Ardanış: Redaktələr arasındakı fərq

Ardanış Göyçə mahalının şimal-qərbində, Kiçik Qafqaz dağ silsiləsinin ətəyində Göyçə gölünün şimal sahilində, İrəvan-Basarkeçər dəmir yolunun və Basarkeçər-Qazax avtomobil yolunun üstündə yerləşən Çəmbərək rayonunun böyük və qədim kəndlərindən biridir. Şərqdən Cil, qərbdən Şorca kəndləri ilə həmsərhəddir. Çəmbərək (indiki Krasnoselo) rayon mərkəzindən 23 km cənub-şərqdə, dəniz səviyyəsindən 1954 metr hündürlükdə yerləşir. Ərazisi 45.5 kv. km-dir. 1986-cı ildə 2500 nəfər əhalisi olub. Kəndin əhalisi yalnız Azərbaycan türklərindən ibarət olub (Bu dövrdə Bakıda və SSRİ-nin müxtəlif şəhərlərində Ardanış əsilli 7 mindən çox insan yaşayırdı). Əhalinin əsas məşğuliyyəti əkinçilik və heyvandarlıq olmuşdur. Kənddə iqtisadiyyatın əsasını tütünçülük, taxılçılıq, heyvandarlıq təşkil edib. Balıqçılıq, bağçılıq və arıçılıq da xeyli inkişaf etmişdir. Kənddə 800 şagirdlik üç mərtəbəli orta məktəb binası, 1988-ci ildə istifadəyə hazır vəziyyətdə olan üç korpuslu 1200 şagirdlik yeni məktəb binası, 450 tamaşaçı yeri olan mədəniyyət evi, kino qurğu, 2 kitabxana, müasir üslubda tikilmiş inzibati idarə binası, futbol meydançası, ambulator-həkim məntəqəsi, poçt, 200 nömrə tutumlu ATS, ticarət və ictimai-iaşə müəssisələri, hamam, elektriklə işləyən dəyirman, ağac emalı qurğusu, heyvandarlıq üçün yem emalı sexi və s. var idi. Kəndin ərazisində bir neçə alban-oğuz qəbiristanlığı, Ardanış yarımadasındakı Adatəpə ərazisində və "Ocağın başı" adlanan dağ zirvəsində alban kilsəsinin qalıqları, eləcə də, qədim yaşayış məskəninin (tarixi mənbələrə görə Adatəpə adlı kəndin) qalıqları, hidrometeoroloji stansiya və o dövr üçün İttifaq əhəmiyyətli "Dalğa" pansionatı (3 korpusdan ibarət) var idi. Hazırda Adatəpə ərazisi ermənilərin xarici turistləri cəlb etmək üçün reklam etdikləri ən məşhur istirahət mərkəzlərindən biri sayılır.

Ardanış kəndində 40-cı illərin sonlarından etibarən klub binası olmadığı bir dövrdə belə teatr tamaşaları hazırlanıb. Teatr mütəxəssisləri olmasa da bu tamaşalar istər bədii, istərsə də tərtibat baxımından olduqca mükəmməl şəkildə hazırlanıb tamaşaçılara təqdim edilirmiş. Əvvəllər böyük ev damlarında, daha sonralar isə yay vaxtlarında fermalarda teatr tamaşaları verirlərmiş. Hətta qadınlardan da tamaşalarda rol oynayanlar olub. Bu isə bir daha Ardanış əhalisinin müasir dünyagörüşünə malik olduğunu göstərən amillərdən biri kimi qiymətləndirilməlidir. Sonradan klub binası tikildiyindən kəndə müxtəlif peşəkar teatrların (Naxçıvan, Gəncə və İrəvan teatrlarının), eləcə də qonşu kəndlərin özfəaliyyət kollektivlərinin qastrol səfərləri olub. Kəndlər arasında bir teatr yarışı, mədəni mübadilə mövcud idi. Ardanış bu sahədə həmişə fərqlənib. Ardanışlılar Azərbaycan Respublikasının xalq artistləri Vidadi Əliyev, Elmira Əliyeva, əməkdar artist Süleyman Nəcəfov kimi aktyorların canlı ifalarına baxmışlar. Mədəniyyət evində Azərbaycanın müxtəlif bölgələrindən mahnı və rəqs ansamblları çıxış edirdilər. Tanınmış incəsənət ustalarından Əlibaba Məmmədov, Tükəzban İsmayılova və başqaları Ardanış kənd mədəniyyət evinin səhnəsində çıxış etmişlər. "Aşıq Pəri" məclisinin kənddə çıxışı əsl el şənliyinə çevrilirdi. Azərbaycan televiziyasının verilişləri translyasiya edilməyən uzaq dağ kəndində bu insanlara, zəhmət adamlarına böyük töhfə idi. Bundan əlavə, əhalinin maraqla tamaşa etdiyi pəhləvanların və gözbağlayıcıların çıxışları da mütəmadi xarakter almışdı. Əsasən yay vaxtlarında kəndirbazlar demək olar ki, hər il kəndə gələrdilər.

Ardanış kənd mədəniyyət evində M.F.Axundovun, N.B.Vəzirovun, Ə.Haqverdiyevin, S.Vurğunun dram əsərləri tamaşaya qoyulurdu. Aşağıdakı teatr tamaşaları bu gün də o dövrün tamaşaçılarının ürək və göz yaddaşında qalıb: "Zəmanəmizin pəhləvanları", "Vaqif", "Hacı Qara", "Yoldaş Koroğlu", "O olmasın, bu olsun", "Sevil", "Solğun çiçəklər", "Lənkəran xanının vəziri", "Molla İbrahimxəlil kimyagər", "Ac hərflər" və s. Əhalinin teatra olan tələbatının ödənilməsi baxımından, bu tamaşalar peşəkar teatrların tamaşalarından heç də geri qalmırdı. Həmin tamaşalarda rejissor və bədii rəhbər, eləcə də rəssam və qrim ustası qismində uzun illər klub müdiri və mədəniyyət evinin direktoru işləmiş Əli Zeynalabduyev çıxış edib. Vaqif və Arif Abdullayev qardaşları, Mais İsmayılov, Pullu Vəliyeva və başqaları yüksək səviyyədə aktyor bacarığı nümayiş etdirirdilər.

Ardanış kəndinin ərazisinin çox hissəsini vulkanik və tektonik mənşəli dağlar təşkil edir. Ardanış kəndi Kiçik Qafqazın mühüm geomorfoloji vahidlərindən biri olan Göyçə silsiləsində, dəniz səviyyəsindən 1916 metr yüksəklikdə yerləşir. Gilli süxurları kəsən, nisbətən geniş çay dərələri geniş yayılmışdır.

Ardanış ərazisində nəmişliyin normada olması buranın təbiətinin əsas üstünlüklərindən biridir. Yay axşamlarında çən-çisəkli dağlar, səhərlər isə şeh düşən gül-çiçəkli yaşıl çəmənlər, saf sulu buz bulaqlar, min bir dərdin dərmanı olan bitkilər, "Adatəpə"nin kolluqlarındakı giləmeyvələr, təmiz dağ havası, təbiət möcüzəsi, dağlar gözəli Göyçə gölü və bu gözəlliyin əhatəsində fiziki əməklə məşğul olmaq, ekoloji cəhətdən təmiz qida insanı sağlam saxlayan, uzunömürlü edən başlıca amillərdəndir.

=== Bitki örtüyü ===

Mədəni bitkilərdən arpa, buğda, çovdar, vələmir, yonca, qorunca, kartof, tütün, çuğundur, qarğıdalı və s. becərilirdi. Meyvə ağaclarından alma, armud, gilas, qoz, gavalı, alça, ərik, giləmeyvələrdən isə qarağat geniş yayılmışdı. Meşəliklərin təsərrüfat baxımından böyük əhəmiyyəti vardır. Qeyd etmək lazımdır ki, Ardanış ərazisində əsasən kolluqlar, eləcə də Adatəpədə seyrək ardıc meşələri və Göyçə gölünün sahili boyunca sonradan salınmış meşə zolaqları mövcuddur. Yaşlı nəslin söylədiklərinə əsasən, XIX əsrin ikinci yarısına qədər Ardanışın şərq və cənub tərəflərində sıx meşəliklər mövcud olub. Lakin insanların təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsində həmin meşəliklər məhv edilib. Təbii ki, meşə altında olan torpaqların tərkibi meşələrin qırılmasından sonra tədricən dəyişib, bu isə öz növbəsində heyvanat və bitki aləminə təsirsiz ötüşməyib. Ada təpədə çoxlu bitki növü qeydə alınmışdır. Oradakı kol bitkilərindən alaçəhrə, tuvulğu, qarağac, ardıc, qaraqoyungözü, qatırquyruğu, dovşan alması, itburnu, yemişan, dovşanalması, zirinc, gərməşov , kol armudu, meşə xirniyi, başınağacı, və s. kol meyvələri yetişir. Göyçə gölünün sahilində salınmış meşə zolağında şam, iydə, akasiya, çinar, qızıl söyüd, qarağac ağacları və çaytikanı (kol bitkisi) təbiətə xüsusi bir gözəllik bəxş edirdi. Ardanış ərazisində yarımsəhra (yovşan, gəvən və s.), dağ-bozqır bitkiləri (kəklikotu, çaşır və s.), çoxlu yabanı dərman bitkiləri yetişir ki, bu da xalq təbabətinin geniş inkişafına səbəb olmuşdur.

Ardanış ərazisində sincab, canavar, tülkü, çaqqal, porsuq, kor siçan, gəlincik, kirpi, dovşan, ilan, qaya kərtənkələsi və keçəmən yaşayır. Keçmişdə kəndin ətrafı sıx meşəlik imiş və bu meşələrdə maral, ayı və digər heyvanlar geniş yayılıbmış. Son dövrlərdə də "Adatəpə" ərazisində maral sümükləri və buynuzlarının qalıqları tapılırdı. "Maralbaşı" toponimi də bununla bağlı yaranmışdır. Sonralar həmin meşəliklər insan fəaliyyəti nəticəsində məhv olub və burada yaşayan heyvan növlərinin bir qisminin kökü kəsilmişdir. Məməli heyvanlardan əlavə, Ardanış ərazisində çoxlu quş növü, o cümlədən kəklik ("Qırmızı kitab"a düşüb), boz sərçə, qartal, torağay, qırğı, arı quşu, sarıköynək, qarğa, sığırçın, alabaxta, bildirçin, qaranquş, şanapipik (hop-hop), çobanaldadan, ağacdələn, göyərçin, bayquş, alacəhrə və sağsağan, "Göyçə gölü"ndə qağayı, su ördəyi, qarabatdaq, mövsümlə əlaqədar olaraq hacıleylək və digər köçəri quşlar da yaşayır. Faunanın tərkib hissəsi sayılan həşəratlara gəlincə, bu sahədə vaxtilə kifayət qədər elmi-tədqiqat işləri aparılmadığından müvafiq məlumatları bu gün elmi mənbələrdən əldə etmək mümkün deyildir. Lakin müşahidələrimiz söyləməyə əsas verir ki, Ardanış ərazisindəki torpaqlarda yüzlərlə həşərat növü yaşayırdı.

Ardanış ərazisi su mənbələri ilə zəngindir. Yaşlı insanların verdiyi məlumata əsasən kəndin ərazisində gözələr nəzərə alınmamaqla 98 bulaq olub. Bulaqların suyuna da iki cür ad vermişdilər: ağ su və qara su. Ağ su güneydə yerləşən bulaqların, qara su isə quzey ərazilərdə yerləşən bulaqların suyudur. Məişət və təsərrüfat əhəmiyyətli iki çay yaşayış məntəqəsinin bilavasitə içərisindən keçir. Cüllab (buradan axan su soyuq, ləzzətli və təmizdir.) kəndin içərisi ilə şimaldan cənuba, Qara çay kəndin içərisində qərbdən şərqə doğru axır. Bu çay öz mənbəyini quzeydən aldığı üçün onun adını Qara çay qoyublar. Sıldırım qayalığın dibindən çıxan gur bulağın suyu ilə qidalanan bu çay da 1918-ci ildə erməni təcavüzünə məruz qalıb. Belə ki, qana susayan daşnak cəlladları bulağın gözünü dərin qazıb və keçə basdırıblar. Nəticədə yeraltı lay vasitəsilə suyun istiqaməti dəyişib, bulağın suyu da azalıb. Görünür ermənilər bilirdilər ki, bu bulaq, bu torpaq onlarınkı deyil və olmayacaq da. Bu barədə qocalar söhbət edirdilər. Bəşəriyyət tarixi araşdırılsa, bəlkə də indiyə qədər belə vəhşilik törədilməmişdir.Suvarmada və məişətdə XX əsrin 80-ci illərinə qədər bu iki çaydan istifadə edilib. 1980-ci illərdən sonra Göyçə gölündən suvarma məqsədilə iki boru xətti çəkilmişdi.

22000 hektar ərazini əhatə edən Ardanış yarımadası Ardanış kəndindən cənub-qərbdə, Göyçə gölünün şimalında yerləşir. [[Nərədüz burnu]] və [[Ardanış yarımadası]] arasındakı məsafə 8 kilometrdir. Burada Göyçə gölü iki hissəyə - böyük və kiçik hissəyə ayrılır. Burada endemik və nadir bitki növləri də daxil olmaqla, 1000-ə yaxın bitki növü, o cümlədən 94 növ ağac və kol bitkisi qeydə alınıb. Bu yarımadanı üç əsas zonaya bölmək olar: sahil zonası (şam, iydə, qarağac və s.) ağaclar, orta hündürlüklü zona (20-100 metr) ərazilər və 100 metrdən yuxarıda yerləşən alp zonası –çəmənliklər. Burada ən hündür yer (2460 metr) Koroğlunun başı adlandırılan zirvədir. Bu zirvədən baxanda Göyçə gölünün sahili boyu (perimetri boyu) salınmış bütün yaşayış məntəqələrini açıq havada seyr etmək mümkündür. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi bu yarımadanın Ardanışa aid hissəsində qədim alban kilsəsinin və Adatəpə adlı kəndin qalıqları, eləcə də Keçili deyilən ərazidə siklop formalı Qalaça var idi. Ardanış yarımadasında 30-a yaxın toponimi (təkcə Ardanış ərazisindəki toponimlər nəzərdə tutulur. – müəlliflər) əhatə edən füsunkar təbiət guşələri mövcuddur. Buranın əlverişli iqlimi, coğrafi mövqeyi və ecazkar təbiət mənzərələri hələ sovetlər dönəmində burada o zaman üçün ittifaq əhəmiyyətli iki pansionat – Ardanış kəndinin yaxınlığında və Üçdaş deyilən ərazidə (qonşu Şorca kəndinin yaxınlığında) tikilməsinə səbəb olmuşdu. Ermənistan hökumətinin qərarı ilə 1979-cu ildə bura Sevan milli parkının 4-cü sahəsinə aid edilmişdir. Nə qədər qəribə və acı səslənsə də, qədim oğuz yurdunda ermənilərə aid “milli park” salındı – təəssüf ki, bu reallıqdır.

Tarixi qaynaqlardan bəlli olur ki, Ardanış ərazisində məskunlaşma eramızdan əvvəl III-II minilliklərə təsadüf edir. XX əsrin 70-ci illərində dəmir yolu çəkilərkən, kəndin cənub-qərbindəki Sarı güney ərazisində qazılan böyük xəndəyin divarları boyunca 2-3 metr dərinlikdə içi boş küpələr, müxtəlif saxsı parçaları, kiçik qarmaqlar və müxtəlif əşyalar çıxırdı. Ardanış ərazisində qədim dövrlərə aid bir neçə mədəni təbəqə mövcud olub. Təəssüf ki, obyektiv səbəblərdən arxeoloji qazıntılar aparmaq mümkün olmayıb. Eramızdan əvvəlki dövrlər barədə ətraflı məlumat verə bilməsək də, müəyyən tarixi mənbələri öyrənməklə, bu barədə konkret fikir yürütmək mümkündür. Tunc dövründən burada insanların yaşadığını sübut edən faktlar var. Hələ sovet dövründə rus alimləri Göyçə gölünün cənub-qərb sahillərində məskunlaşmanın tunc dövrünə aid olduğunu arxeoloji qazıntılarla sübut etmişdilər. Daha əlverişli coğrafi mövqeyə və iqlim şəraitinə malik olan ərazidə - Ardanış və onun ətrafında da həmin dövrdə insanların məskunlaşmasına şübhə ola bilməz. Ardanış kəndinin müxtəlif ərazilərində qədim oğuz qəbirlərinin tapılması və bu qəbirlərdəki insan skletlərinin müasir insanın bədən ölçülərindən böyük olması bir daha burada məskunlaşmanın tarixinin qədimliyini sübut edən faktlardan biridir. Ardanış kəndinin cənub-qərb hissəsindəki (Çal ərazisində) xaçlı baş daşı olan qəbiristanlıq alban tayfalarına məxsusdur. Armudlu ərazisində və kəndin şərq hissəsindəki zirvədə (Ocağın başında) alban məbədinin qalıqları XX əsrin 70-ci illərinə qədər qalırdı. Təəssüf ki, ermənilər qazıntı aparmaq adı altında həmin məbədi hissə-hissə məhv etdilər. Ardanışda üç yerdə böyük alban qəbiristanlıqları son dövrə qədər qalmaqda idi. Ən böyüyü Çalda, ikincisi kəndin mərkəzində - Qara çayın sol tərəfində, dəyirmandan bir qədər aşağıda yerləşirdi. Alban kilsəsinin qalıqları isə Adatəpə ərazisində idi. Söhbət albanlardan gedirsə, Ardanış ərazisində yaşayan albanların sonrakı taleyi barədə elmi mülahizələrə və orta əsrlərdə əhalinin miqrasiyası məsələlərinə diqqət yetirmək yerinə düşər. Alban katalikosu Yesai Həsən Cəlalyan “Alban ölkəsinin qısa tarixi” əsərində özündən əvvəlki mənbələrə istinad edərək yazır ki, Əmir Teymur Qafqaza yürüş edərkən, 10 min albanı Qəndəhar və Xorasana köçürüb. Sonradan onlar islam dinini qəbul ediblər, lakin özlərini ağvan, yəni albanların törəmələri adlandırırdılar. Ola bilsin ki, Ardanış ərazisindəki albanlar da həmin sıradan olublar. Çünki adətən əhalini başqa yerə köçürüb əraziləri boşaltmaq istəyəndə birinci növbədə gözəl təbiəti və əlverişli iqlim şəraiti olan ərazilər seçilir. Ola bilsin ki, orada albanların əvəzinə məskunlaşan əhali şərqdən gəlmiş və bir neçə əsr yaşayaraq regionda o dövrdə hakim olan dili mənimsəmiş və orta əsrlərdə (XI-XII əsrlərdə) formalaşmış azəri türkcəsində danışmışlar. Müxtəlif tarixi mərhələlərdə Göyçə, o cümlədən Ardanış ərazisində yaşayan əhalinin miqrasiyası məcburi xarakter daşımışdır ki, bu da tarixi qaynaqlarla sübut olunur. Burada müxtəlif dövrlərdəki məskunlaşma prosesi tarixçilər tərəfindən tam araşdırılmayıb və qaranlıq məqamlar qalmaqdadır. Yalnız XIX əsrin I yarısından sonrakı dövrlərə aid demoqrafik məlumatlar daha çoxdur. Son orta əsrlər dövründən başlayaraq məskunlaşma prosesinə nəzər yetirək. Bəzi məlumatlara görə, XVI əsrin sonlarından XVIII əsrin əvvəllərinə qədər Ardanışda məskunlaşma olmayıb. Çox güman ki, bunun səbəbini tarixdə “Böyük sürgün” adı ilə tanınan köçürmə siyasətində axtarmaq lazımdır. Belə ki, III Səfəvi-Osmanlı müharibəsi zamanı (1603-1612-ci illərdə) Səfəvi hökmdarı I Şah Abbas (1587-1629-cu illər) Osmanlı qoşunlarının hərəkət istiqamətində Səfəvilərin ənənəvi “yandırılmış torpaq” taktikasını tətbiq etmək barədə əmr verib. Əhali başqa ərazilərə köçürülüb, daşınması mümkün olmayan nə varsa, məhv edilib dağıdılıb. Nəticədə Naxçıvan, İrəvan, Culfa və digər çiçəklənmiş diyarlar yandırıldı və on minlərlə əhali köçürüldü. Çox güman ki, Ardanış da həmin səbəbdən boşaldılmışdır. Ağsaqqalların da dedikləri kimi məskunlaşma olmayan dövr həmin dövrə təsadüf edir. “Ardanış” toponiminin yaranma tarixinin “Böyük sürgün”dən çox-çox əvvələ (1603-cü ildən əvvələ) təsadüf etdiyi şübhəsizdir. 1603-1612-ci illərdə baş verən “Böyük sürgün”dən sonra Ardanışda məskunlaşmanın dəqiq tarixi bəlli deyil. Ardanışda sonuncu məskunlaşanlar buraya yad yer kimi baxmayıblar, bəlkə də vaxtilə öz babalarının tərk etdiyi kəndə qayıdıblar. Ardanış kəndində sonuncu məskunlaşmanın tarixi ermənilərin Göyçə ərazisinə kütləvi şəkildə köçürülməsindən (1828-ci ildən) əvvələ təsadüf edir. Ermənilər istəsə də bunu inkar edə bilməzlər. Ümumiyyətlə, Ardanış kəndində 20-dən artıq nəslin nümayəndələri məskunlaşmışdır.Musalılar, Atıcılar, Aşıqusuflular, Arıxlılar, Gözdülülər, Göyisəlilər, Qaratatlar, Eyyublular, Duləhmədlilər, Məmmədxanlılar, Qaragözdülər, Kalvallar və s. nəsillər bu kənddə məskunlaşmış və törəyib artmışlar.

Əhalinin sayı barədə məlumat məskunlaşmanın tarixini və səviyyəsini əks etdirən ən səmərəli amildir. Siyahıya alınma - əhalinin etnik tərkibini, yaşını, cinsini, nikahda olanların sayını, dini mənsubiyyətini, vətəndaşlığını, təhsilini, əmlak vəziyyətini, məşğulluğunu, ölkədəki demoqrafik vəziyyəti müəyyən etmək üçün həyata keçirilən dövlət tədbiridir. BMT siyahıya alınmanın 10 ildən az olmayaraq dövri olaraq, 9 və ya 0 rəqəmi ilə qurtaran illərdə keçirilməsini tövsiyə edir. Bəzi ölkələrdə 5, bəzilərində isə 10 ildən bir əhalinin siyahıya alınması aparılır. 1926-cı ildə Ermənistanda ilk dəfə olaraq əhalinin siyahıya alınması aparılıb. Ardanış kəndində müxtəlif illərdə əhalinin sayını əks etdirən cədvələ nəzər yetirsək, görərik ki, müəyyən tarixi proseslər və ya hadisələrlə əlaqədar bu göstərici dəyişir. İrəvan xanlığına aid olan dövrdə əhalinin siyahıya alınması barədə konkret məlumat yoxdur. Bəllidir ki, xanlıqlar dövründə mahallar üzrə vergilərin yığılması ilə əlaqədar əhalinin sayını müəyyən etmişlər. Lakin vergi toplanmasında mükəmməl qayda olmaması və mahal bəylərinin bu sahədə müəyyən əyintilərə yol vermələri, bundan əlavə, əhalinin bir qisminin həmin dövrdə bir mahaldan digərinə köçməsi prosesi tez-tez baş verdiyindən əhalinin sayının dəqiqləşdirilməsinə imkan vermirdi. 1829-cu ilin əvvəlində qraf Paskeviç-Erivanskinin tapşırığı ilə kollej assesoru İ.Şopen tərəfindən erməni vilayətində kameral siyahıya alınma keçirilmişdir. Əlyazması 20 cilddən ibarət olan bu siyahıyaalmanın nəticələri müəllifin 1852-ci ildə nəşr edilən "Erməni vilayətinin Rusiya imperiyasına birləşdirilməsi dövrünün tarixi abidəsi" kitabında öz əksini tapıb. 1873-cü ildə əhalinin siyahıya alınması Rusiyada təhkimçilik hüququnun ləğvindən sonra aparılan ilk siyahıya alınma olub ki, həmin vaxt Ardanışda 389 nəfər yaşayıb. Zaman keçdikcə əhalinin sayı artmış, lakin müəyyən dövrlərdə müxtəlif səbəblərdən əhali sayında azalma da baş vermişdir. 1919-1922-ci illər ərzində əhali sayında baş verən azalma 1918-ci ildə ermənilərin törətdiyi məlum hadisələrlə (kənd əhalisinin qaçqın düşməsi ilə) əlaqədardır. 1858-ci ilə qədər əhalinin siyahıya alınması Rusiya imperiyasında quberniyaların təftişi zamanı aparılıb. Bu isə ümumi nəticədə qeyri-dəqiqliklərə səbəb ola bilərdi. 1862-ci ildə İ. Stebnitski tərəfindən Qafqazın siyahıya alınması zamanı əhalinin etnik və dini tərkibinə əsaslanan statistik cədvəl tərtib edilib və nəticələr 1865-ci ilə aid “Kavkazskiy kalendar”da dərc edilib. Lakin siyahıya alınmanın mütəxəssislər daha təkmil formasını axtarmaqda idilər. Hərbi məqsədlərlə aparılan siyahıya alınma daha məqbul variant kimi qəbul edildi. Bu işlə Nikolayevsk Akademiyasının (indiki Baş Qərargah Akademiyasının) rəisi, general Henrix Antonoviç Leyer məşğul olub. Məhz o, Rusiyada statistik tədqiqatların banisi hesab edilir. 1885-ci ildə Rusiya Daxili İşlər Nazirliyinin Statistika Komitəsi tərəfindən əhalinin siyahıya alınması keçirilib və nəticələr “Hərbi və Dəniz Ensiklopediyası”nın VI cildində (1893, Peterburq) dərc edilib. 1897-ci ilin sentyabr ayında senator N. A. Troynitski tərəfindən nəzarət edilən siyahıyaalınma Rusiyada yaxşı təşkil edilmiş kampaniya sayılır. Bu ilk elmi şəkildə əsaslandırılmış və ictimaiyyətlə dövlətin birgə nəzarəti ilə həyata keçirilən kampaniya olub. Bu prosesə bütün təbəqələrdən olan savadlı şəxslər, o cümlədən çox sayda hərbiçilər cəlb edilmişdi. 25 sualı əhatə edən cədvəl əsasında bu kampaniya mütəşəkkil keçmiş və nəticələr əsasında D. İ. Mendeleyev ölkənin inkişaf proqramını işləyib hazırlamışdı. Lakin məlum oktyabr çevrilişindən sonra bu proqram həyata keçirilməmiş qaldı. Sovet dövründə 17 dekabr 1926-cı ildə əhalinin ilk Ümumittifaq siyahıya alınması keçirilib. SSRİ-də növbəti siyahıyaalınma kampaniyası 1933-cü ildə aparılıb. 1933-cü il siyahıyaalınmasından az sonra - 1937-ci ildə aparılan siyahıyaalınmanın nəticələrinə əsasən əhalinin sayı 1933-cü ildəkinə nisbətən 8 milyon az göstərildiyindən 1937-ci ildəki siyahıyaalınma kampaniyasına rəhbərlik edən məsul şəxslər cəzalandırılıblar və nəticələr dərc olunmayıb. Əslində əhalinin 8 milyon azalması faktı dəqiq idi. Ukraynada və digər regionlarda aclıqdan əhalinin kütləvi şəkildə məhv olması, repressiyalar əhali sayında azalmaya səbəb olmuşdu. Ona görə də 1937-ci ilin siyahıyaalınmasında səhlənkarlığa yol verməkdən söhbət gedə bilməzdi və cəzalandırılanlar əslində günahsız idilər. Bu səbəbdən də dünyadakı siyasi vəziyyətin gərginliyi və SSRİ-nin müharibə vəziyyətində olduğu nəzərə alınaraq, qısa müddətdən sonra 1939-cu ilin yanvarın 17-də siyahıya alınma başa çatdırılıb.1941-ci ilə qədər Ardanışda əhali artmaqda davam edib. 1945-ci ildə əhalinin sayı 1939-cu il göstəricisindən az olub. Müharibəyə görə əhalinin bir qisminin qonşu Şorca kəndinə köçməsi üzündən kənddə əhalinin sayı həmin ərəfədə aşağı düşüb. 1959-cu ildən başlayaraq əhalinin artımı yüksək templə davam edib. Lakin 1973-cü ildən 1979-cu ilə qədər əhalinin sayı azalıb. Səbəb isə aydındır: həmin dövrdə çoxuşaqlı ailələrin bir çoxunun qeydiyyatdan çıxaraq Azərbaycana köçməsi hesabına, həm də o dövrdə təhsilin yüksək səviyyədə olduğu Ardanışdan ali təhsil almaq üçün gənclərin Gəncəyə, Bakıya və SSRİ-nin müxtəlif şəhərlərinə üz tutması hesabına baş verib. Pedaqoji və aqrar sahə üzrə ixtisaslar istisna olmaqla, digər mütəxəssislər işlə təmin olunmadıqları üçün təhsil alan gənclər doğma yurda qayıtmırdılar. Bu da Azərbaycanın qərb torpaqlarında yaradılmış Ermənistan ərazisinin azərbaycanlı əhalidən təmizlənməsinə yönəldilmiş məkrli erməni planının tərkib hissəsi idi.

* Paşayev Fəxrəddin Əhməd oğlu —— 1977-1979-cu illərdə komsomol təşkilatının katibi, 1979-1984-cü illərdə Krasnoselo rayon Balıq Müfəttişliyində baş müfəttiş, 1984-1986-cı illərdə Ardanış kənd Xalq Deputatları Sovetinin İcraiyyə Komitəsinin sədri, 1986-1988-ci illərdə Kraasnoselo Rayon Partiya Komitəsinin Təşkilat şöbəsinin təlimatçısı, 1988- Ardanış sovxoz direktoru.

* Hacı Axund (Rəhim)-1860-1870 Irandaİranda ali dini təhsil almış din xadimi, Uluxanlı məktəbində ilahiyyət müəllimi olmuşdur.

* Axund Ələşrəf Haci Axund Rəhim oğlu-ali dini təhsilli din xadimi, Ardanış kənd ibtidai məktəbinin ilk direktoru

* Verdiyev Xaliq Tanrıverdi oğlu - Ardanış yeddillik məktəbinin ilk direktoru, Çəmbərək rayon məhkəməsinin ilk sədri və yeganə azərbaycanlı sədri.

* Bayramov Məhəmməd Həsən oğlu - Çəmbərək rayonunun ilk prokuroru

*''' Hacıyev Əli Zeynalabdin oğlu''' - Azərbaycanın bir neçə rayonlarında uzun illər prokuror işləmişdir.

*''' Hacıyev Adil Əli oğlu,''' Fövqəladə Hallar Nazirliyi, Sumqayıt Regional Mərkəzin rəisi, Polkovnik.

*''' Abbasəli Kərəm oğlu Həsənov'''- diplomat, '''1998-2009-cu illərdə''' Azərbaycan Respublikasının İran İslam Respublikasında Fövqəladə və Səlahiyyətli Səfiri, 2012-ci ildən  Azərbaycan Respublikasının Tacikistan Respublikasında fövqəladə və səlahiyyətli səfiridir.

* '''Əli Hüseynli''' — [[Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatlarının siyahısı (IV çağırış)|Milli məclisin deputatı]], [[Milli Məclisin Hüquq Siyasəti və Dövlət Quruculuğu Komitəsi]]nin sədri.

* [[Həsən Həsənov (jurnalist)|'''Həsən Zal oğlu Həsənov''']] — [[Azərbaycan]] [[jurnalist]]i, [[Xalq qəzeti|"Xalq qəzeti"nin]] baş [[redaktor]]u ([[2002]] – indi), "Azərbaycan Respublikasının əməkdar jurnalisti" ([[2005]]), [["Vətənə xidmətə görə" ordeni]] laureatı ([[2014]]).

* '''Mahir Hüseyn oğlu Həsənov''' — fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor

* Hüseynov Bulud Səməd oğlu- FHN-də TTNDA-də idarə rəisinin müavini.

* '''Eldar Məhəmməd oğlu Həsənov''' - Özbəkistan Elmlər Akademiyasının Nüvə Fizikası İnstitutunun direktor müavini. Professor, Fizika-riyaziyyat elmləri doktoru.

* '''Elyar Eldar oğlu Həsənov,''' Fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, Rusiya Texnologiya Elmləri Akademiyasının akademiki, professor. 

* '''Şöhrəddin İsabalı oğlu Əsgərov''' - təyyarəçi, texnika elmləri doktoru. Dünyaca nüfuzlu “Aerostar” aviasiya şirkətinin prezidentidir. Kiyevdə Azərbaycan diasporasının qurucularından hesab olunur.

* '''Əbdüləli İsmayıl oğlu Kərimov''' - alim, şərqşünas-türkoloq, uzun müddət Bakı Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsinin dekan müavini və dekanı vəzifəsində işləmişdir.

* [[Abbasəli Kərimov]] — kolxoz sədri, müəllim.

* Aqil Abbasəli oğlu Kərimov - iş adamı, mühəndis

* [[Oqtay Kərimov]] — 20 Yanvar şəhidi

* [[Kərim Paşayev]] - aşıq

* [[Hidayət Əliyev]] – taqım komandiri, şəhid

* [[Əhməd Paşa]] — şair, publisist, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.

* Nizami Elyanar - şair, AYB-nin üzvü

* Axundov Bayram Hasan oğlu-MN-nin hərbi hissəsində eskadrilya komandiri

* Qurbanov Faiq Məhəmmədəli oğlu - , mayor, hərbi vertolyotçu.

* Abduyev ABDU Ələs oğlu -Böyuk Vətən muharibəsi veteranı,Vitebsk,Moğilyov,Minsk,Homel,Qrsa şəhərləri uğrunda gedən duyuşlərdə, eləcə də Varşavanın azad olunmasında və Berlinədək döyuş yolu keçib."Qirmızı ulduz" ordeni ilə təltif olunub,19 orden və medala layiq görulub.Muharibədən sonra muxtəlif məsul vəzifələrdə işləyib.

* Oruc İBRAHİMOVİbrahimov, Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat Nazirliyi İqtisadi İQTİSADİ İSLAHATLAR ELMİİslahatlar TƏDQİQATElmi-Tədqiqat İNSTİTUTUNUNİnstitutunun DİREKTORdirektor MÜAVİNİmüavini

* Məhərrəm Xəlilov Həsən oğlu - Respublika Bələdiyyələri Həmkarlar İttifaqının sədri

* Xudayeva Nazlı Abdu qızi-keçmiş Ermənistan SSRi Ali Sovetinin deputatı.

* Cəfərov Qəzənfər Məhərrəm oğlu - Prezident təqaüdçüsü, hərbi-həkim, Silahlı Qüvvələrdə hərbi xidmətkeçmə dövründə əməliyyat-döyüş təlimlərində iştirak zamanı xəsarət aldığına baxmayaraq döyüş tapşırığını sonadək yerinə yetirdiyinə, özündən başqa 5 zabiti xilas etdiyinə görə komandanlıq tərəfindən medal, fəxri fərman və mənzillə təltif edilmişdir. Xidməti vəzifələrinə yerinə yetirərkən aldığı xəsarətlərə görə 2-ci dərəcəli hərbi-travma əlilidir. Azərbaycan Respublikasının Ali Baş Komandanı İlham Əliyevin Sərəncamı ilə hərbi xidmət zamanı göstərdiyi şücayətə görə Prezident təqaüdünə layiq görülmüşdür.

* Cəfərov Qəmbər Məhərrəm oğlu - Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyasının professoru, "Go" idman federasiyasının prezidenti, İdman təbabəti sahəsində elmi və elmi-pedaqoji tədqiqatlar aparan tanınmış alim, Klassik güləş və Paraşütdən tullanma idman növləri idman ustası.

* Cəfərov Qəhrəman Məhərrəm oğlu - Azərbaycan folklor sənəti, türk və İslam fəlsəfə elmləri sahəsində tədqiqatçı yazar, Azərbaycan Kooperasiya Kollecinin Kadrlar Şöbəsinin rəisi və müəllimi.

* Cəfərov Əsgər Məhərrəm oğlu - mühəndis, Azərbaycan Respublikası Poladtökmə Zavodunda sabiq sahə rəisi, hal-hazırda "Səadət" MMC-nin təsisçisi, tanınmış biznesmen - iş adamı.

* Musayev Zakir SәmәdSəməd oğlu - texnika elmlәrielmləri namizәdinamizədi, AzәrbaycanAzərbaycan memarlıq vәvə inşaat universitetindәuniversitetində "Su tәsәrrüfatıtəsərrüfatı vәvə mühәndismühəndis kommunikasiya sistemlәrisistemləri" fakültәsininfakültəsinin dekani.

* Sabir SәmәdoğluSəmədoğlu - şair, "Yaşamışam bu dünyada" kitabının müәllifimüəllifi (AzәrnәşrAzərnəşr - 1995), uzun müddәtmüddət dövlәtdövlət qulluqçusu olmuşdur.

*Әlәskәrov Ələskərov Şakir SәmәdSəməd oğlu - SSRİ DövıәtDövıət Aqrar SәnayeSənaye komitәsininkomitəsinin mә'sulməsul isçisi olmuşdur. -Moskva ş., hazırda tәqaütçütəqaüdçü.

1931-ci ildə Ardanış kəndində Ardanış kolxozu yaradıldı. Uzun illər boyu fərdi təsərrüfatla məşğul olan əhali öz əmlakının bir hissəsini (kotan, cütə və öküz, yem, ot və s.) guya könüllü şəkildə kolxoza verərək bu kollektiv təsərrüfata üzv yazılmaq məcburiyyətində qaldı.

Kolxoz təsərrüfatının mənfi və müsbət cəhətləri var idi. Kolxoz əvvəllər kasıb və ya fərdi təsərrüfatı olmayan şəxslərə sərf edirdisə, böyük fərdi təsərrüfata malik olanlara isə sərf etmirdi. Üstün cəhətlərdən biri də o idi ki, kolxoz dövründə yeni məşğulluq sahələri yaradıldı və təsərrüfatın digər istiqamətləri (bağçılıq, arıçılıq, quşçuluq, tütünçülük və s. sahələr) inkişaf etdirildi. Tütünçülük və quşçuluq (toyuq fermaları) XX əsrin 40-cı illərindən, arıçılıq və bağçılıq isə əsrin ikinci yarısından etibarən inkişaf etməyə başladı.

1977-ci ildə Ardanış kolxozu sovxoza çevirilmişdir. Ardanış kəndində sovxoz yaradıldıqdan sonra, qısa müddət ərzində yeni təsərrüfat strukturları yaradıldı və infrastruktur tamamilə yeniləndi. Ardanış kənd mədəniyyət evi yüksək səviyyədə təmir edildi, yeni inzibati idarə binası, o dövr üçün müasir heyvandarlıq kompleksləri, yem sexi, heyvandarlar üçün istirahət guşəsi (Qırmızı guşə), böyük univermaq tikilib istifadəyə verildi. 200 nömrə tutumlu ATS istifadəyə verildi, Yeni içməli su xətti istismara verildi, suvarma sistemi yaradıldı.Tikintinin geniş vüsət alması əhalinin məşğulluğuna da təsir edən amillərdən biri idi. Ona görə də əhalinin bir qismi kənar yerlərdə işləmək məcburiyyətindən qurtuldu.

Ardanışda çay axarları boyunca demək olar ki, məhəllələrin və tayfaların hər birinə məxsus bir və ya iki su dəyirmanı olub. Su dəyirmanlarının çoxu XX əsrin 30-cu illərinə qədər fəaliyyət göstərib. Ardanış kəndindəki dəyirmanlar təkcə Ardanış kəndinin, habelə qonşu kəndlərin də əhalisinə xidmət edib. Ardanışda 15 dəyirman işləyib.

Ardanış kəndində XX əsrdə təşəkkül tapmış təsərrüfat sahəsidir. Bağçılığın gec inkişaf etməsinin obyektiv səbəbləri olmuşdur. Əhalinin xeyli hissəsi heyvandarlıqla məşğul olduğundan yarımköçəri həyat tərzi sürürdülər. Ona görə də müvafiq mövsümdə bağçılıqla məşğul olmağa imkan yox idi. İqlim şəraiti elə idi ki, bağçılıqla məşğul olub dolanışacağı təmin etmək mümkün deyildi. Bu səbəbdən də əhali daha çox fayda gətirən təsərrüfat sahəsi ilə məşğul olmağa üstünlük verirdi. Lakin kollektivləşmədən sonra Ardanışda ilk bağlar yaranmağa başladı. Sonralar demək olar ki, hər bir evin həyətyanı sahəsində bağ salınmışdı və müxtəlif alma, armud, gavalı, ərik, qoz ağacları üstünlük təşkil edirdi. İqlim şəraitinin sərt olmasından burada bağşılıq və bostançılıq geniş inkişaf etməmişdir. Kolxozun böyük meyvə bağı olub. Lakin sovxoz dövründə təsərrüfatın rentabelliyini artırmaq baxımından həmin bağ sahəsi ləğv edilmiş və yerində əkin sahəsi yaradılmışdır. Artıq əmək günü bölgüsü ləğv edilmişdi, bu bağdakı meyvələrin tədarükü isə dövlət təsərrüfatı sayılan sovxoz üçün çox da böyük gəlir gətirmək imkanına malik deyildi.

1.# Oqtay Ayvaz oğlu Kərimov (20 yanvar şəhidi)

3.# Əliyevİbrahimov HidayətƏdalət MəcidTanrıverdi oğlu 

4.# ƏsgərovAbdullayev Niyaziİsmixan İsabalaYunis oğlu

Atası Ayvaz kişinin və anası Minarə xala oğul itkisinə dözə-dözə saçlarını bir az da ağartdılar. Üzlərinin qırışı bir qədər də artdı.Ancaq onların el içində hörmət-izzəti də artdı. Çünki tərbiyə elədikləri oğul Vətən yolunda ölümün gözünə dik baxmağı bacardı. Onlar bu ruhda böyütmüşdülər Oqtayı. 26 yaşlı Oqtay Kərimov Şəhidlər Xiyabanında Ardanışın ilk nümayəndəsidir. Onun məzarı önündən indiyəcən milyonlarla insan keçib. Adı kitablarda yazılan Oqtayın könüllərdə, tarix səhifələrində də adı yazılacaq. Onun haqqında ürək sözlərimizi Vaqif Kərimin yazdığı şeirlə bitirmək istəyirəm.

Vaxtilə oxuduğu Bakı şəhəri, Nizami rayonundakı 70 nömrəli litseydə Rəhilə Orucovanın büstü qoyulmuş və onun xatirəsinə fotoguşə yaradılmışdır. Əhməd Paşanın Rəhiləyə həsr bnetdiyi şeiri təqdim edirik:

'''=== Abdullayev İsmixan Yunis oğlu''' ===

'''=== Süleymanov Fəxrəddin Kamil oğlu'''  ===

'''=== Əsgərov Niyazi İsabala oğlu''' ===

'''=== İbrahimov Ədalət Tanrıverdi oğlu''' ===

'''=== Hüseynov Arif Qasım oğlu''' ===

== Ardanışlılar ikinci dünya müharibəsində ==

 XX əsrin və bəşəriyyət tarixinin bu günə qədər ən dəhşətli müharibəsinin – İkinci Dünya müharibəsinin yaraları insanların qəlbini hələ də göynətməkdədir. 

Müharibəyə gedənlərin bir çoxunun taleyi barədə bu günə qədər də məlumat yoxdur. Bəzilərinin “qara kağızı” vaxtında gəlsə də, bir çoxlarının taleyi barədə məlumatlar bitdikdən çox sonralar alınmışdır. Neçə-neçə analar oğul həsrətilə dünyasını dəyişmişdir. Sovet dövründə “qırmızı ləpirçilər” hərəkatına qoşulan məktəblilər müharibə gedən ərazilərdə axtarış aparmaqla minlərlə insanın taleyini bəlli etməkdə yardımçı olublar. Məlumat topladıqları döyüşçülərin ailə üzvlərinə və ya yaxın qohumlarına məktublar göndərilirdi. Həsənov Həsən Məhərrəm oğlunun taleyi barədə məhz “qırmızı ləpirçilər” məktub göndərmiş və bildirmişlər ki, o, Krasnodar vilayətində həlak olub və orada dəfn olunub.

İkinci məktubu Qaçaq Hasanın oğlu Məhəmməd Bayramov (Krasnoselonun ilk prokuroru olub və cəbhəyə könüllü gedib) yazıb: “Əziz qardaşım Hüseyn! Mən hələ sağ-salamat varam. 15 oktyabrda balnisədən çıxdım. (Məktub 18.10. 1942-ci ildə yazılıb). Bu saat yoldayam, fronta gedirəm. Yanımda bizim ordan heç kim yoxdur.Hüseyn, məndən salam söylə. A. Axmedova, Məsmiyə və bütün adamlarımıza. Hüseyn can, hitlerizim ləğv olunacaq, qalibiyyət bizimdir. Çünki Qırmızı Ordu Stalin siyasəti daşıyır. Öpürəm sizi”. Bizim bu günümüz üçün canlarından keçən bu insanların nələr çəkdiyini bilməliyik, onların müqəddəs xatirəsini əziz tutmalı və onlar barədə bildiklərimizi yazmalıyıq. Yazmalıyıq ki, gələcək nəsillər də babalarının keçdiyi şərəfli ömür və döyüş yolunu bilsinlər.

==== İkinci Dünya müharibəsində həlak olan ardanışlılar ====

1.# Verdiyev Xaliq Tanrıverdi oğlu, — 1909-cu ildə anadan olub. 1942-ci il fevralın 2-də orduya çağırılıb. Baş leytenant rütbəsində T-34 tankının komandiri olub. Sonuncu xidmət yeri 513-cü əlahiddə tank polkunun qərargahı olub. 1945-ci ildə Şərqi Prussiyanın Letsen stansiyasında   rota komandirinin texniki xidmət üzrə müavini ilə birlikdə itkin düşüb və həmin il fevralın 2-də adı şəxsi heyətin siyahısından çıxarılıb. Komandanlığa ünvanlanmış “Məxfi”"Məxfi" qrifli, 0175 nömrəli məktubda bu barədə məlumat verilir. Bundan əlavə Kalininqrad şəhərindəki “Xatirə"Xatirə kitabı”nınkitabı"nın 291-292-ci səhifəsində onun haqqında qısa məlumat vardır. Başqa bir məlumatda isə onun sonuncu xidmət ünvanı 36539-cu səhra poçtu olduğu və 18 mart 1945-ci ildə həlak olduğu bildirilir. Bu məlumat həmin hərbi hissənin mayorunun şahidliyi əsasında tərtib edilib.

3.# ZeynalabduyevVəliyev YunusMəhərrəm İsmayılİbrahim oğlu, 1919— 1905-cuci ildə anadan olub. 311941-ci ildə orduya çağırılıb. 46-cı ordunun 223-cü atıcı diviziyasında minomyotçu olaraq vuruşub. 2 sentyabr 1943-cü ildə həlak olub. Xarkov vilayətində dəfn olunub.

# Zöhrabov Qara Alı oğlu, 1912-ci ildə anadan olub. 28 mart 1942-ci ildə orduya çağırılıb. 29538-ci ehtiyat atıcı diviziyasının qərargahındabriqadasında qulluq edib. 131942-ci mayilin 1943-cüiyun ayında itkin düşüb.

13.# İsmayılov Bəşir Məhəmməd oğlu

14.# Abdullayev QuluBayram OrucAbdulla oğlu,

19.# ƏliyevVəliyev MəmmədələsSəməd KərimRəhim oğlu-

21.# QurbanovHəsənov ƏliAbbas KazımXəlil oğlu,

Həmin dövrdə kənd rəhbərlərinin təşəbbüsü ilə əhalinin təhlükəsizliyini təmin etmək baxımından sözün həqiqi mənasında fövqəladə tədbirlər görməsini gələcək nəsillər də bilməlidir. Onun təşəbbüsü və təşkilatçılığı ilə kəndin cənub istiqamətində - “Çalın başı”nda və “Xırmanlar” deyilən ərazidə gözətçi postları yaradılmışdı. Gündüzlər təsərrüfat həyatını yaşayan əhali gecələr növbə ilə kəndin keşiyini çəkirdilər. Ardanış kəndində qanuni şəkildə ov tüfəngi əldə etmiş insanlardan heç bir əsas göstərilmədən həmin silahları da erməni məmurları yığışdırmışdılar. Ardanışda sovxoz direktoru işləyən Fəxrəddin Paşayev kəndin ətrafındakı postları rabitə vasitəsilə təmin etmişdi. Hətta Ardanış kəndinin cənubundan keçən İrəvan-Basarkeçər dəmiryolunda hərəkət edən qatarlar gecə vaxtı bu kəndin altından keçməsin deyə qrafiki dəyişməyə məcbur olmuşdular. Çünki milliyyətcə erməni olan qatar maşinistləri qorxurdular. Bəzən bu qatarlar gecə “Sarı burun” deyilən ərazidə - Ardanışla Şorca kəndinin arasında dayanıb səhər açılmasını gözləməyə məcbur olurdular. Bütün bunlar ermənilərin qəlbinə hakim kəsilmiş Türk xofundan irəli gəlirdi. Ardanış əhalisi təkcə müdafiə taktikasını yox, həm də hücum taktikasını seçmişdi. Hələ 1988-ci ilin yay aylarında Şorca kəndində mərkəzi və respublika hökumətinin yürütdüyü antiazərbaycan, antitürk siyasətinə qarşı etiraz

Bu həmin dövr idi ki, keçmiş SSR''İ-də'' rus zabitləri açıq-aşkar silah alveri ilə məşğul olmağa başlamışdılar. Ermənilər məhz həmin dövrdə olduqca ucuz qiymətə silah əldə edərək, silahlanırdılar. Təəssüflər olsun ki, bizim imkanlı adamlarımız bu sahədə uzaqgörənlik etdilər və ya səxavətlərini əsirgədilər. Əhalidən ov tüfənglərini də yığmışdılar. Ona görə də Namiq Bahadur oğlunun bu xidməti unudulmamalıdır.''

* [http://www.ardanish.com/index.php]