Leonardo da Vinçi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Kateqoriya:LGBT şəxslər silindi HotCat ilə |
k tənzimləmə using AWB |
||
Sətir 31:
== Uşaqlığı (1452-1466) ==
Leonardo 15 april 1452-ci ildə (köhnə stillə) [[Mediçi]]lərin rəhbərlik etdiyi [[Florensiya Respublikası]]nın ərazisində, [[Arno çayı]] vadisindəki [[Vinçi]] şəhəri yaxınlığında Ankiano kəndində Messer Pyero (1427-1504) adlı notariusun və Katerina adlı sadə kəndlinin (kanadalı alim Luis buf Perri tərəfindən irəli atilmiş versiyaya görə azərbaycanlı) övladı olaraq dünyaya göz açmışdır. Leonardonun babası Antonio da Vinçinin (1372-1468) öz gündəliyində bu barədə etdiyi qeyd belə səslənir: "Şənbə günü, 15 apreldə gecə saat 3-də nəvəm - oğlum Pyeronun oğlu anadan oldu. Uşağa Leonardo adı verildi. Onu Pyero di Bartolomeo xaç suyuna çəkdi".
Müasir baxımdan Leonardonun [[soyad]]ı olmamışdır, belə ki, "da Vinçi" sadəcə "Vinçidən olan" mənasına gəlir. Onun tam adı "Lionardo di ser Pyero da Vinçi", yəni Vinçidən olan ser Pyeronun oğlu Leonardo kimi səslənirdi.
Leonardo doğulduğu ildə - 1452-ci ildə atası öz çevrəsindən olan Albiera Amadori ilə evlənmiş, Katerina isə Akkatabriqu di Pyero dell Vakka adlı şəxsə ərə getmişdi. Uşaq erkən yaşlarını anası ilə birgə Ankianoda keçirmişdir. Pyeronun ilk evliliyi uşaqsız olduğu üçün bir müddətdən sonra o, 3 yaşlı Leonardonu öz yanına aparmışdır. Həmin dövrdə nikahdan kənar dünyaya gəlmiş uşaqlar da qanuni varislər sayıldığından, cəmiyyət Leonardonu normal qəbul etmişdir. Analığı - 16 yaşlı Albiera, Leonardonu sevsə də, gənc yaşlarında vəfat etmişdi. Leonardo özü 16 yaşına çatdıqda atası yenidən evlənmiş, bu dəfə seçimi 22 yaşlı Françeska Lanfredini olmuşdur. İkinci dəfə evləndikdən sonra Pyero öz ailəsi ilə birgə [[Florensiya]]ya köçmüşdür. Pyeronun qanuni övladları isə onun üçüncü və dördüncü evlilikləri nəticəsində dünyaya gəlmişdi.
Sətir 39:
=== Meduza qalxanı haqqında əfsanə ===
[[İntibah]] rəssamlarının bioqrafı [[Vazari]] tərəfindən nəql olunmuş əfsanəyə görə, bir dəfə tanış kəndli dairəvi [[qalxan]] düzəldərək Pyeroya gətirmiş və içinə rəsm çəkdirmək üçün rəssam tapmağı xahiş etmişdir. Pyero qalxanı öz oğluna ötürmüşdür. Leonardo qalxan üzərində [[Meduza]] qorqonanın başını təsvir etmək qərarına gəlmiş, bunun üçün kərtənkələ, ilan, çəyirtkə, tırtıl, yarasa və digər heyvanlardan istifadə edərək, qorxunc və iyrənc bədheybət şəkli yaratmışdır. Nəticə Leonardonun gözlədiyindən də artıq olmuş, ilk dəfə təsviri görən atası qorxuya düşmüşdü. Pyero kəndliyə üzərində oxla dəlinmiş ürək təsviri olan bir qalxan vermiş, Leonardonun yaratdığı Meduza qalxanını isə Florensiyada 100 dukata satmışdı. Rəvayətə görə, qalxan Mediçi ailəsinin əlinə keçmiş, ailə şəhərdə baş vermiş bir üsyan nəticəsində qovulduğu zaman itmişdi. İllər sonra kardinal del Monte, rəssam Karavacoya Meduzanın rəsmini sifariş vermişdi.
== Verokkionun emalatxanasında (1466-1472) ==
1466-cı ildə, 14 yaşında ikən Leonardo [[Verokkio]] adı ilə tanınan rəssam Andrea di Çionenin "Florensiyada ən yaxşı sayılan" emalatxanasında şagirdliyə başlamışdır. Emalatxananın İtaliyanın həmin dövrdəki intellektual mərkəzi Florensiyada yerləşməsi Leonardonun inkişafında böyük rol oynamışdır: o, təkcə humanitar biliklərə yiyələnməmiş, həmçinin rəsmxət, kimya, metallurgiya, metalla, gipslə və dəri ilə işləmə, mexanika və dülgərlik kimi bəzi texniki bacarıqlar əldə etmiş, rəsm və heykəltəraşlıqla məşğul olmuşdur. Emalatxanada Leonardodan başqa Perucino, Lorenso di Kredi, Anyolo di Polo da təhsil alır, Bottiçelli işləyir, oraya tez-tez Girlandayo kimi məşhurlar gəlirdi.
1472-cü ildə 20 yaşlı Leonardo da Vinçi rəssam və həkimlərin gildiyası sayılan Müqəddəs Luka gildiyasında usta təsnifatını əldə etmişdir. Atasının Leonardo üçün emalatxana açmasına baxmayaraq, onun Verokkio ilə bağlılığı bitməmiş və öz müəllimi ilə əməkdaşlığa davam etmişdir.
Leonardonun məlum olan ən erkən işi Arno vadisinin qələm və mürəkkəblə yaradılmış təsviridir. İş 5 avqust 1473-cü ilə aiddir.
=== Məğlub olmuş müəllim ===
Verokkionun emalatxanasındakı rəsm işlərinin bir çoxu onun tələbələri tərəfindən görülürdü. Vazarinin yazdığına görə, Verokkionun [["Məsihin vəftizi"]] rəsminin yaradılmasında Leonardo da iştirak etmişdir: gənc rəssama [[İsa peyğəmbər]]in geyimini saxlayan mələyi çəkmək tapşırılmışdı. Beləliklə, rəsmdəki 2 mələkdən birini Verokkio, digərini Leonardo yaratmışdı. Vazarinin iddiasına görə, şagirdinin özündən daha güclü olduğunu görən Verokkio fırçasını yerə qoymuş və bir daha rəssamlıqla məşğul olmamışdır.
== Peşəkar fəaliyyəti (1472-1513) ==
Sətir 66:
Leonardo da Vinçi anatomiya, mühəndislik, [[optika]] və hidrodinamika elmlərini də mükəmməl səviyyədə bilmiş və bu [[elm]]lərin inkişafına böyük töhfələr vermişdir.
Deyilənə görə, rəssamın [[müsəlman]] anasının vətəni [[Cənubi Qafqaz]] dağları və [[Xəzər dənizi]] arasında yerləşən [[Azərbaycan]]dır. Bu barədə [[Kanada]]nın "National Library and Archives"-də [[Azərbaycan]] və [[Türkiyə]] səfirliklərinin birgə təşkil etdikləri mühazirə zamanı məlumat verilib.
Leonardo da Vinçini tədqiqatı ilə məşğul olan tədqiqatçı Louis Buff Parry mühazirə zamanı olduqca maraqlı faktların üstünü açıb. Onun sözlərinə görə, rəssamın barmaq izi üzərində aparılan tədqiqat zamanı onun anasının [[İtaliya]]ya qul kimi aparıldığı məlum olub.
Leonardo da Vinçinin anası "Katerina" adlı sadə kəndli qadın olub. Bu ad həmin dövrdə [[Asiya]]dan gətirilən və Konstantinopolda (indiki [[İstanbul]]) satılan qullara verilən ümumi ad olub. Atası Piero Fruosina isə notariusda çalışıb.
Hazırda tədqiqatçılar onun anasının satış vərəqəsini axtarırlar, çünki məhz bunun sayəsində qadının həqiqətən Şərqi [[Avropa]] və Qərbi [[Asiya]]nı birləşdirən [[Azərbaycan]]dan olduğu sübut ediləcək.
Parry mühazirdə "Leonardo Da Vinçi və onun anası Katerinanın Şərqi sirləri" başlıqlı olduqca mühüm materiallar təqdim edib.
Sətir 82:
== Leonardo da Vinçi Florensiya ==
Oğlunun xüsusi istedadını görən ata Florensiyaya köçür. Nəhayət, günlərin birində Pyero da Vinçi oğlunun rəsmlərini özünün köhnə dostu, Florensiyada ən məşhur heykəltəraş, rəssam və zərgər kimi tanınan Andrea Verokkoya göstərir. Verokko onlara baxanda heyrətə gəlir və deyir ki, bu uşaq özünü bütünlükdə rəssamlığa həsr etməlidir. 1466-cı ildə Leonardo şagird kimi Verokkonun emalatxanasında fəaliyyətə başlayır. Çox keçmədən gənc Leonardoya öz müəllimini ötmək müyəssər olur. Bu, o dövr idi ki, artıq elm və incəsənətdə İntibah yetişirdi. Nəhayət, Renessans gəlib Verokkonun emalatxanasına da çatdı. Burada əl-ələ verib çoxlu rəssam, heykəltəraş, dəmirçi işləyirdi. Elementar mexaniki işlər də görülürdü. Leonardo rəssamlıq və heykəltəraşlıqla yanaşı, qazıntı və yük qaldırmaq üçün olan alətlərin mexanizmini də öyrənirdi. Sonralar bunlar müxtəlif ideya və kəşflər üçün işinə yarayacaqdı.
== Qəribəlikləri ==
Sətir 95:
== Sfumato ==
Leonardo sənətdə sfumato (italyanca tüstü kimi yox olan) prinsipinin yaradıcısıdır. Bu üsulla çəkilən şəkillərdə rənglər sanki bir-birində həll olunur, dəqiq sərhəd yaranmır. Həyatda olduğu kimi hər şey yayılır, biri digərinə nüfuz edir. Eyni zamanda nəfəs alır, yaşayır, fantaziyaları hərəkətə təhrik edir. O, şəkil çəkərkən qəsdən işlədiyi otağı tüstü ilə doldurardı ki, tüstü burumlarında, topalarda obrazlar tapsın. Məhz sfumato prinsipi nəticəsində Cokondanın parlaq təbəssümü öz təcəssümünü tapdı. O, elə çəkilib ki, şəklə baxanda fokus nöqtəsindən asılı olaraq, Mona Liza bəzən nəvaziş və şəfqətlə gülür, bəzənsə qəzəblə dişlərini qıcırdadır. Əsərin ikinci möcüzəsi odur ki, Mona Liza sanki diridir. Əsrlər keçdikcə onun təbəssümü dəyişir – dodaqlarının qıraqları yuxarı qalxır.
== Cokonda kim olub ==
Da Vinçinin bioqrafı Vazari yazır ki, bu əsər konkret sifarişlə çəkilib: «Leonardo fırçaya sarılıb Françesko del Cokonde üçün onun arvadı monna Lizanın portretini çəkməyə başladı. Amma üzərində dörd il işləyib rəsmi yarımçıq qoydu. Bu portret hazırda Fransa kralının kolleksiyasındadır. Yeri gəlmişkən, Leonardo bu üsula əl atdı: madonna Liza çox gözəl idi. Da Vinçi xeyli adam toplamışdı. Onlar lirada çalır, mahnı oxuyurdular. Burada həmişə təlxəklər olurdu. Onlar melanxoliyanı qovmaq və şən ovqat yaratmaq üçün çalışırdılar». Ziqmund Freyd yazır ki, bu versiya özünü doğrultmur. Əgər belə idisə, Françesko del Cokondonun arvadının rəsmi necə olub ki, Leonardoda qalıb və Fransaya aparılıb? Cokonda üçün 1-ci Fransisk maliyyə problemləri olsa da, ona 45 000 frank ödəmişdi.
== Gülümsə bir az ==
Nədənsə da Vinçinin bütün rəsmlərində, freskalarında qadınlar sirli bir tərzdə gülümsəyirlər. Bu təbəssüm və yarımtəbəssümləri kişi rəsmlərində də görmək olar. «İsa peyğəmbərin xaç suyuna çəkilməsi» rəsmində Yəhya peyğəmbər xaçı – gələcək çarmıxın simvolunu göstərərək gülür. Madonna Lita qıvrımsaçlı, gələcəyin peyğəmbəri olacaq körpənin üzərinə əyilib gülümsəyir. Mona («madonna» sözünün qısaldılmış variantı) Liza gülür. Onun gülüşü haqqında cildlərlə kitablar yazılıb. Araşdırıcılar bir məsələdə həmrəydirlər: bunlar adi gülüş deyil. Böyük sirləri bilənlərin gülüşüdür.
== Sultan II Bəyazidə məktub ==
Çox da uzaq olmayan keçmişdə İstanbulda Topqapı sarayında bir vərəq tapılıb. Burada Leonardo da Vinçinin türk sultanı II Bəyazidə məktubu və onun tərcüməsi var. Məktubun 1502-1503-cü ildə yazıldığı güman edilir. Burada Leonardo sultana bir neçə ixtirasını təqdim edir. Bunların sırasında böyük bir körpü layihəsi də var. O vaxt florensiyalılarla türklər arasında gözəl münasibətlər vardı. Da Vinçi sultana yazır: «Eşitmişəm, İstambulla Qalatanı birləşdirən körpü tikdirmək istəyirsən, amma bacarıqlı usta tapmırsan». Da Vinçi altından yelkənli gəmilərin rahatlıqla keçəcəyi böyük bir körpünün layihəsini yaratmışdı. Leonardo körpünün ölçülərini qeyd kitabçasında belə verib: eni 40 dirsək, sudan hündürlüyü 70 dirsək, uzunluğu 600 dirsək – bunun 400-ü su üzərindən, iki yüzü quruda. Körpünün cızmaqarası da var. O vaxt bir Florensiya dirsəyi 0,586 metr olub. Beləliklə, körpünün ölçüləri belə olmalı idi: eni 23,75 metr, sudan hündürlüyü 40,852 metr, uzunluğu 350 metr. Bu layihə o vaxt həyata keçməyib.
Amma beş yüz il sonra - cəmi bir neçə il bundan əvvəl Norveçdə bu layihə ilə möhtəşəm bir körpü tikilib. Körpünün təşəbbüskarı olan Vebyürn Sand yazır ki, öz gözəllliyinə görə da Vinçinin layihəsi çox cazibədardır. Onun yanında 20-ci əsrin yetmişinci illərinin layihələri köhnə dəbli görünür.
== İxtiraçı da Vinçi ==
Sətir 111:
Quşların necə uçmasını araşdıran Leonardo hətta uçmaq qərarına gəlmişdi. Bunun üçün qanadlar da düzəltmişdi. Uçuş Qu dağı adlanan yerdə baş tutmalı idi. Yəqin, Qərb Renessansının dahisi ondan hardasa beş yüz ilə əvvəl – düz 1000-ci ildə Nişapurda məscidin günbəzinə çıxıb düzəltdiyi cihazla quş kimi uçmağa cəhd edən və yıxılıb ölən dilşünas və ixtiraçı əl-Cövhəri haqqında eşidibmiş… Yeri gəlmişkən, 15-ci əsrdə anonim fransız rəssamının çəkdiyi bir rəsmdə İsa peyğəmbərin çağa vaxtı fırfıra ilə oynaması təsvir olunur. Oyuncağın oxuna propellerə bənzər nəsə bərkidilib. Görünür, o vaxt belə oyuncaqlar var imiş.
Da Vinçinin maraqlı ixtiralarından biri otuz altı lüləli topdur. Üç yarusda yerləşən lülələrdən biri atanda o biri soyumalı, üçüncü cərgə isə doldurulmalı idi. Bu, avtomatik silahların və raket qurğularının sələfi idi. Bundan başqa o, vertolyotun, sualtı qayığın, skafandrın, deltaplanın, hətta velosipedin çertyojunu çəkib.
== Leonardo Fransada ==
Sətir 158:
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
{{Leonardo da Vinçi}}
{{Xarici istinadlar}}
[[Kateqoriya:Leonardo da Vinçi| ]]
[[Kateqoriya:İtaliya rəssamları]]
| |||