Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti: Redaktələr arasındakı fərq

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin iqtisadi platformasında mülkiyyət plüralizmi-dövlət mülkiyyəti, xüsusi, şəxsi, səhmdar, [[bələdiyyə]] mülkiyyəti və digər mülkiyyət formalarının inkişafı üçün bərabər imkanlar yaradılması nəzərdə

tutulurdu.<ref name=cyclone/> [[Bolşevizm]]dən fərqli olaraq, ]]Cümhuriyyət liderləri]] fabrik, zavod, [[torpaq]] və digər əsas istehsal vasitələri üzərində xüsusi mülkiyyəti rədd etmirdilər.<ref name=cyclone/> Əksinə, hesab edirdilər ki, "bu cür mülkiyyəti tamamilə aradan qaldırmaq indiki vəziyyətdə insanların şəxsi təşəbbüs qüvvətini zorakı olaraq aradan götürür".<ref name=cyclone/>

Mövcud olduğu [[23]] ay ərzində Cümhuriyyət Hökuməti bir sıra cari təsərrüfat məsələlərinin həllində mühüm uğurlar qazanmışdı. [[Azərbaycanda neft sənayesi]] ağır vəziyyətdən çıxarılmış, dağıdılmış <nowiki>[[Bakı]]</nowiki> - <nowiki>[[Batum]]</nowiki> <nowiki>[[neft]]</nowiki> kəməri bərpa olunmuş, Bakı - <nowiki>[[Culfa]]</nowiki> dəmiryolu inşası davam etdirilmiş, [[Kür çayı]] üzərində körpü salınmış, <nowiki>[[Azərbaycan Dövlət Bankı]]</nowiki> yaradılmış, milli pul nişanları buraxılmış, <nowiki>[[Xəzər dəniz gəmiçiliy]]</nowiki>i inkişaf etdirilmişdi.<ref name=cyclone/>

Hökumət həm əvvəlki dövrdən miras qalan, həm də respublikanın mövcudluğu dövründə baş verən inflyasiyaya qarşı mübarizə aparmalı olurdu. Bu məqsədlə müstəqil dövlətin maliyyə, vergi, bank-kredit sistemi yaradıldı.<ref name=cyclone/> 1919-cu ilin sentyabrında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin [[Dövlət Bankı]] açıldı.<ref name=cyclone/> [[Maliyyə Nazirliyinin]] [[1919]]-cu il 20 iyul tarixli qərarı ilə əmtəələrin sərbəst ixracına nail olunması nəzərdə tutulurdu; Parlament xəzinəyə müəyyən rüsum (ixrac olunan xammalın dəyərinin 25 faizi qədər) keçirmək şərti ilə xammal ixracına icazə verilməsinə dair qanun qəbul etdi. Xaricə gizli yolla [[gümüş]], [[qızıl]], [[platin]] aparılmasına görə məsuliyyət məsələsinə baxıldı.<ref name=cyclone/> Qüvvədə olan [[1914]] il 15 noyabr tarixli qanunun [[1919]]-cu il 20 oktyabr tarixli qanunla əvəz edilməsi, bu sahədə məsuliyyəti artırdı.<ref name=cyclone/> Ölkənin sərhədləri daxilində mal mübadiləsini tənzimləmək məqsədilə 1919-cu ilin avqust ayından Azərbaycana xaricdən gətirilən bir sıra zinət şeylərinə müvəqqəti olaraq xüsusi gömrük tarifləri tətbiq olundu.<ref name=cyclone/> Eyni zamanda daxili bazarı tənzimləmək məqsədilə Azərbaycandan kənara göndərilən əmtəələr üçün yeni müvəqqəti gömrük qaydalarının tətbiq edilməsi haqqında qanun qəbul edildi.<ref name=cyclone/> Hökumət çevik vergi siyasəti yeridir, dövlət xərclərinin ixtisar edilməsi istiqamətində tədbirlər görürdü.<ref name=cyclone/> Bu məqsədlə xaricdən ölkəyə gömrüksüz gətirilən malların siyahısı müəyyənləşdirilmiş (bu siyahıya 200-dən çox məhsulun adı daxil edilmişdi), xarici sərmayəçilərə və Azərbaycana sərmayə qoymaq arzusunda olanlara güzəştli şərtlərlə Bakı bonları təklif olunmuşdu.<ref name=cyclone/>

Cümhuriyyətin xarici iqtisadi əlaqələrinin formalaşması baxımından Gürcüstanla[[Gürcüstan]]la bağlanan müqavilə mühüm əhəmiyyətə malik idi.<ref name=cyclone/> 1918-ci il dekabrın 26-da bir illik müddətə bağlanan bu müqaviləyə əsasən, böyük ehtiyac olan məhsulların, bu respublikaların tələbatları çərçivəsində gömrük vergiləri qoyulmadan alınıb-satılmasına, habelə [[Gürcüstan]] əhalisinin və dəmir yolunun ehtiyacları üçün müəyyən hədd həcmində [[neft]], [[mazut]], [[kerosin]] və yağların rüsumsuz ixracına icazə verilirdi.<ref name=cyclone/> Müqavilədə göstərilirdi ki, gürcü əhalisi üçün kerosin buraxılması 1 milyon puddan, neft və neft məhsullarının ümumi satışı isə 20 milyon puddan çox olmamalıdır.<ref name=cyclone/> Gürcüstanın bəzi məhsullarının (daş kömür, meşə materialları və s.) neftin dəyərinin 1/10 hissəsi həcmində Azərbaycana gömrüksüz satılması nəzərdə tutulurdu.<ref name=cyclone/> Müqaviləyə görə, alman məhsulların başqa ölkələrə satışına icazə verilmirdi.<ref name=cyclone/> Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Rusiya ilə iqtisadi əməkdaşlığa da böyük əhəmiyyət verir, [[neft]], [[pambıq]] və başqa ixrac məhsulları üçün Rusiya bazarının əhəmiyyətini nəzərə alırdı.<ref name=cyclone/> 1920-ci il martın 30-da Sovet Rusiyası və Azərbaycan birgə komissiyasının iclasında ticarət müqaviləsi imzalanmışdı.<ref name=cyclone/> Lakin Rusiya Azərbaycanı qane edə biləcək bir sıra şərtlər vəd etsə də, onlara əməl etmədi.<ref name=cyclone/>

1918-ci il oktyabrın 30-da [[Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı]] idarəsinin fəaliyyəti bərpa edildi.<ref name=cyclone/> Ticarət gəmiləri ilə Bakı ilə [[Mahaçqala|Port-Petrovsk]], [[Salyan]], [[Lənkəran]] limanları arasında sərnişin və yük daşınması təşkil edildi. Hökumətin ciddi səyləri nəticəsində 1919-cu ildə Bakı-Batum neft kəməri də bərpa edilib istifadəyə verildi.<ref name=cyclone/> [[1919]]-cu ilin avqust ayında ingilis qoşunları Azərbaycandan çıxdıqdan sonra Bakı limanı və ticarət donanması da Cümhuriyyət Hökumətinin sərəncamına keçdi, ölkənin ticarət gəmiləri Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin bayrağı altında üzməyə başladılar.<ref name=cyclone/>

Azərbaycan Hökuməti şose yollarının bərpası üçün 1919-cu il fevralın 17-də Yollar Nazirliyinin sərəncamına 1 milyon manat kredit ayırdı. Həmin il aprelin 24-də isə bilavasitə [[Yevlax]]-[[Şəki]] şose yolunun təmiri və seldən qorunması üçün bənd tikilməsinə 210 min manat vəsait verildi. Hökumət nəqliyyat vasitələrinin təmiri və normal istismarı məsələlərini daim diqqət mərkəzində saxlayırdı. 1919-cu il aprelin 28-də Bakıda avtomobillərin ilkin təmiri və avtomobil zavodunun saxlanması üçün 175 min manat vəsait ayrıldı.<ref name=cyclone/> Həmçinin, [[Yollar NazirliyinəNazirliyi]]nə tapşırıldı ki, avtomobil zavodunun gəliri və xərcləri haqqında əsaslı məruzə hazırlasın.<ref name=cyclone/> Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti olduqca çətin və mürəkkəb şəraitdə həyata keçirdiyi tədbirlərlə ölkədə nəqliyyatın işini, əsasən, qaydaya sala bildi. Dəmir yolu və su nəqliyyatı, neft kəmərinin istismarı dövlət xəzinəsinə gəlir gətirməyə başladı.<ref name=cyclone/>