Kavaleriya: Redaktələr arasındakı fərq

'''Katafraktarilər'''-''([[yunan dili|yunan]] katafrakto- zirehli[[zireh]]li)''.

E.ə IV-cü əsrdə Yunanıstanda, e.ə V-ci əsr fars və [[midiya]]lı süvarilərinin təcrübəsindən istifadə edərək yaratdıqları, sonralar öz inkişafını [[Makedoniyalı İskəndər]]in qoşununda tapan, ağır silahlanmış zirehli[[zireh]]li süvarilər. Torpaq əyanlarından komplektləşdirilirdi.

Ərəb süvarilərinin silahları zəngin və çeşidli idi. Döyüşçünün iki və möhkəm yayı, düz və iti ucu, möhkəm gövdəsi və dəmir pərləri olan 30 oxdan ibarət kolçanı; tiyəsi keyfiyyətli dəmirdən olan uzun qamışdan cidası; əyri kəsici-çapıcı qılıncı;döyüş toppuzu yaxud ikitiyəli [[balta]]sı; qıraqları iti tiyəli diski; [[sapan]] üçün içində 30 daş olan iki kəsmə çantası olmalı idi. Ərəb süvari qoşunu iki hissəyə ağır və yüngül süvarilərə bölünürdü. Yüngül süvarilər uzun yüngül mizraqlarla silahlanırdılar. Bu silahlar Avropa cəngavərlərinin silahlarından xeyli yüngül və eyni zamanda xeyli möhkəm idi. Müdafiə təchizatı zirehdən[[zireh]]dən, papağın üstünə geyilən dəbilqədən, iki qolçaqdan, iki qamaşdan və iki qıçlıqdan ibarət idi. Yürüş üçün atlara ağır nallar vururdular.

[[Qorçu]]lar tayfa kavaleriyasından ibarət idi. Onların yay-ox, nizə, qılınc, xəncər, döyüş baltası və qalxanları vardı. Döyüş vaxtı onlar yanaqlarını örtən zirehli[[zireh]]li qoruyucuları olan dəbilqələr geyirdi. Ordu ,əsasən, çevik süvarilərdən ibarət idi, piyadalar az idi. Silahlanmaları barədə Alessandri məlumat verir ki, onların qalxanları, qılıncları, tüfəngləri(''muşket'', ''arkebuz'') vardı. Arkebuzların lülələrinin uzunluğu 9 ''[[Düymə (ölçü vahidi)|düymə]]'' çatırdı, atdığı güllələrin çəkisi isə 50-70 qram təşkil edirdi. Alessandri yazır ki, onlar arkebuzlardan çox asanlıqla istifadə edirdilər və bu ağır silah onların qılıncla, yay-oxla və qalxanla döyüşmələrinə əngəl olmurdu. [[Arkebuz]]u kürəklərində gəzdirirdilər. O Səfəvilərin istehsal etdiyi silahların keyfiyyətinə diqqətini cəlb edirdi. Ümumi yayılmış yanlış təsəvvürə görə qızılbaşların odlu silahı yox idi. Lakin İbrahim Əmini və başqa anonim mənbə qızılbaşların hələ [[Bakının alınması (1501)|Bakının alınması]] zamanı odlu silahdan(''atəş-i-top-u-tüfəng'') istifadə etdikləri barədə yazırlar. Məlumdur ki, qızılbaşlar Təhmasibin [[1538]]-ci ildə Şirvana yürüşü və [[Buğurt qalası]]nın mühasirəsi zamanı toplardan istifadə etdikləri deyilir. Lakin bu toplar əsasən [[mortir]] tipli silah yaxud təsadüfən onların əlinə avropalılardan keçən odlu silahlar idi. [[Vladimir Minorski|Minorski]] iddia edir ki, Səfəvilər top və tüfənglərdən ilk dəfə [[1552]]-ci ildə [[Ərcişin mühasirəsi]]ndə yararlanıblar.

'''Kirasirlər'''-''(kirasа [[fransız dili|frans.]] cuirasse- [[zireh]])'' - ''ağır süvarilər''.

XVI-cı əsrin sonunda kirasirlər sonralar isə draqunlar ortaya çıxdı. XVII-ci əsrin birinci yarısında İsveç, Fransa, İngiltərə və başqa Avropa ölkələrində kirasir və draqun alayları yaradılır. Kavaleriyanın bu yöndə böyük yenidən təşkilini İsveç kralı [[Otuzillik müharibə|Qustav Adolf]](1611-1632) keçirir. İsveçlilərin süvari alayı, dörd kornet(tağım) daxil olan və 125 atlıdan ibarət olan 4 [[eskadron]]dan təşkil olunurdu. İsveç kirasirləri və draqunları döyüşdə 3-4 cərgəyə, ordu döyüş qaydasında isə iki cərgəyə düzülürdülər. Belə düzülüşlə süvarilər yenə sarsıdıcı qüvvəyə çevrilirdilər. Ağır zirehli[[zireh]]li cəngavərlərdən fərqli olraq kirasirlərin zirehi[[zireh]]i yüngül idi, bundan başqa kirasirlər odlu silahlanmışdılar. Rəqibin odlu silahından əsas yayınma vasitəsi [[zireh]] deyil, çeviklik olurdu.

'''Qusar'''- ''[[macar dili|macar.]]'' - yüngül atlılar. Qusarların yüngül atlı olması onların xeyli kiçik at növlərindən istifadələrindən irəli gəlirdi. Kiçik atlar bəzən ağır atlardan 3 dəfə yüngül olurdular. Bu isə süvari qoşunu xüsusi [[furaj]] hazırlıqlarından azad edirdi, çünki yüngül atlar çox vaxt otlaqdan qidalanırdı. Qusarlar ilk olaraq XV-cı əsrdə Macarıstanda yaranıb. O zaman Avropada odlu silah hələ yayılmamışdı, cəngavərlərin ağır zirehlərindən[[zireh]]lərindən hər kəs yararlana bilmirdi. Qusarlar, kirasir və draqunlarla birlikdə cəngavərləri uğurla əvəz etməyə başladı. [[1458]]-ci ildə macar kralı [[Matyaş Korvin]] hər 20 həyətdən bir qusar verilməsini əmr edir. Qusarlar yüngül süvarilər sayılsalar da qismən zirehli[[zireh]]li idilər. Onlar macar qalxanı ''(tarç)'' ilə müdafiə olunurdular, qılınc və xəncərlərdən istifadə edirdilər. Öz inkişafının ən yüksək mərhələsini qusarlar Polşada keçdilər. [[1576]]-cı ildə Polşa kralı [[Stefan Batori]] macar qalxanını zirehli[[zireh]]li [[kirasa]]ya dəyişdi. Qolçaqlar mütləq atributa çevrildi, ancaq bunu hər qusar ala bilmirdi. Öz hesabına təchiz edilən qusarların geyimləri müxtəlif olurdu. Bəzən yoxsullaşmış zadəganların - [[şlyaxta]]nın yaxşı ekipi üçün pulu çatmırdı, buna görə də onların himayədarları(yoldaşlar) olurdu. Yoldaşlar öz pullarına onları ekiplə təmin edirdilər və bəzi imtiyazlara malik idilər. Qusarlar artıq odlu silahdan fitilli tapançalardan və tüfənglərdən istifadə etməyə başladılar. Qanadlı polyak qusarları bütün Avropada məşhur idi. [[(1682)Vyana altında döyüş]] osmanlıların darmadağın edilməsində [[Yan Sobeski]]nin qusar qoşununun böyük rolu olmuşdur. XVIII-ci əsrdə kavaleriya islahatçısı kimi Prusiya kralı [[II Fridrix]] və onun generallarından biri F. Zeydliz məşhurlaşdılar. Yüksək çevikliyi və təlimi ilə seçilən kirasir, draqun və qusarlardan ibarət prus kavaleriyası sıx döyüş səfləri ilə rəqibin cinahlarına və arxasına hücum edirdi. Bu çox vaxt döyüşün taleyini həll edirdi, məsələn [[Yeddillik müharibə|(1757)Rosbax döyüşü]], [[Yeddillik müharibə|(1757)Zorndorf döyüşü]].

Rəqibləri də əsasən zirehli[[zireh]]li olduğundan reytarlar adətən düşmənə yaxın məsafədən atəş açırdılar. Rəqibə yaxınlaşmaq üçün [[At təlimi|yorğadan]] istifadə olunurdu, lakin əlverişli şəraitdə, əgər relyef və intizam səviyyəsi sıranın saxlanmasına imkan verirdisə, yüngülcə [[dördnala]] da çapırdılar. Odlu silahların doldurulması uzun vaxt apardığına görə, əsas taktiki fənd kimi, o zaman piyadaların arasında geniş yayılmış ''karakole'' taktikasından istifadə edirdilər. Belə ki, əsgərlərin birinci cərgəsi yaylım atəşi verəndən sonra dərhal geriyə dönüb arxaya çəkilirdi və ən sonuncu cərgənin arxasına, silahları doldurmaq üçün, keçirdi. Həmin vaxt ikinci cərgə irəliyə çıxıb yeni yaylım atəşi açaraq eynən əvvəlki cərgənin hərəkətlərini təkrar edirdi. Karakole üçün reytarlar, bir birinin ardınca hərəsi 20 atlıdan ibarət 10-15 sıraya düzülürdülər. Yaylım atəşindən sonra birinci cərgə iki hissəyə bölünürdü, bir hissəsi sağa arxaya, o biri hissəsi sola arxaya çəkilirdilər.