Mirzə Məhəmməd Tağı Qumri: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k →‎İstinadlar: tənzimləmə using AWB
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{qaralama-az}}
{{vikiləşdirmə}}
{{Yazıçı
|Şəkil =
|Şəkil məlumat=
|Şəkil miqyası =
|Adı = Mirza Məhəmməd Tağı Qumri |Tam adı = Axund Hacı Kərbəlayi MirzәMirzə MәmmәdtağıMəmmədtağı İbrahim oğlu
|Digər adları =
|Doğum tarixi = {{doğum tarixi|1819||}}
Sətir 20 ⟶ 18:
==Həyatı==
 
DәrbәndDərbənd şairlәrindәnşairlərindən әnən mәşhuruməşhuru MirzәMirzə MәhәmmәdMəhəmməd Tağı ibnül-mәrhummərhum İbrahim "Qumri" tәxәllüsdürtəxəllüsdür. Qumri әslәnəslən DәrbәndDərbənd әhliəhli olub, zamani-viladәtiviladəti haman şәhәrdәşəhərdə tarixi-hicriyyәninhicriyyənin 1235-ci sәnәsindәsənəsində vaqe olubdur.
Qumri sәğirsəğir sinnindәnsinnindən mәktәbәməktəbə qoyulub, öz zehnü fәrasәtifərasəti sayәsindәsayəsində az vaxtda türkcәtürkcə, farsca hәttahətta әrәbcәərəbcə gözәlgözəl savad kәsbkəsb edib, öz vaxtının müasirinin mabeynindәmabeynində mütәdavilmütədavil olan ülumü kәmalatakəmalata dara olubdur.
 
MirzәMirzə MәhәmmәdMəhəmməd Tağı әxlaqüəxlaqü әtvarətvar cәhәtincәcəhətincə cümlәnincümlənin nәzәrindәnəzərində mәmduhüməmduhü mümtaz bir vücudi-möhtәrәmmöhtərəm sayılırdı. KәsbiKəsbi-mәaşınıməaşını ticarәtticarət әmrinәəmrinə münhәsirmünhəsir qılıb, mütәşәxxismütəşəxxis mötәbәrmötəbər tüccarlardan birisi hesab olunurdu. Sahibi-әqlüəqlü tәdbirtədbir olduğu üçün müşkül әmrlәrdәəmrlərdə әbnayiəbnayi-vәtәnivətəni, dost aşnası ona rücu edib, onun sәlahdidisəlahdidi ilәilə rәftarrəftar edәrdilәredərdilər. Otuz sinninәsinninə yetdikdәyetdikdə nәzmünəzmü tәlifitəlifi-әşariəşari-gövhәrbargövhərbar әbyatiəbyati-dürnisari-müsibәtimüsibəti-әhliəhli-beyti-әtharəthar şühәdayişühədayi-KәrbәlayaKərbəlaya şüru etmәklәetməklə bir qüvveyi-iqtidar peyda etmiş Qumri "KәnzülKənzül-mәsaibməsaib" nam әsәrininəsərinin dibaçәsindәdibaçəsində nәsrnəsr ilәilə yazdığı bir neçәneçə püribarәpüribarə sәtirlәrdәnsətirlərdən belәbelə anlaşılır ki, әyyamiəyyami-şәbabınışəbabını zövqü işrәtdәişrətdə keçirdiyindәnkeçirdiyindən peşman olubdur. NecәNecə ki, ol cәnabcənab bu xüsusda deyir: "BәndeyiBəndeyi-zәlilzəlil rusiyah әlmüznibüəlmüznibü tәhidәsttəhidəst, sәrmayeyisərmayeyi-itaәtiitaəti-übudiyyәtübudiyyət qutәvәriqutəvəri-dәryayidəryayi-bimüntәhayibimüntəhayi-mәasiməasi, әsiriəsiri-hәvayihəvayi-nәfsinəfsi-әmmareyiəmmareyi-şәrirşərir әbdüləbdül-hәqirhəqir kәsirüzkəsirüz-zünubü tәqsirtəqsir MәhәmmәdMəhəmməd Tağı ibnül-mәrhummərhum İbrahim DәrbәndiDərbəndi әlmütәəlmütə-xәllisxəllis "Qumri" mәşğuliməşğuli-sevdayi-cәmalicəmali-bәrbər xәttüxəttü xali-mәhbubaniməhbubani-әbruhilaləbruhilal mәftuniməftuni-nәrgisinərgisi-fәttanifəttani-dilfәribanidilfəribani-cadumisal olub bәmüfadibəmüfadi "әləl mәcazüməcazü qәntәrәtülqəntərətül-hәqiqәhəqiqə" gülüstani-alәmialəmi-imkanü mәcazdәməcazdə aşüftәvüaşüftəvü nalan, kәmalikəmali-nәğmeyinəğmeyi-mәqamatiməqamati-fәrәhәfzafərəhəfza ilәilə guya rәtbülrətbül-lisan olduğu halda nagah şahbazi-bülәndpәrvazibüləndpərvazi-nüktәpәrdazinüktəpərdazi-әqliəqli-mümtazi-kamilnәvazikamilnəvazi-[alәmialəmi]-insan mәrәzimərəzi-xitab-itaba gәlibgəlib, mütәrәnnimimütərənnimi-mәqalməqal vәcdüvəcdü hal müstәhzәrimüstəhzəri-sualü cavab oldu".
 
[[Şəkil:South Azeri Turks (in Iran) uses the Arabic script.jpg|thumb|right|350px|Qumrinin şeir kitabı ([[Ərəb əlifbası]]nda)]]
Şairin tәbitəbi-rәvanpәrvәrirəvanpərvəri ağılın bu gunәgunə Qumrini xabi-qәflәtdәnqəflətdən bidar edib, axirәtaxirət mәnәviyyәtmənəviyyət alәminәaləminə onun fikrü xәyalatınıxəyalatını sövq etmәyinietməyini müşahidәmüşahidə edib, filfövr ağıl ilәilə mübahisәyәmübahisəyə daxil olur meydani-fәsahәtüfəsahətü bәlağәtbəlağət[] tündü çapük gedәngedən atını cövlan etdirib, bir xeyli mükalimәmükalimə mübahisәdәnmübahisədən sonra tәbtəb ağıla qalib gәlirgəlir. Burada tәbdәntəbdən murad mәhәbbәtiməhəbbəti-әzәliəzəli eşqi-hәqiqidirhəqiqidir. Çün hәrhər şeyi cünbişü hәrәkәtәhərəkətə gәtirәngətirən hәrhər şeyәşeyə ruhü can verәnverən, hәrhər şeyi gözәlgözəl, lәtiflətif, mәrğubümərğubü tәrtər-tazәtazə qılan eşqdir, ona binaәnbinaən külli-mәxluqataməxluqata sahibü hökmfәrmanhökmfərman olan, cәmicəmi yaranmışa ağalıq edәnedən, xüsusәnxüsusən bәnibəni-növi-bәşәribəşəri öz tәhtitəhti-idarәsindәidarəsində dolandıran, piri cavana, cavanı pirәpirə, tәrsanıtərsanı müsәlmanamüsəlmana, müsәlmanımüsəlmanı tәrsayatərsaya bәndbənd edәnedən dinü mәzhәbiməzhəbi, malü canı, qeyrәtüqeyrətü himmәtihimməti, irzü namusu, namü şöhrәtişöhrəti öz әlindәəlində әsirəsir edәnedən, lazım olduqda cümlәsinicümləsini badi-fәnayafənaya verәnverən eşqdir.
 
Bu minval bәnәfşәbənəfşə, qәrәnfilqərənfil, güli-novruz, güli-cәfәricəfəri, güli-sabahi-Süleymani, lalәlalə, süsәnsüsən, reyhan hәrhər birisi hali-pәjmürdәlәripəjmürdələri ilәilə özlәriniözlərini şühәdayişühədayi-KәrbәlayaKərbəlaya oxşadıb nalәvünaləvü fәryadfəryad edirlәredirlər. BәnәfşәBənəfşə gәrdәninigərdənini kәckəc görәndәgörəndə badili-zar SәkinәniSəkinəni gәtiribgətirib xatirinәxatirinə qan ağlar. Bu büsatü övzai gördükdәgördükdə Qumri dәrindərin fikrәfikrə gedib, özünü bu mәclisiməclisi-vәfayavəfaya bu gülşәnigülşəni-pürsәfayapürsəfaya daxil etmәyәetməyə layiq görmür KәrbәlaKərbəla gülşәniningülşəninin bülbüllәrinibülbüllərini bir-bir zikr edib, özünü onların müqabilindәmüqabilində bir aciz hәqirihəqiri-bibәzaәtbibəzaət şair hesab edir. NeynәvaNeynəva gülüstanın bülbüllәribülbülləri isәisə bu әşxasiəşxasi-möhtәrәmdәnmöhtərəmdən ibarәtdiribarətdir ki, hәrhər biri facieyi-KәrbәlanıKərbəlanı dastani-pürmәlalipürməlali-seyyidi-şühәdanışühədanı nәsrәnnəsrən nәzmәnnəzmən tәhrirtəhrir qılıblar: Müqbil, MirfәttahMirfəttah, MәhzunMəhzun, Ağabağır, CövhәriCövhəri, DәxilDəxil, Xaki, SәrbazSərbaz qeyrilәriqeyriləri. Bu zәvatizəvati-giramın hәrhər birinin ismi-şәriflәrinişəriflərini Qumri kamali-әdәbüədəbü ehtiram ilәilə bu sayaq zikr qılır:
 
İbtidayi-"KәnzülKənzül-mәsaibməsaib" dәrcdərc olunmuş saqinamәlәrsaqinamələr dәxidəxi Qumrinin gözәlgözəl fәsihfəsih kәlamlarındankəlamlarından әddədd olunur. ӘvvәlinciƏvvəlinci saqinamәsindәsaqinaməsində saqiyi-siminsaqa xitab edib, ondan kәrәmkərəm himmәthimmət tәlәbtələb edib deyir: QәdәhiQədəhi hәzrәthəzrət ӘlininƏlinin eşq
 
badәsibadəsi ilәilə lәbalәbləbaləb edib, mәnәmənə әtaəta elәelə, ta ki, ol badeyi-gülfami-fәrәhbәxşifərəhbəxşi-zülalı nuş qılıb, o mövlanı mәdhmədh etmәketmək üçün şahinmisal zәrrinzərrin bal açıb alәmialəmi-baladәbaladə dövr etmәyәetməyə pәrvazpərvaz edim. Sonradan şair saqiyәsaqiyə üz tutub, ona deyir ki, bu bәzmibəzmi-şahanәyәşahanəyə mәclisiməclisi-ürfana şüәrayişüərayi-әcәməcəm, türk, Buxaranı gәtirgətir.
 
Qumrinin biәmәlbiəməl mühil ülәmalarınüləmaların zәmmindәzəmmində yazdığı bu kәlamkəlam xeyli nazik әdibanәədibanə әsәrlәrdәnəsərlərdən birisi hesab oluna bilәrbilər. Burada istemal olunan "günbәdigünbədi-pürmәkrdirpürməkrdir әmmameyiəmmameyi-әhliəhli-riya" kimi bәzibəzi istiarat işarәlәrişarələr ancaq müqtәdirmüqtədir kamil şairin qüvvәsindәnqüvvəsindən xaric olan kәlamlardırkəlamlardır.
 
KәlamınKəlamın cümlәsindәncümləsindən mәlumməlum olur ki, MirzәMirzə MәhәmmәdMəhəmməd Tağı Qumri hәqiqәtdәhəqiqətdə bir bәliğibəliği-şirinzәbanşirinzəban sahibi-tәbitəbi-mövzun şair imiş. SәhihSəhih qövlәqövlə görәgörə, ol cәnabcənab tәbitəbi-sәlimdәnsəlimdən başqa qeyrәtiqeyrəti-milliyyәsimilliyyəsi ilәilə müasiri beynindәbeynində iştihar bulmuş ziyadәziyadə cürәtlicürətli himmәtlihimmətli sahibmәnsәbsahibmənsəb hükkam hüzurunda mәrufməruf ictimai-nasdәnasdə DәrbәndDərbənd әhlininəhlinin ehtiyacını bildirәnbildirən әrziərzi-halü dәrdidərdi-dilini әrseyiərseyi-zühurәzühurə gәtirәngətirən dilavәrüdilavərü mütәkәllimmütəkəllim mütәәssibümütəəssibü millәtpәrәstmillətpərəst bir vücud idi.
 
ZiyadәZiyadə dindar çakәriçakəri-әhliəhli-beyti-rәsulrəsul olduğuna binaәnbinaən, qәdimdәnqədimdən DәrbәnddәDərbənddə şәbihşəbih әsasıəsası mütәdavilmütədavil ikәnikən ol cәnabcənab dәxidəxi şәbihşəbih büsatına rağib mayil olub, hәrhər sәnәsənə mübaliğ pullar sәrfsərf edib, şәbihәşəbihə dair mükalimati-cәdidәcədidə tәrtibtərtib edәrmişedərmiş.
 
Ol mәrhumunmərhumun xәsayisixəsayisi-qәribәsindәnqəribəsindən biri bu imiş ki, xәlayiqixəlayiqi-sübhan ona iki çeşmi-giryan manәndimanəndi-әbriəbri-neysan әtaəta buyurmuşdu ki, hәrhər vaxt nәzminəzmi-müsibәtmüsibət qıldıqda xütuti-övraq gözlәriningözlərinin yaşından pozulub, dübarәdübarə onları tәhrirtəhrir edәrdiedərdi. NecәNecə ki, bu barәdәbarədə şair deyibdir:
 
"KәnzülKənzül-mәsaibməsaib"dәndən sәvasəva Qumrinin әşariəşari-nәfisәnəfisə әbyatiəbyati-mütәfәrriqәsimütəfərriqəsi çoxdur. "KәnzülKənzül-mәsaibməsaib"әə әlliəlli sinnindәsinnində olduqda yenәyenə bir neçәneçə cüz әhvalatəhvalat üsәrayiüsərayi-KәrbәladanKərbəladan mülhәqmülhəq qılıb, onu "Külliyyat" ismi ilәilə mövsum etmişdir.
 
MәrhumunMərhumun zükur övladlarından MirzәMirzə Mehdi MirzәMirzə CәfәrCəfər üçün qәzayiqəzayi-rәbbanidәnrəbbanidən bir hadiseyi-üzma üz verib, nizami-sәltәnәtәsəltənətə görәgörə hükkami-divani-әdliyyәədliyyə hәrhər ikisini müqәssirmüqəssir bilib, iki il müddәtimüddəti DәrbәnddәDərbənddə mәhbusməhbus saxlayıb, sonra SibirәSibirə İrkut quberniyasına rәvanrəvan etdirmişdi. MәrhumMərhum Qumri bu yolda—öz oğlanlarının xilası üçün çox zәhmәtlәrzəhmətlər çәkibçəkib çox pullar sәrfsərf edib, hәrhər bir tәrәfәtərəfə sәfәrsəfər qılıb, gahi TiflisәTiflisə, gahi Peterburqa gahi Tehrana. Amma heç bir tәrәfdәntərəfdən dәrdidərdi-dilinәdilinə çarәçarə tapmayıbdır. Bununla belәbelə Qumri öz әnduhüənduhü mәlalıməlalı pәrişanpərişan halını öz ürәyindәürəyində gizlin saxlayıb, әğyarüəğyarü bәdxahbədxah nәzәrindәnəzərində tәslimitəslimi-rizadәrizadə sabitqәdәmsabitqədəm olub, qeyrәtqeyrət himmәtinәhimmətinə әslaəsla qüsur yetirmәyibdiryetirməyibdir sabiqi adәtinәadətinə görәgörə nәzmünəzmü tәlifәtəlifə mәşğulməşğul ikәnikən:
FilhәqiqәFilhəqiqə Qumrinin çox rәvanrəvan mövzun tәbitəbi varmış. Buna şәhadәtşəhadət verәnverən onun әşariəşari-abdarı [] xoşgüvarıdır. Heyfa ki, Qumri qüvveyi-şeriyyәsinişeriyyəsini ancaq bir yolda – yәniyəni müsibәtmüsibət yazmaqda sәrfsərf edib, özgәözgə qisim asar qoymayıbdır ki, şayani-diqqәtdiqqət ola. ӘlbәttәƏlbəttə, buna sәbәbsəbəb onun pişrovları müasirinin, xüsusәnxüsusən DәrbәndDərbənd әhlininəhlinin müsibәtnamәnimüsibətnaməni hәrhər qisim әşarüəşarü kәlamakəlama tәrcihtərcih tutmaqları xud şairin özünün әyyamiəyyami-tüfuliyyәtdәntüfuliyyətdən şәbihkәrdanlarşəbihkərdanlar mәrsiyәxanlarmərsiyəxanlar növhәsazlarnövhəsazlar arasında nәşvünəşvü nüma tapması ev tәrbiyәsitərbiyəsi olubdur.
 
MәlumdurMəlumdur ki, beş-on sәnәsənə bundan әqdәməqdəm artıq hörmәthörmət şöhrәtdәşöhrətdə olan ancaq İmam Hüseyn müsibәtinәmüsibətinə dair növhәnövhə mәrsiyәmərsiyə yazan şairlәrşairlər idi ki, onların kәlamıkəlamı mәscidlәrdәməscidlərdə, tәkyәlәrdәtəkyələrdə oxunurdu onlar öz kәlamlarınıkəlamlarını eşidib, xalqın tәrifütərifü tövsifi ilәilə sәrәfrazsərəfraz olurdular növhәnövhə yazmağa dәxidəxi artıq şövqmәndşövqmənd olub, bütün vaxtlarını qüvveyi-şeriyyәlәrinişeriyyələrini bu yolda sәrfsərf edirdilәredirdilər. On beş-iyirmi sәnәsənə bundan әqdәməqdəm Şuşa qәlәdәqələdə әliəli qәlәmqələm tutan kәmsavadkəmsavad uşaqlar dәxidəxi növhәnövhə yazmağa mәşğulməşğul olub, hәrhər birisi öz düzdüyü şerәşerə oxşayan kәlamlarıkəlamları ilәilə iftixar edirdilәredirdilər. Amma bu axır vaxtlarda növhәnövhə mәrsiyәmərsiyə mövsümü bir növ keçib solub. TәğazayiTəğazayi-zәmanәyәzəmanəyə görәgörə şairlәrimizşairlərimiz indi tәzәtəzə mәslәkdәməsləkdə qeyri bir mәzmundaməzmunda şer yazırlar. MәzmunüMəzmunü mәslәkinməsləkin dәgşirilmәsidəgşirilməsi ilәilə belәbelə şairlәrimizşairlərimiz şiveyi-lisanlarını da dәgşiriblәrdəgşiriblər.
 
== Yaradıcılığı ==