Exnaton: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
k tənzimləmə using AWB |
||
Sətir 6:
| Digər adları = IV Amenhotep, IV Amenofis
| Şəxsi adı = <hiero>i-mn:n-R4:t*p</hiero>
| izahı1 = Amenhotep <br /> ''Jmn {{Unicode|ḥ}}tp[.w]'' <br />''[[Amun]] razıdır''<br />{{
Exnaton ''{{Unicode|3ḫ}} n Jtn'' <br /> '' [[Aton]]a yarar / xeyirkar; Şəfəq / Atonun şəfəqi''
| Şəxsi adı (serexli) = <!--şəxsi və ya anadan olan zaman verilən adı (serexli) -->
Sətir 21:
| izahı3 = <!-- izah -->
| Hor adı (serexli) = <hiero> E1:D44-X7-A28-S9 </hiero>
| izahı3 (serexli) = Ka-nexet-ka-suti <br /> ''{{Unicode|K3-nḫt-q3-šwtj}}'' <br /> ''Qüvvətli öküz, uca cüt lələklə''<br />{{
| Hor adı (kartuşsuz) = <!-- Horus (şahin) kimi adlandırılması (kartuşsuz)-->
| izahı3 (kartuşsuz) = <!-- izah (kartuşsuz)-->
Sətir 35:
| izahı5 (serexli) = <!-- izah (serexli)-->
| Nebti adı (kartuşsuz) = <hiero>G36:r-M23-t:n-i-i-m-i p:t-Q1-t:Z2</hiero>
| izahı5 (kartuşsuz) = Ver-nesit-em-İpet-sut <br /> ''Wr-nsyt-m-Jpt-swt'' <br /> '' [[Karnak]]in böyük çarlığı''<br /><hiero>G36:r-M23 -i-i-t:Z2-Aa15 :N27-i-t:n:N5</hiero><br />''Wr-nsyt-m-3ḫt-Jtn'' <
| Qızıl adı =
| izahı6 = <!-- izah -->
Sətir 41:
| izahı6 (serexli) = <!-- izah (serexli)-->
| Qızıl adı (kartuşsuz) = <hiero>U39-M40-N28:Z2-m-O28-W24:O49-M27</hiero>
| izahı6 (kartuşsuz) = Vetes-xau-em-İunu-şema <br /> ''{{Unicode|Wṯs-ḫˁw-m-Jwnw-šmˁ}}'' <br /> ''Tacları Heliopolisdə qoyan''<br /><hiero>U39-r:n-V10-i-t:n:N5</hiero><br />''Wts-rn-n-Jtn'' <
| Turin çar papirusundakı adı = <!-- Turin çar papirusuna həkk olunmuş adı -->
| izahı7 = <!-- izah -->
Sətir 48:
| Turin çar papirusundakı adı (serexli) = <!-- Turin çar papirusuna həkk olunmuş adı (serexli)-->
| izahı7 (serexli) = <!-- izah (serexli)-->
| Yunan = Axenxeres
| izahı10 = <!-- izah -->
| şəkil 1 = GD-EG-Caire-Musée061.JPG
Sətir 57:
| şəkil 2 miqyası = <!-- rəqəmlərlə -->
}}
'''Exnaton''', '''IV Amenhotep''', '''IV Amenofis''' -(e.ə. 1375-1336), [[Qədim Misir|Misirin]] [[Qədim dövr (Misir)|Qədim dövrünə]] aid XVIII sülalənin IX fironu.
Sətir 74 ⟶ 72:
Hər yerə işıq saçırsan...<ref>Documentary film. Secrets of the mummies</ref>
== Genetik faktlar ==
{{Tutanxamon nəsli}}
Sətir 80 ⟶ 78:
== Dini islahatları ==
IV Amenhotep e.ə. 1366-cı ildə Fiva şəhərini (burada Amona sitayiş güclü idi) tərk edir və indiki Tel əl-Amarna şəhərində yeni ibadət mərkəzi yaradır. Yeni inancın şərəfinə həmin mərkəzi Axetaton, yəni "Günəş üfiqi" adlandırır. Öz ismini- Amenhotepi (mənası "[[Amon]] məmnundur") dəyişdirərək Exnaton- "Günəşə sərfəli" qoyur. Firon Exnatonla yanaşı, onun ailə üzvləri və saray əyanları da adlarını dəyişirlər və getdikcə Atona inam geniş əhatə dairəsi təşkil edir.
▲IV Amenhotep e.ə. 1366-cı ildə Fiva şəhərini (burada Amona sitayiş güclü idi) tərk edir və indiki Tel əl-Amarna şəhərində yeni ibadət mərkəzi yaradır. Yeni inancın şərəfinə həmin mərkəzi Axetaton, yəni "Günəş üfiqi" adlandırır. Öz ismini- Amenhotepi (mənası "[[Amon]] məmnundur") dəyişdirərək Exnaton- "Günəşə sərfəli" qoyur. Firon Exnatonla yanaşı, onun ailə üzvləri və saray əyanları da adlarını dəyişirlər və getdikcə Atona inam geniş əhatə dairəsi təşkil edir.
Beləliklə, firon Exnaton 41 yaşında ikən minillik Misir inancını kökündən dəyişərək Tanrının bir olduğunu, həmçinin təkcə Misirin deyil, bütün kainatın yaradıcısı olduğunu bildirir. Bütpərəstliklə mübarizə aparan Exnaton Amon məbədini bağlatdıraraq yerinə "Gematon" ("Atonu tapdıq") adlı başqa bir məbəd inşa etdirir. Köhnə məbədlərdən fərqli olaraq [[Aton]] məbədləri tavansız tikilir. Xalqın fironları Tanrı səviyyəsinə yüksəltmələrinə qarşı çıxan Exnaton dini mərasimlərdə bütün xalqın gözü qarşısında ailəsi ilə birgə iştirak etməyə başlayır. Getdikcə Atona daha çox bağlanan Extanon yaradıcıya şeirlər həsr etməyə başlayır: "Aton, gündüz kimi işıqlı Aton. Gözlərimiz sənə baxır və səni görür. Sən mənim qəlbimdəsən, lakin səni tanımaq istəmirlər. Sadəcə mən, sənin qulun Exnaton səni tanıyır. Onlara axtarma gücü ver. Sənin gücün, sənin planın sonsuzdur. Dünya sənə aiddir və sənindir. Çünki onu sən yaratdın..."
Sətir 105 ⟶ 102:
· Ruhun varlığına, ölümdən sonra həyata inam güclənir
Artıq bu dövrdən etibarən fironların rəsmləri ilahi formada deyil, olduğu kimi çəkilir. Lakin Exnaton firon olsa da, hakimiyyəti baş naib və baş kahin Ay, ordu komandanı Horemheb, xəzinədar Mayla birlikdə edirdi. O,zəhərlənərək öldürülür.
Haşiyə: Məşhur yazar Bob Brier "Tutanxamon cinayəti" adlı əsərində Exnatonun ölümünün üzündə çıxan bir çiban nəticəsində olmasını qeyd edir. Ondan sonra hakimiyyətə gələn oğlu Tutanxaton atasının əzablı şəkildə ölməsini Amonun qəzəbinə bağlayır və adını dəyişərək (Tutanxamon) qoyur və yenidən əski inanca qayıdır və paytaxtı Memfisə köçürür. Fəqət onun da hakimiyyəti uzun sürmür, kahin Ay tərəfindən hazırlanan sui-qəsd planına əsasən sərt bir cisimlə başından vurularaq öldürülür. Bu hadisələrdəm sonra Exnatonun nəslindən olanların bəzilərinin adları məbədlərdən silinir. Tutanxamonu öldürtdükdən sonra heç bir varis olmadığınından kahin Ay şahzadə ilə evlənir və Misir adətinə görə hakimiyyət ona keçir. Lakin ordu komandanı Horemheb onu devirərək taxt-taca sahib olur.
Exnatonun ölümündən sonra Axetaton şəhəri yerlə yeksən edilir və onun adı lənətlənmiş firon kimi tarixə düşür. Təsadüfi deyil ki, ən çirkin firon heykəli də ona məxsusdur. Exnatonun qəbrində aparılmış tədqiqatlar onu göstərir ki, burada heç bir mumiyalama prosesi olmayıb və çox güman ki, tək Tanrı Atonun əmrinə əsasən torpağa basdırılmışdır.
Bütün bu olayları nəzərdən keçirdikdə maraqlı sual ortaya çıxır: Minillik inancı kökündən dəyişərək yalnız günəşə inamı yaratmaqda Exnatonun məqsədi nə idi? Burada bir sıra ehtimallar mümkündür və bu haqda Ziqmund Freyd başda olmaqla bir sıra tədqiqatçılar araşdırma aparmışlar:
1. Firon Exnaton hakimiyyətin idarə edilməsində nüfuz sahibi olan Amon kahinlərinin mövqeyini sarsıtmaq və onları hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq istəyirdi. Buna görə də kahinlərin hakimiyyət rıçaqlarını əllərindən almaq qərarına gəlir. Fikrimizcə, bu yanlışdır. Çünki Exnaton hakimiyyətə gələrkən 10 yaşı var idi və atası III Amenhotep ona ucsuz-bucaqsız imperiya miras qoymuşdu. Təbii ki, kahinlərə qarşı çıxmaqdansa Exnatonun onların dəstəyi ilə öz hakimiyyətini saxlaması daha düzgün addım olardı.
2. Həqiqətən Exnaton müəyyən biliklərə sahib idi və mövcud inancın yanlışlığını anlayaraq, onun hakimiyyətindən 300 il əvvəl Misirə monoteist inancı gətirən Həzrəti Yusif peyğəmbərin təbliğatını davam etdirmək istəyirdi. Hansı ki, Quranda bu barədə deyilir: "Ey mənim iki zindan yoldaşım! Ayrı-aryı tanrılar yaxşıdır, yoxsa bir olan, qadir olan Allah. Qeyri-ibadət etdikləriniz sizin və atalarınızın qoyduğunuz adlardan başqa bir şey deyildir. Allah isə onlara heç bir dəlil nazil etməmişdir. Hökm ancaq Allahındır. O sizə yalnız Onun özünə ibadət etmənizi buyurmuşdur. Doğru din budur, lakin insanların çoxu bilməz!" ("Yusif"-39-40) Çünki digər yazılan şeirlərdə də Aton yer üzündəki həyatın mənbəyi, bütün dövlətlərin və xalqların yaradıcısıdır: "Sən zamanınn gedişini təyin etmisən, -qışı yaratmısan ki, şumlanmış yer sərinləşsin; sən uzaq göyləri yaratmısan ki, oradan doğasan, yaratdığın hər şey səni görsün. Sən vahidsən, sən öz surətində zühur edirsən, ey canlı, parlaq, işıqlı Aton, uzaq və yaxın Aton! Sən özündən özünəbənzər milyonları yaratmısan... Sən səmaya qalxdığın zaman Yer üzü işıqlanır; sən günəş diski kimi işıq saçırsan, səxavətlə sən öz şüalarını yayaraq zülməti qovursan və hər iki dünya oyanır, sevinclə ayağa qalxır..."
Sətir 124 ⟶ 121:
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
{{Sələf-xələf (Misir fironu)
| FİRON = Exnaton
Sətir 131 ⟶ 128:
| XƏLƏF = [[Semenxkare]]
}}
{{
[[Kateqoriya:On səkkizinci sülalənin fironları]]
| |||