Rusiya imperiyası: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Corrected (GlobalReplace v0.6.5) |
k Şəhzadə → Şahzadə using AWB |
||
Sətir 30:
|sülalə = [[Romanovlar]]
|rəhbər titulu1 = [[İmperator]]
|rəhbər1 = [[I Pyotr]] <small>(birinci)<
|rəhbər_hakimiyyət1 = 1721–1725
|rəhbər2 = [[II Nikolay]] <small>(sonuncu)<
|rəhbər_hakimiyyət2 = 1894–1917
|rəhbər titulu3 = [[Baş nazir]]
|rəhbər3 = [[Sergey Vitte]] <small>(birinci)<
|rəhbər_hakimiyyət3 = 1905–1906
|rəhbər4 = Nikolay Qalitsin <small>(sonuncu)<
|rəhbər_hakimiyyət4 = 1917
|din = [[Pravoslav]]
Sətir 76:
|s6 =
|s7 =
|qeyd =
<small>''a''. 1866-cı ildən sonra [[Alyaska]] [[ABŞ]]-a [[Alyaskanın satın alınması|satıldı]], lakin, but [[Batumi|Batum]], [[Qars]], [[Pamir dağları|Pamir]] and [[Zakaspiysk vilayəti|Zakaspiysk]]i əldə edildi. <br/>''b''. 1914-cü ildə [[Sankt-Peterburq]]un adı [[Petroqrad]] olaraq dəyişdirildi.<br/>''c''. Rusiya, [[Fevral burjua-demokratik inqilabı|imperiya dağılanadək]] [[Yuli təqvimi]]ndən istifadə etməyə davam etdi.</small>
Sətir 87:
Dünya tarixində üçüncü böyük imperiya olmaqla, üç qitə boyunca uzanan Rus İmperiyası ərazi ölçüsünə görə yalnız [[Britaniya İmperiyası|Britaniya]] və [[Monqol İmperiyası]]ndan geri qalırdı. Rusiya imperiyasının yüksəlişi rəqib qonşularının - İsveç, [[Reç Pospolita]], İran və Osmanlı imperiyalarının zəifləməsi sayəsində baş verdi. Bu, 1812-1814-cü illərdə [[Napoleon Bonapart|Napoleonun]] Avropanı idarə etməklə qərbə və cənuba doğru genişlənmək istəyinin dəf edilməsində böyük rol oynadı.
Rusiya İmperiyasını 1721-ci ildən 1762-ci ilə qədər [[Romanovlar sülaləsi|Romanovlar ailəsi]], 1762-ci ildən sonra bu ailənin alman əsilli qolu Holşteyn-Qottorp ailəsi idarə edirdi. 19-cu əsrin əvvəllərində Rusiya İmperiyası şimaldan [[Şimal Buzlu okean]]dan cənubda [[Qara dəniz]]ə, qərbdən [[Baltik dənizi]]ndən şərqdə [[Sakit okean]]a və 1867-ci ilə qədər [[Şimali Amerika|Amerika]]da [[Alyaska]]ya qədər uzanırdı.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/in-pictures-17449958 In pictures: Russian Empire in colour photos], BBC News Magazine, March 2012.</ref> 1897-ci ildə əhalinin siyahıya alınması ilə qeydiyyata alınan 125.6 milyon nəfər ilə həmin dövrdə [[Tzin sülaləsi|Böyük Tzin]] və Hindistandan sonra dünyada əhalisinin sayına görə üçüncü yerdə idi. Rusiya bütün imperiyalar kimi iqtisadiyyat, etnik və dini mənsubiyyət fərqliliklərini özündə birləşdirirdi. İmperiyada çoxsaylı üsyan və sui-qəsd cəhdləri həyata keçirən müxalif qüvvələr var idi. Onlar gizli polis tərəfindən yaxından izlənilir və minlərlə insan [[Sibir]]ə sürgün edilirdilər.
İqtisadi cəhətdən, imperiyanın əsas bazasını kənd təsərrüfatı təşkil edirdi. Böyük əmlaklarda təhkimli kəndlilərin çalışması ([[Rusiyada kəndli islahatı|1861-ci ildə azad olunanadək]]) ilə məhsuldarlıq göstəriciləri aşağı idi. Dəmir yolu və fabriklərdə xarici sərmayələrin qoyulması hesabına iqtisadiyyat yavaş-yavaş sənayeləşdirildi. Torpaqlar 10-cu əsrdən 17-ci əsrə qədər zadəganlar ([[boyar]]lar), sonralar isə imperator tərəfindən tərəfindən idarə olunurdu. Çar III İvan (1462-1505), daha sonra ortaya çıxacaq olan imperiyanın təməlini qoymuşdur. O, dövlətin ərazisini üç dəfə artırmış, [[Qızıl Orda]]nın ağalığına son qoymuş, Moskva [[Kreml]]ini bərpa etdirmiş və Rusiya dövlətinin bünövrəsini qoymuşdur. [[I Pyotr|Çar Böyük Pyotr]] (1682-1725) çoxsaylı müharibələr aparmış və onsuz da böyük olan imperiyanı daha da böyüdərək Avropanın əsas güclərindən birinə çevirmişdir. O, paytaxtı [[Moskva]]dan yeni şəhər modeli olan [[Sankt-Peterburq]]a köçürmüş və ənənəvi, orta əsrlərdən qalma bəzi ictimai və siyasi baxışları müasir, elmi, Avropayönümlü və rasionalist bir sistemlə əvəz edən mədəni inqilab həyata keçirmişdir.
[[II Yekaterina|Böyük Yekaterina]] (1762-1796-cı illərdə hakimiyyətdə olmuşdur) imperiyaya qızıl dövrdə başçılıq etmişdir. O, fəthlə, müstəmləkəçilik və diplomatiya ilə dövləti genişləndirmiş, Qərbi Avropa xətləri boyunca Böyük Pyotrun modernləşmə siyasətini davam etdirmişdir. [[II Aleksandr|Çar II Aleksandr]] (1855-1881) 1861-ci ildə bütün 23 milyon təhkimli kəndlilərin azad olunması da daxil olmaqla bir çox islahatlar həyata keçirmişdir. Onun Şərqi Avropada siyasəti [[pravoslav]] xristianları Osmanlı hökmranlığı altında qoruyurdu. 1914-cü ilə qədər davam edən bu əlaqə Rusiyanın [[Birinci Dünya müharibəsi]]nə [[Fransa]], [[Birləşmiş Krallıq]] və [[Serbiya]] tərəfdən qatılaraq Alman, Avstriya və Osmanlı imperiyalarına qarşı mübarizəyə başlamasına gətirib çıxardı.
Rusiya İmperiyası 1905-ci il inqilabına qədər mütləq bir monarxiya kimi idarə olundu və daha sonra [[de-yure]] [[konstitusiyalı monarxiya]]ya çevirildi. İmperiya, 1917-ci ilin [[Fevral burjua-demokratik inqilabı|Fevral İnqilabı]] və Birinci Dünya müharibəsində iştirakında kütləvi uğursuzluqları səbəbindən süqut etdi.
Sətir 101:
[[Şəkil:Ethnic Map of European Russia by Aleksandr Rittich-1875.jpg|thumb|300px|Rusiya İmperiyasının etnik xəritəsi, 1875-ci ildə nəşr edilib]]
Rusiyanın genişlənməsi əsasən 17-ci əsrdə baş verdi. Belə ki, 17-ci əsrin ortalarında Sakit okeanın birinci dəfə Rus müstəmləkəçiliyi altına salınması, [[Rusiya - Polşa müharibəsi (1654 - 1667)]] nəticəsində Ukraynanın sol sahilinin birləşdirilməsi və Rusiyanın Serbiyanı işğalı ilə bu, pik həddə çatdı. Polşa 1790-1815 illər aralığında bölündü, torpaqlarının və əhalisinin çoxu Rusiyaya birləşdirildi. 19-cu əsrdə böyümə əsasən Asiyada və Sibirin cənubunda ərazilərin ilhaqı hesabına baş verirdi.<ref>Brian Catchpole, ''A Map History of Russia'' (1974) pp 8-31; MArtin Gilbert, ''Atlas of Russian history'' (1993) pp 33-74.</ref>
[[XVII əsr]]də [[ruslar]] öz dili ilə fərqlənən xalqların qarışığı idi. Bunlar əsasən böyük [[hind-avropa dil qrupu]]nun [[slavyan ailəsi]]nə məxsus idilər. [[Velikorus]]lar və [[moskovit]]lər [[Moskva]] ətrafında yaşayırdılar. Onlar şimal meşələrinə nüfuz edib, çoxlu fin və digər aborigen tayfaları [[assimilyasiya]] etmişdilər. [[Qara dəniz]] sahili həmin vaxtadək [[Türkiyə]]nin himayəsində olan tatar xanlarının əlində idi. Tatarlarla ruslar arasındakı sərhəd torpaqlarında yarımmüstəqil [[kazak]]lar yaşayırdılar, onlar əsasən miqrasiya edən ruslardan əmələ gəlmişdilər.
Sətir 133:
====II Yekaterina (1762–1796)====
Şəhzadə [[II Yekaterina]] [[III Pyotr]] ilə evli alman
====Dövlət büdcəsi====
| |||