İstehsalat: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
orfoqrafik dəyişiklik və edebiyyata elave
k Ehtiyyat → Ehtiyat using AWB
Sətir 20:
* hansı məqsədlər üçün və hansı yolla riyazi – iqtisadi metodları daha effektiv qəbul etmək olar;
* layihə idarə metodlarından necə istifadə etmək olar.
İstehsalatın idarə olunmasının optimallaşdırılması və yuxarıda göstərilən problemlərin həllinin mümkünlüyü məqsədi ilə hələ keçən əsrin 60 – cı illərin ortalarında Amerika istehsalatın və ehtiyyatlarınehtiyatların idarə olunması cəmiyyəti (APİCS) bir sıra prinsiplər formalaşdırılıb. Bunlarında əsasında müəssisənin modelinin qurulması və onda gedən əsas istehsalat prosesləri təklif olunur. Bu prinsiplər ilk dəfə olaraq materialların idarə olunması məsələlərinin həlləri üçün tətbiq edilərək MRP (Material Requirements Planinq – ehtiyyatehtiyat materialların planlaşdırılması) konsepsiyası adını almışdır. Bunun da əsas vəziyyətləri aşağıdakılardır:
* istehsalat prosesinin modeli qarşılıqlı əlaqəli sifarişlərin axını kimi təsvir edilir;
* istehsalat dövriyyələrinin və ehtiyyatlarınınehtiyatlarının minimumlaşdırılması təmin edilir;
* təchizat sifarişləri və istehsalat, reallaşdırılan sifarişlərin, eləcə də istehsalat cizgilərinin əsasında formalaşdırılır;
* sifarişlərin hərəkəti iqtisadi göstəricilərlə əlaqələndirilir;
Sətir 34:
=== Müəssisənin avtomatlaşdırılmasının dünəni və bu günü ===
 
Bu gün bilinmir ki, müasir texnoloji proseslərin avtomatlaşdırmasının müəyyən mərhələlər ilə xarakterizə olunması qanuna uyğunluqdur yoxsa təsadüfüdür. Çünki zəmanəmizdə ideoloji, təşkilati və texniki planda ciddi dəyişiklər getməkdə-dir. Sifarişçilərin səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlmişdir, avtomatlaşdırılmış sistemlərə qarşı qoyulan tələblər formalaşır, prinsipcə yeni texnologiyalar meydana çıxır, avtomatlaşdırma sistemlərində liderlik roluna iddiaçıların sayı artır və s. Hazırki dövrə qədər sənaye müəssisələrinin avtomatlaşdırmasının üç tipik səviyyəsi – AİS (idarəetmə, maliyyə - təsərrüfat fəaliyyətinin avtomatlaşdırılmış sistemləri) ayrıca və bir – birindən asılı olmayan şəkildə inkişaf etmişdir. Onlar müəssisənin müxtəlif bölmələrinin tələblərinə və müxtəlif «oyun qaydaları» – na uyğun olaraq layihələndirilmiş və yaradılmışdır. Əvvəllər, onlar vahid bir məqsədə və müəssisələrə fiziki, eləcə də informasiya baxımından çox zəif, əksər hallarda isə tamamilə bağlı deyildilər. Bundan əlavə bu sistemlərdən hər biri ənənəvi olaraq öz daxili qanunlarına görə qurulurdular. Buna görə də onlar praktiki olaraq bir – biri ilə öz ara¬larında ünsiyyətdə olmurdular, necə deyərlər bir –birini başa düşmədən müxtəlif dillərdə danışırdılar. Vəziyyət onunla daha da çətinləşirdi ki, əksər hallarda bu sistemlər müxtəlif cihazlar, proqramlar və informasiya standartları əsasında reallaşdırılırdı. Belə bir şəraitlər də müəssisənin rəhbərlərini çox çətin seçim qarşısında qoyurdu - avtomatlaşdırmanı nədən başlamalı? AİS – dən, ALS – dən yoxsa TP AİS – dən, hansı standartlara həvalə etmək, kimə qulaq asmaq? Təbiidir ki, qeyri – müəyyənlik və məhdud ehtiyyatlarehtiyatlar şəraitində əksəriyyət optimal qərar tapa bilmirdi. Məcburiyyət qarşısında özlərinə belə suallar verirdilər avtomatlaşdırmanın bu sahələrinə başlamaq lazımdırmı və sonda praktiki olaraq hamı bunu qəbul edirdi və bunların əksəriyyətində də, təəccüblü olsa da eyni nəticələr alınırdı. Deyilənlərə rəğmən yaradılmış yeni texnologiyalardan və materiallardan istifadə etmək lazımdır ki, bu çatışmamazlığı aradan götürmək mümkün olsun. Bəs bu gün avtomatlaşdırmanın inkişafında müəyyən edilmiş yeni ənənələrə nələr aiddir. Birincisi, biznes – (AİS), layihələndirmə - (ALS), və istehsalat – texnoloji (TP AİS) kimi müxtəlif avtomatlaşdırma səviyyələrinin məntiqi və informasiya baxımından bir – birinə nüfuz etməsi daha çox qabarıq şəkildə meydana çıxmaqdadır. Bu sistemlərin bir – birinə belə inteqrasiyası avtomatlaşdırmaya real istehsalat gücü olmasına və operator – texnoloqdan başlamış yuxarı səviyyə rəhbərlərinə kimi tamlıqla müəssisəni əhatə etməyə imkan verir. Müəssisə vahiddir və ancaq bir informasiya məkanında fəaliyyət göstərməlidir, ancaq bu halda firmaların maliyyə - təsərrüfat və istehsalat fəaliyyətinin optimal, eləcə də operativ idarə olunmasına imkanlar yaranır.0
 
 
=== ERP ilə TP AİS arasındakı funksional uyğunsuzluq ===
 
MAİS – in sənaye müəssisələrində yaradılması zamanı meydana çıxan çoxsaylı problemlərdən biri də ERP sisteminin tətbiqi zamanı yaranan bəzi uyğunsuzluqlardır. ERP sisteminin tətbiqi ilə yanaşı MAİS – in yaradılmasında, biznes – proseslərinin avtomatlaşdırılması və informasiyalaşdırılması, bununla yanaşı əsas istehsalat proseslərinin və səviyyəsinin ehtiyyatlarınınehtiyatlarının idarəsi müəssisələrinin avtomatlaşdırılmasının təxirə salınması (əhəmiyyət verilməməsi) günün tələblərinə artıq cavab vermir və müəyyən problemlərin həllini ortaya qoyur. Lakin ciddi (məqsədli) yanaşma nəticəsində sənaye müəssisə-lərinin inteqrallanmış MAİS – nin yaradılması bu problemi aradan götürmüşdür. Baxmayaraq ki, sənaye müəssisələrinin satış bazarı informasiya texnologiyalarının müasir dinamikası ilə uzlaşa bilmir. Təcrübənin göstərdiyi kimi ERP sistem sinfinin tətbiqinin uğurlu faizi maliyyə, inzibati və alış – veriş təşkilatlarında sənaye ilə müqayisə olunmayacaq dərəcədə yüksəkdir.
Lakin bu heçdə o demək deyil ki, strateji plan üçün götürülmüş məqsəd (tez – tez dəyişən bazar şəraitlərində effektiv istehsalata çatmaq) informasiyalaşdırma və kompyuter avtomatlaşdırılması vasitəsi ilə bu məqsədə çatmaq üçün götürülmüş kurs düzgün deyil. Göründüyü kimi uğursuzluğun səbəbi templərin, metodların adekvatlılıqları və sənaye müəssisələrinin hazırlıq səviyyəsidir. Müasir informasiya texnologiyalarının dinamiki inkişafı konservantiv istehsalat bazarı üçün anlaşılmazdır.
Həqiqətən qısa bir aralıq müddətində MAİS – in tətbiqi məqsədi koleydoskopik tezliklə dəyişmişdir: əvvəlcə müəssisənin inzibati – maliyyə idarəsinin effektivliyinin yüksəldilməsinə, sonra isə müəssisənin ehtiyyatlarınınehtiyatlarının idarə olunmasına, son vaxtlar isə elektron biznes texnologiyasının tətbiqinə və intellektual müəssisənin yaradılmasına istiqamət götürülmüşdür.
Eyni zamanda MAİS – in bazarında praktiki olaraq eyni vaxtda nəyinki potensial istehlakçılar, hətda ixtisasçılar tərəfin-dən izlənməsi mürəkkəb bir məsələ olan çoxlu sayda məhsullar buraxılmışdır. İdarəetmə sinfi «yenicə görünmüş möcüzəli məhsulu» öyrənməmiş və adını yadda saxlanmamış onu əvəzləyən yenisi meydana gəlmişdir. Eyni zamanda, müəssisənin ehtiyyatlarınınehtiyatlarının idarə edilməsinin avtomatlaşdırılması avadanlıqları və sistemləri (ERP, MKPП), informasiya sistemlərinin idarəsi (Open, View). Bilgilərin idarəsi (Knowledge Managment), məhsulun həyati dövrünün idarəsi (CALS, PDM) və s. bir sırada gündəmdə idi. Müəssisə rəhbərləri bütün bu müxtəlif adlardan, təkliflərdən bu və ya digər sistemin məqsədinin nə olduğundan və onun həll edə biləcəyi məsələnin onun təşkilatı üçün nə dərəcədə aktual olmasından baş çıxarmaq halında deyildirlər. Vəziyyət bu məhsulların tətbiqi prosesinin uzadıcı və ötürücü ciddi problemləri ilə daha çox mürəkkəbləşirdi. Belə ki, B2B (Busines to busines), e – manufakturing, e – busines, SCM (tədarükün zəncirvari idarəsi) və s. kimi yeni terminlər ilə əlaqədar mənfi emosiyalar toplanırdı. Amma bu etapın belə ümidsiz nəticələrinə sərf olunan vaxt boş yerə olmamışdır. Hər şeydən əvvəl bu obyektiv və lazım olan inkişaf etapı olmuşdur və bunun müsbət sonluğu (yekunu) toplanmış təcrübə və məqsəd eləcə də üsul-ların dəqiqləşdirilməsinin lazım olması bir daha dərk edilmiş-dir. İndiki prosesin bütün iştirakçılarına bu yarışda fasilə etmək, ətrafa nəzər salmaq (bir daha arxaya baxmaq), analiz aparmaq və yaxın gələcək üçün öz müqəddaratını təyin etmək lazımdır. O, isə hər şeyə görə mühakimə edərək məsələnin daha dəqiq qoyuluşunu (yanılmamaq məqsədi ilə), gələcək irəliləyişin vektorunun daha dəqiq təyini üçün keçirilən yolu təftiş etməyi, irəliyə sıçrayış etməyə imkan verən arxaya geri çəkiməyi tələb edir. Bütün deyilənləri nəzərə almaqla bir daha ERP – sisteminə olan ümüdün özünü nə üçün doğrultmadı sualına cavab verək: aydındır ki, istehsalat üçün cavabdeh olan ERP – sistem modulunun son növbədə həyata keçirilməsi (əgər iş ümumiyyətlə bu həddə çatırsa) faktı tamamilə təsadüfi deyil. Bu hər şeydən əvvəl onunla əlaqələndirilməlidir ki, ofis sistemlərini digər texnologiyalarla, real vaxtla, fiziki proseslərlə və parametrlərlə inteqrallamaq lazımdır. Burada adi kompyuterlərin və verilənlərin əl ilə daxil edilməsinin əvəzinə avtomatik informasiya mənbələri ilə iş görmək lazımdır: vericilərlə, kontrollerlərlə, SCADA – paketlərlə, informasiyanı real vaxtda qeyd etmək və işlətmək mümkündür. Əks təqdirdə qaytarılması mümkün olmayan itgilər baş verə bilər. Bundan əlavə informasiya Ethernet ofis şəbəkələri ilə qoşulmanı tələb edən Modbus, Profibus tipli xüsusi sənaye şinləri ilə ötürülür. Burada dövr edən informasiyanın məna kəsb edən qiymətinin də həmçinin sanki işə heç bir aidiyyatı da yoxdur. Elə bilki, burada dövr edən informasiyanın da mənaca qiymətinin işə heç bir aidiyyaatı yoxdur. Bu bir qayda olaraq maliyyə və ya əmtəə avadanlıqlarına görə yox təzyiqə, temperatura, fiziki ehtiyyatlarınehtiyatların (buxarın, istiliyin, yanacağın, elektrik enerjisinin və s.) sərfinə görə verilənlərdir. ERP uğuru üçün mühasibatda canlı pulun, anbarda xammalın və komplektləşdirici, eləcə də hazır məhsulu nəzərə alınmasının, sayılmasının çox vacıb olduğuna inandırmaq daha asan sadə məsələdir. Bütün bunlarla yanaşı hazır məhsulun alınması prosesində istehsalatın bütün səviyyələrinin rəhbər işçilər məlumat verirlər ki, plan yerinə yetiriləcək. Planın yerinə yetirilməsi müddətinə az qalmış problemlərdən danışmağa başlayırlar və bu müddətin sonunda müəssisənin rəhbərinə məruzə edirlər ki, plan prinsipcə yerinə yetirilmədi. Belə ki, istehsalat fondları aşınıb, avtomatlaşdırma dayanıb, presləyici işə çıxmayıb və s.
Bütün bunların hamısı heç də istehsalat rəhbərlərinin yaxşı təşkilatçı, bacarıqlı menecment olmamaları üzündən baş vermir. İş ondadır ki, onların öz problemlərini həll etmələri üçün faktiki situasiyanı da nəzərə almaqla istehsalat proseslərinin operativ idarəsi mütləq lazımdır. Hansı ki, bunlar da indiki şəraitlərdə əhəmiyyətli və tez – tez dəyişiklərə meyllidir. Belə sistemsiz istehsalatın idarəsini çoxlu sayda cari problemlərin fonunda səsvermənin köməyi və şəxsi intuisiyaya ilə idarə etmək lazım gəlir.
Nəyi olar və nə lazımdır? İstehsalat prosesinin nəzarətini və idarəsini təmin etmək üçün heç olmasa iki məsələni həll etmək lazımdır:
* birincisi, öhdəsində istehsalat ehtiyyatlarıehtiyatları olan, eləcə də texnoloji proseslərin cari vəziyyətinə operativ və obyektiv nəzarəti təmin edən «ölçmə» sistemini yaratmaq lazımdır;
* ikincisi isə istehsalat proseslərini və ehtiyyatlarınıehtiyatlarını idarə edən adekvant alətin olması lazımdır.
İstehsalatın idarəsinin yüksək effektliyi üçün seçilmiş ölçmə və idarə avadanlıq-larının, uyğun keyfiyyəti təmin olunmalı istehsalat informasiyaları, idarə məqsəd funksiyasının idarə sisteminə adekvatlığı, əlbəttə qəbul edilmiş idarəetmə qərarlarının keyfiyyətli olması təmin edilməlidir. Bu faktorlardan hər hansı birindən imtina sonda idarənin effektliyini qaçılmaz həddə gətirib çıxara bilər. Təbiidir ki, bunların hamısı MAİS – in digər elementlərinə aid edilə bilər, lakin istehsalat səviyyəsi üçün belə yanaşma xüsusilə aktualdır.
Əsasən bu halda idarə qərarları qəbul etmək üçün lazım olan və kifayət qədər keyfiyyətli informasiya almaq olar. Bu informasiyanın keyfiyyət göstəriciləri isə onun operativliyi və obyektivliyidir:
# Operativlik imkan verir: istehsalatın məhdud və problemli yerlərini vaxtında üzə çıxartmaqla prosesə operativ təsir göstərmək imkanını təmin etmək; istehsalat avadanlıqlarının yüklənməsinə və texniki vəziyyətinə real vaxt rejimində nəzarət etmək; istehsalatın əsas göstəriciləri olan normativ parametrlərə görə yox, onların real cari vəziyyətinə görə idarə etmək
# Obyektivlik təmin edir: istehsalat proseslərini onların obyektiv analizi əsasında optimallaşdırmaq; istehsalat göstəricilərini, məhsuldarlığı, məhsulun keyfiyyətini, maya dəyərini verilmiş qiymətlərdə saxlamaq; hesaba alınma məsələlərinin həlli zamanı insan faktorunu kənarlaşdırmaq.
Göstərilən bütün məsələlərin həlli istehsalatın effektiv-liyini yüksəltmək üçün ən çox aktualdır və onlara ancaq istehsalat icra sistemlərinin MES – sistemin köməyi ilə həll etmək olar. Hazırki vaxtda bu sistemlər (ERP, TP AİS) istehsalatın icra sistemlərində (MES – manufakturing Execution Systems) sistemində mövqeləşdirilmiş və istehsalatın operativ planlaş-dırılması və idarəsi məsələlərinin informasiyalaşdırılmasına, istehsalat proseslərinin və ehtiyyatlarınınehtiyatlarının optimallaşdırılmasına, minimum xərc sərf etməklə istehsalat planlarının nəzarətinə və dispeçerləşdirilməsinə istiqamətləndirilmişdir. ERP – sistemində olduğu kimi MES – sistem sinfində də rəsmiləşdirilmiş metodologiyanın işlənməsi mərhələsi və istehsalat sisteminin verilmiş sinfinin tətbiqi baş verir.
MES – sistemin əsas funksiyaları, qeyd edildiyi kimi müəssisənin planlaşdırma, iqtisadi təsərrüfat funksiyalarını yerinə yetirən ERP sistemindən fərqli olaraq avtomatik layihələndirmənin, proqramlaşdırmanın (CAD/CAM) və texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmış idarəetmə sisteminin (TP AİS) birgə toplumu kimi təyin edilir. MESA – assosiatsiyası MES – in əsas 11 funksiyasını müəyyən etmişdir və bunlar aşağıdakılardır:
# Ehtiyyatların vəziyyətinə və paylanmasına nəzarət (RAS). MES sistemin bu funksionallığı istehsalatın ehtiyyatlarınınehtiyatlarının (maşınların, instrumental avadanlıqların, iş metodikaları, materialların, avadanlıqların) və digər obyektlərin. Məsələn: hər bir istehsalat əməliyyatının yerinə yetirilməsi ardıcıllığı haqqında sənədlərin idarəsini təmin edir. Bu funksiyalar çərçivəsind ehtiyyatlarınehtiyatların tarixi dəqiq olaraq təsvir edilir, istehsalat prosesində avadanlıqların düzgün sazlanmasına qarantiya verilir, eləcə də real vaxt rejimində avadanlıqların vəziyyəti izlənilir;
# Operativ/ətraflı planlaşdırma (ODS). Bu funksiya, konkret məhsul növünün prioritetlərinə, atributlarına, xarakteristikalarına və xassələrinə əsaslanmış işinin operativ və ətraflı planlaşdırılmasını təmin edir, eləcə də konkret növbənin işi zamanı avadanlıqların yüklənməsini ətraflı və optimal hesablayır;
# İstehsalatın dispetçerləşdirilməsi (DPU). Əməliyyatların yerinə yetirilməsini. Avadanlıqların və insanların məşğuliyyətlərini, sifarişlərin, həcmlərin, partiyaların yerinə yetirilməsini izləyərək istehsalat prosesinin cari monitorinqi və dispetçerləşdirilməsini təmin edir. Real vaxt rejimində plana uyğun olaraq işlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət edir. Real vaxt rejimində baş vermiş bütün dəyişikliklər izlənir və sexin planına müəyyən korrektirovkalar daxil edilir;
Sətir 63 ⟶ 62:
# İstehsalat fondlarının idarə olunması (MM), (texniki xidmət). Bütün istehsalat prosesi ərzində texniki xidmət prosesinin, istehsalat və texnoloji avadanlıqların eləcə də alətlərin planlı və operativ təmirinin saxlanması;
# Məhsulun tarixinin izlənməsi (PTG). Verilmiş məhsulla işin harda hansı ardıcıllıqla aparılması haqqında informasiya təqdim edir. Bu informasiya isə özündə aşağıdakıları birləşdirir: bu növ məhsulla işləyən işçi personal haqqında hesabat, məhsulun komponentləri, tədarükçüdən alınan materiallar, partiya (məhsulun), seriya sayı, istehsalatın cari şərti, qoyulmuş normalara uyğunsuzluq, məmulatın individual texnoloji pasportu;
# Məhsuldarlığın analizi (AA). İstehsalat əməliyyat-ların real nəticələri haqqında hesabatlar təqdim edir, eləcə də əvvəlki və gözlənilən nəticələrlə müqayisə aparır. Təqdim edilmiş hesabatlar aşağıdakıları əhatə edir: ehtiyyatlarınehtiyatların istifadəsi, olan ehtiyyatlarehtiyatlar, istehsalat ehtiyyatınınehtiyatının dövrü vaxtı, plana uyğunluq, standartlar və başqaları ölçmələr. İstehsalatın idarəsi sistemi təsərrüfat - biznes əməliyyatlarına köklənmiş ERP – sistemi ilə tədarük quyuluşu dövriyyəsinin planlaşdırılması, istehsalat səviyyələri və real vaxt miqyasındakı fəaliyyət göstərən sistemlər arasındakı əlaqələndirici bir manqadır. MES – in bəzi funksiyaları öz aralarında bir – birini ötüb keçən sistemlərdə müqayisədə onları müəyyən dərəcədə üstələyir. Onların üstünlük dərəcəsi konkret qoyulmuş məsələdən, sahənin növündən və sistemin reallaşdırılmasının üstünlüyündən asılıdır:
Qərbdə MES – sistemindən istifadə göz qabağındadır və müəssisənin kompleks avtomatlaşdırılmasına qərar verildikdə eyni zamanda idarəetmənin üç qarşılıqlı əlaqəli səviyyələrinin həlli axtarılır: TP AİS, MES və ERP.
MES – sistemlərində reallaşdırılan funksiyalar ERP – sistemlərindəki idarə metodlarının oxşarıdır, lakin fərq ondan ibarətdir ki,bu sistemdə proses həm digər vaxt rejimlərində, həm də digər nəzarət və idarə obyektlərində aparılır. MES istehsalat səviyyəsinin avtomatlaşdırılmış icra sistemidir və ERP – sisteminin funksiyalarına əlavə olunan, eləcə də bunu genişləndirən bir sıra imkanları təqdim edir.
Sətir 69 ⟶ 68:
Buradan da belə nəticə çıxarmaq olar ki, sənaye müəssisəsinin inteqrallanmış – avtomatlaşdırılmış idarəetmə sisteminin üç qarşılıqlı əlaqədə olan idarə səviyyələrini şəkildəki kimi təsvir etmək olar.
Bu zaman hər bir səviyyə öz əsas idarə funksiyasını aşağıdakı kimi yerinə yetirir:
* müəssisənin idarə olunmasının yuxarı səviyyəsi (inzibati təsərrüfat) strateji məsələləri həll etməklə yanaşı, həm də ERP sistemin uyğun olaraq istehsalatın saxlanması funksiyalarının müəyyən bir hissəsini (uzunmüddətli planlaşdırma və miqyas-da, illik, rüblük, aylıq miqyasında strateji idarə) və tam müəssisə miqyasında ehtiyyatlarınehtiyatların idarəsini təmin edir;
* idarənin orta səviyyəsi (istehsalat səviyyəsi) istehsalat prosesinin operativ idarə olunması məsələlərini həll edir, uyğun avtomatlaşdırılmış sistem isə ehtiyyatlarınehtiyatların (xammal, enerji daşıyıcıları, istehsalat avadanlıqları, personalı) effektiv istifadəsini və eləcə də plan tapşırıqlarının (növbə, gündəlik, dekada, aylıq) optimal icrasını sahə, sex, müəssisə səviyyə-sində təmin edir;
* texnoloji idarənin aşağı səviyyəsi isə texnoloji prosesin idarə olunmasının klassik məsələlərini həll edir.
 
 
=== Müəssisənin idarə konturlarının vahid, rasional orqanizm şəklində reallaşdırılması ===