Sufi Xəlil: Redaktələr arasındakı fərq

'''Sufi Xəlil Bektaş'''(d.?–ö.1492) — [[Mosullu oymağı|Mosullu tayfası]]<nowiki/>ndan olan, məşhur [[Ağqoyunlular|Ağqoyunlu]] sərkərdəsi və siyasi xadim. Sufi Xəlil bu tayfanın sərkərdələrindən olan Əmir bəyin qardaşı idi. <ref>Həsən bəy Rumlu.Qızılbaşlar tarixi.s.10.</ref>

[[1451]]-ci ildə [[Uzun Həsən]]<nowiki/>in müdafiə etmiş başlıca qüvvələr Sufi Xəlilin içərisindən çıxdığı [[Mosullu oymağı|Mosullu]] və [[Pörnək oymağı|Pörnək]] tayfaları olmuşdur olmuşdur. Uzun Həsənin Teymuri hökmdarı [[Əbu Səid]] üzərindəki qələbəsində Mosullu Əmir bəy qardaşı və Sufi Xəlil mühüm rol oynamışlar.<ref>Nəcəfli T.H. Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin tarixi müasir türk tarixşünaslığında.s.19.</ref> [[1467]]-ci ildə Uzun Həsəinin [[Bağdad]]<nowiki/>a yürüşündə və [[Həsən Əli (Qaraqoyunlu)|Həsənəli mirzə]] ilə [[Xoy döyüşü (1468)|Xoy döyüşü]]<nowiki/>ndə iştirak etmişdir. <ref>Həsən bəy Rumlu.Əhsənüt-təvarix.s.258.</ref>

1478-ci ildə Ağqoyunlu şəhzadələrişahzadələri arasındakı başqa bir [[Xoy döyüşü (1478)|Xoy döyüşü]]<nowiki/>ndə Sufi Xəlil Uzun Həsənin böyük oğlu [[Sultan Xəlil]]<nowiki/>in qoşununun mərkəzinə rəhbərlik edirdi. Avqustun 15-də baş vermiş döyüşdə Sultan Xəlil məğlub olub öldürülsə də, Sultan Yaqub Sufi Xəlili bağışladı.<ref>Həsən bəy Rumlu.Əhsənüt-təvarix.s.308.</ref>

[[Sultan Yaqub|Sultan Yaqub bəy]] bu qələbənin şərəfinə İsfahan əyalətini Bayandur bəyə verdi. Lakin o, bundan daha böyük mükafat gözləyirdi və buna görə də [[1482]]-ci ilin əvvəllərində qiyam qaldırdı. Sultan Yaqub onun üsyanını yatırtmaq üçün Sufi Xəlilin başçılığı ilə qoşun göndərdi. Savə yaxınlığındakı Zahir kəndində baş vermiş döyüşdə Bayandur bəy məğlub edildi və öldürüldü.<ref name="ReferenceA">Həsən bəy Rumlu.Qızılbaşlar tarixi.s.8.</ref>

Sufi Xəlilin Tiflisi tərk etməsi ilə Ağqoyunlu sərhədi müdafiəsiz qaldı. [[1484]]-cü ildə Sufi Xəlil Şiraza təyin edildi. Orada bir mədrəsə tikdirib Mövlana Şəmsəddin Məhəmmədi o mədrəsənin müdərrisi təyin etdi.<ref>Həsən bəy Rumlu.Əhsənüt-təvarix.s.323.</ref> Sultan Yaqub ölkədə ciddi qayda yaratdıqdan sonra [[1487]]-ci ildə Sufi Xəlili Şirazdan geri çağıraraq Gürcüstana hakim təyin etdi. Sultan Yaqub [[Qum (İran)|Qum]] qışlağında olan zaman Sufi Xəlil gürcülərə qarşı hücuma keçdi. Kartli çarı [[III Konstantin]] qorxudan Tiflisi tərk edərək digər mülklərinə çəkildi. Ağqoyunlularla gürcülər arasında döyüşlər davam etməkdə idi. Bu zaman Sufi Xəlil qışlamaq üçün [[Qarabağ]]<nowiki/>a getdi. Sufi Xəlil yaranmış vəziyyətdən istifadə edərək Tiflisi yenidən ələ keçirmək üçün hazırlıqlara başladı.<ref>Хунджи Ф.Р. Тарих-и алам-арай-и амини.s.102.</ref>

[[1489]]-cu ildə Tiflis qalası alındıqdan sonra onun yenidən [[gürcülər]]<nowiki/>in əlinə keçməsinin qarşısını almaq üçün tədbirlər görüldü. Bəzi Ağqoyunlu əmirlərini Tiflisdə saxlayan Sufi Xəlil Ağqoyunlu ordusu ilə Qarabağda [[Qaraağac (Cəbrayıl)|Qaraağacda]] olan Sultan Yaqubun yanına döndü. <ref>Paydaş K. Ak-Koyunlu ve Kara-Koyunlu Türkmenlerin Gürcüstana yaptıkları seferler.s.191-192.</ref>

[[1490]]-cı ildə Sultan Yaqub öldü. Onun öldüyü gecə Sufi Xəlil hakimiyyətə əsas namizəd olan Sultan Xəlilin oğlu Sultanəli Mirzəni öldürdü. Bəzi əmirlər və şahzadələr isə Uzun Həsənin oğlu Məsih bəyi [[sultan]] elan etdilər və onlarla Sufi Xəlil arasında döyüş oldu. Məsih bəy öldürüldü, tərəfdarı şəhzadəşahzadə [[Sultan Rüstəm|Rüstəm bəy]] isə tutulub [[Əlincə qalası]]<nowiki/>nda həbsə atıldı. Beləliklə [[Sultan Baysunqur|Sultan Baysunqu]]<nowiki/>r Sufi Xəlilin əli ilə taxta oturdu. Sufi Xəlil əmir əl-üməra təyin edili. [[1491]]-ci ildə Sufi Xəlilin əmri ilə [[Qazı İsa Savəci|Qazi İsa Savəci]] asılaraq edam edildi.<ref name="ReferenceA"/><ref>Nəcəfli T.H. Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin tarixi müasir türk tarixşünaslığında.s.31.</ref><ref>Həsən bəy Rumlu.Qızılbaşlar tarixi.s.8.</ref> Hakimiyyət faktiki olaraq Sufi Xəlilin əlinə keçmişdi.

[[1492]]-ci ildə Sufi Xəlilə qarşı narazılıqlar başladı. Bunun səbəbi isə Sufi Xəlilin dikbaşlığı zülmü ilə əlaqədar idi. Əmir və sərkərdələrin bir çoxu [[Süleyman bəy Bicanoğlu]] ilə birləşdilər və [[Diyarbəkir]]<nowiki/>də qiyam qaldırdılar. Üsyanı yatırtmaq üçün Sufi Xəlil və Sultan Baysunqur Diyarbəkirə doğru hərəkətə başladılar. [[Van gölü]] yaxınlığında baş vermiş döyüşdə Sufi Xəlil və oğlu öldürüldülər. Sultan Baysunqurun atabəyliyi və [[Əmirəmir əl-üməra|əmir əl-üməralıq]]lıq Süleyman bəyin əlinə keçdi.<ref>Həsən bəy Rumlu.Əhsənüt-təvarix.s.333.</ref>