu topologiyanın çatışmazlıqları:
Sətir 130 ⟶ 99:
'''Ümumi şin topologiyası.''' Mərkəzi element qismində passiv koaksial kabel iştrak edir və kompüterlər bu kabelə qoşulur (şək. 7). Onun sonlarında terminator qoşulmalıdır. Ötürülən informasiya kabel vasitəsilə yayılır və bu kabelə qoşulmuş bütün kompüterlər üçün əlçatandır. Ümumi şin topologiyalı şəbəkənin ən geniş yayılmış növü Ethernet şəbəkəsidir (informasiyanı ötürmə sürəti 10-100 Mbit/san).
Ümumi şin topologiyasının üstünlükləri:
# İşçi stansiyalarını bir-birindən asılı olmayaraq qoşmaq olar, yəni, yeni kompüterin qoşulması zamanı informasiyanın ötürülməsini dayandırmağa ehtiyac yoxdur.
# Belə topologiyalı şəbəkələrin qurulması ucuz başa gəlir, çünki yeni kompüterlərin qoşulması zamanı yeni xətlərin çəkilməsinə ehtiyac yoxdur.
# Şəbəkə yüksək etibarlılığa malikdir, çünki şəbəkənin iş qabiliyyəti ayrı-ayrı kompüterlərin iş qabiliyyətindən asılı deyil.
Sətir 138 ⟶ 107:
# Şəbəkənin sürəti qoşulmuş kompüterlərin sayından asılıdır, Şəbəkəyə qoşulmuş kompüterlərin sayı nə qədər çox olarsa, informasiyanın bir kompüterdən digər kompüterə ötürülməsi aşağı sürətlə baş verir.
# Təhlükəsizliyi aşağıdır, çünki hər bir kompüterdəki informasiya istənilən digər kompüterdən əlyetən ola bilər.
'''Kompüterlərin qarşılıqlı əlaqəsinin təşkilinə''' görə şəbəkələr bölünür:
*Eyniranqlı şəbəkələrə;
*Ayrılmış serverli şəbəkələrə.
'''Eyniranqlı şəbəkələrdə''' bütün kompüterlər eyni prioritetə malikdirlər. Hər bir kompüterdə Microsoft Windows əməliyyat sisteminin istənilən versiyası qurulur. Hər bir istifadəçi öz kompüterinin resurslarına digər istifadəçilərin girişinə icazənin verilməsi qərarını özü qəbul edir. Bu şəbəkənin ən sadə variantıdır. Eyniranqlı şəbəkənin qurulması üçün kompüterlərin kabel vasitəsilə birləşdirilməsi və əməliyyat sisteminin (məsələn, Windows XP Professional) qurulması kifayətdir.
'''Ayrılmış serverli şəbəkələrə'''
Ayrılmış serverli şəbəkədə serverin və işçi stansiyaların resursları serverdən mərkəzləşdirilmiş şəkildə idarə olunur. Belə şəbəkələrin yaradılması üçün hər hansı bir kompüterdə server əməliyyat sistemi, məsələn, Windows Server 2003 qurulmalı və tənzimlənməlidir (şək. 9). Bu serverdə istifadəçilərin qeydiyyatı üçün baza yaradılır və resursların və istifadəçilərin kateqoriyaları müəyyən edilir. Kliyent kompüterində əməliyyat sistemi (məsələn, Windows XP Professional) qurulur. Şəbəkəyə qoşulan zaman hər bir istifadəşi serverdə qeydiyyatdan keçir və bundan sonra ümumi şəbəkə resursuna giriş əldə edir.
Çox zaman ayrılmış server yalnız müəyyən bir funksiyanı (rolu) yerinə yetirir, məsələn:
Fayl-serveri faylların saxlanmasına xidmət edir;
*Çap serveri printerləri ümumi istifadəyə təqdim edir;
*Tətbiqlər serveri istifadəçilərin şəbəkə tətbiqlərilə işini təmin edir;
*Web-server verilənlərə ümumi girişi təmin edir;
*Elektron poçt serveri istifadəçilərin poçt qutusunu saxlayır və şəbəkədə poçtun çatdırılmasını təmin edir və s.
'''Ötürmə mühitinə görə''' şəbəkələr '''naqilli''' və '''naqilsiz''' şəbəkələrə bölünürlər.
'''Naqilsiz şəbəkələr'''-kabel sisteminin çəkilməsi məqsədəuyğun olmayan, çətin və ya mümkün olmayan yerlərdə istifadə olunur. Bu zaman şəbəkə informasiyanın ötürülməsi qismində radio-dalğaları istifadə edən adapterlərin köməyi ilə reallaşdırılır.
'''İnformasiyanın ötürülmə sürətinə görə''' şəbəkələr aşağısürətli (10 Mbit/san qədər), ortasürətli (100 Mbit/san qədər) və yüksəksürətli (100 Mbit/san çox) şəbəkələrə bölünür.
'''Ölçüsünə görə''' şəbəkələr qlobal, lokal, və korporativ şəbəkələrə bölünür:
▲# [[Qlobal şəbəkələr]] ({{lang-en|Wide Area Network, WAN}})
▲# [[Lokal şəbəkələr]] ({{lang-en|Local Area Network, LAN}})
▲===Qlobal kompüter şəbəkələri===
▲Qlobal kompüter şəbəkələri — bir-birlərindən çoğrafi uzaq (Yer kürəsinin istənilən hissəsindəki) kompüterləri, [[printer]]ləri və digər qurğuları birləşdirən kommunikasiya şəbəkəsidir. Rabitə vasitəsi olaraq əsasən yüksək sürətli [[telefon]] və [[peyk]] rabitəsindən istifadə olunur. Qlobal kompüter şəbəkələri əsasən ''klient-server'' texnologiyası əsasında fəaliyyət göstərir. Şəbəkənin [[proqram təminatı]] əsasən iki hissədən ibarət olur: [[Klient]] və [[Server]].
▲Qlobal şəbəkədə [[informasiya]]nın saxlanılmasından asılı olaraq [[informasiya]]nın işlənməsi mərkəzləşmiş və paylanmış şəkildə həyata keçirilir. Məsələn, RinNet şəbəkəsində [[informasiya]] ehtiyatı Rusiyanın mərkəzi rayonlarının tədris müəssisələrinin serverlərində paylanmış şəkildə yerləşmişdir və informasiyanın işlənməsi paylanmış şəkildə həyata keçirilir.
▲Ən böyük qlobal kompüter şəbəkəsi [[internet]] kompüter-informasiya şəbəkəsidir. [[İnternet]] özündə milyonlarla kompüteri birləşdirən, kompüter şəbəkələrinin ümumdünya toplusudur.
▲===Lokal kompüter şəbəkələri===
▲Lokal kompüter şəbəkələri — bir müəssisə daxilində fəaliyyət göstərir və informasiya mübadiləsinə, informasiya və periferiya avadanlıqlarından birgə istifadəyə şərait yaradır. Şəbəkədə kompüterlər kompakt şəkildə yerləşdirilir.
▲Lokal şəbəkədə əlaqə əsasən kabel və qismən lazer, infraqırmızı və radio şüalanma vasitəsilə həyata keçirilir və informasiya mübadiləsinin sürəti istifadə olunan rabitə vasitələrinin texniki göstəricilərilə müəyyən olunur.
▲====Korporativ şəbəkə====
▲Korporativ şəbəkə lokal şəbəkəyə aid olub, hər-hansı təşkilat daxilindəki kompüterləri, printerləri və digər qurğuları birləşdirən [[kommunikasiya]] şəbəkəsidir. Nəzərə almaq lazımdır ki, təşkilata aid binalar müxtəlif şəhərlərdə yerləşə bilərlər.
▲'''Xüsusiyyətlər'''
▲Kompüter şəbəkəsi elektrik mühəndisliyi, elektronika mühəndisliyi, telekommunikasiya, kompüter elmləri, informasiya texnologiyaları və ya kompüter mühəndisliyi şöbəsi hesab edilə bilər, çünki müvafiq fənlərin nəzəri və praktiki tətbiqinə əsaslanır.
▲Kompüter şəbəkəsi istifadəçilərə müxtəlif vasitələrlə effektiv və asanlıqla ünsiyyət qurmağa imkan verən kişilərarası ünsiyyəti asanlaşdırır: e-poçt, anlık mesajlaşma, onlayn chat, telefon, video telefon zəngləri və video konferans. Şəbəkə şəbəkə və hesablama resurslarının paylaşılmasına imkan verir. İstifadəçilər paylaşılan şəbəkə printerində sənəd yazmağı və paylaşılan saxlama cihazının istifadəsi kimi ağda olan qurğularla təmin olunan resurslardan istifadə edə və istifadə edə bilərlər. Şəbəkə, səlahiyyətli istifadəçilərə ağdakı digər kompüterlərdə saxlanılan məlumatlara giriş imkanı verən faylları, məlumatları və digər məlumat növlərinin paylaşılmasına imkan verir. Distributed computing vəzifələri yerinə yetirmək üçün ağda hesablama resurslarından istifadə edir.
▲Şəbəkə ilə əlaqəli qurğularda kompüter virusları və ya kompüter qurdları yerləşdirmək və ya bu qurğular şəbəkəyə daxil olmağın qarşısını almaq üçün təhlükəsizlik hackerları tərəfindən kompüter şəbəkəsi istifadə edilə bilər.
▲==Şəbəkələrin arxitekturaları və təsnifatı==
▲Kompüter şəbəkələrinin arxitekturası onun topologiyasını, qurğularının tərkibini və onların qarşılıqlı əlaqə qaydalarını ([[protokollar]]ını) müəyyən edən strukturdur.
== Ədəbiyyat ==
| |||