Landşaft: Redaktələr arasındakı fərq

[[XIX əsr]]in ortalarından başlayaraq tədricən maşınlı [[sənaye]]nın yaranması ilə dünyada və Azərbaycanda [[təbii ehtiyatlar]]ın mənimsənilməsinin yeni, daha dağıdıcı və [[Təbii zonalar|təbii]] landşaftlara qarşı amansız müdaxilə mərhələsi başlayır. Bu dövr XX əsrin ortalarına kimi davam edir. [[Quba]], [[Qusar]], [[Gədəbəy rayonu|Gədəbəy]], [[Daşkəsən]], [[Masallı]], [[Lənkəran]] və s. inzibati ərazilərdəki dağ meşələri [[antropogen]] təsirlərlədən əsaslı şəkildə ziyan görür. Hazırda bu ərazilərdəki meşələrin əsas hissəsi təkrar törəmə meşələrdir.

XX əsrin ortalarından başlayaraq insanlar elmi texniki tərəqqinin üstünlüklərindən geosistemlərin [[təbii ehtiyatlar]]ının mənimsənilməsində daha geniş istifadə edir. [[Kənd təsərrüfatı]]nda [[ziyanvericilər]]ə və alaq otlarına qarşı zəhərli [[kimyəvi maddə]]lərdən, əkin sahələrinin məhsuldarlığını artırmaq üçün [[kimyəvi gübrə]]lərdən geniş istifadə edilməsi [[Ekoloji problemlər|ekoloji]] tarazlığın pozulmasına, qurunt sularının çirklənməsinə, biomüxtəlifliyin kəskin azalmasına səbəb olur.

[[Azərbaycan Respublikası]] dağlıq ölkə olduğundan landçaftarda gedən dəyişikliklər şaquli antropogenləşmə qanunauyğunluğuna tabedir. Belə ki, yüksəklik artdıqca təbii landşaftların antropogenləşmə sürəti və istiqaməti müvafiq olaraq dəyişir.

Subnival qayalıq kompleksi Murovdağ silsiləsinin suayrıcı və onun ətraf yamaclarını əhatə edib, sahəsi 50 km2-ə yaxındır. Landşaft kompleksi 3200-33003200–3300 m mütləq yüksəkliklərdən yuxarıda yerləşib bir-birindən təcrid olunan areallarla səciyyələnir ki, bu da relyefin mütləq yüksəkliyinin artıb-azalması ilə əlaqədardır. Belə ki, relyefin maksimal tektonik qalxma sahələrində onun arealları geniş, tektonik qalxmaya nisbətən az məruz qalmış və intensiv parçalanmış relyef sahələrində isə kiçik [[adalar]] şəklində mü¬ şahidə edilir. Subnival qayalıq landşaftının nisbətən geniş arealı Gamış (3724 m), Ömər (3295 m), Koroğludağ (3462 m) yüksəklikləri sahəsində inkişaf etmişdir. Yüksək [[dağ]] aşırımlarında və intensiv denudasiyaya uğramış suayrıcılarda onların arealları kiçilərək yüksək dağ (alp) çəmənləri ilə əvəz olunur. Landşaft kompleksinin iqlim şəraitinin sərt olması və denutasiya proseslərinin (aşınma, qravitasiya) fəallığı ilə əlaqədar olaraq burada torpaqəmələgəlmə prosesi. zəif gedir. Kompleks daxilində ən çox fiziki aşınmanın məhsulu olan kobud tərkibli qırıntı və uçqun materiallarının toplanması müşahidə edilir. Landşaft kompleksinin formalaşmasında dağ tundra [[iqlim]] şəraiti mühüm rol oynayır. Subnival qayalıq landşaftı bilavasitə şaxta aşınmasının məhsulu olan kobud tərkibli qırıntı materiallarının qravitasiya yolu ilə intensiv daşınması ilə xarakterikdir. Aşınma prosesi ən çox tektonik pozulmalar və çatlarla kəsilmiş dik yamaclarda baş verir və onların inkişaf arealı bu tektonik çatların uzanma istiqamətinə uyğun gəlir, Murovdağ silsiləsinin Gamış (3724 m),Koroğludağ (3462 m), [[Murovdağ]] (3341 m), Ömər (3295 m) və başqa zirvələrinin ətəklərində iri qayma daşlardan ibarət çınqıl toplantıları geniş sahəni tutur. Landşaft kompleksi daxilində həmçinin fiziki aşınmanın məhsulu olan ufantı konusları və daş səpintiləri geniş inkişaf etmişdir. Landşaft kompleksinin müasir relyefinin formalaşmasında, dəyişməsində qar örtüyünün rolu böyükdür. [[Qar]] örtüyü ən çox yüksək dağ aşırımlarında və Şahdağ, Murovdağ silsilələrinin yüksək quzey yamaclarında saxlanılır və daha çox [[Dördüncü dövr]] buzlaqlarının yaratdığı eqzarasion (troq dərələr, sirklər və karlar) relyef formalarında yerləşir. İqlim şəraitinin əlverişsiz olması və denudasiya prosesinin intensiv getməsi ilə əlaqədar olaraq landşaft kompleksləri daxilində torpaq, bitki örtüyü çox zəif inkişaf etmişdir. Ərazidə torpaq örtüyü başlıca olaraq relyefin alçaq sahələrində və çatlarda toplanan xırda tərkibli aşınma materiallarından ibarətdir. Landşaft kompleksi qar örtüyünün il ərzində daha uzun müddət saxlanmasında və tədricən əriməsində mühüm rol oynayır ki, bu da çayların optimal su sərfinin müəyyən etməklə dağətəyi arid rayonlarda suvarma əkinçiliyinin inkişafına şərait yaradır. Landşaft kompleksi çox zəif yem ehtiyatına malik olub, yay dövrünün ikinci yarısında qısa müddətdə otlaq kimi istifadə olunur.<ref>Hafizə Əskərova. Landşaftların səhralaşmasının fitocoğrafi xüsusiyyətlərinin tədqiqi. “ Elm və təhsil” Bakı-2012</ref>