Frank krallığı: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Texniki düzəliş
Sətir 1:
{{müəllif|url=[http://kayzen.az/blog/orta-%C9%99srl%C9%99r-tarixi/18292/frank-d%C3%B6vl%C9%99ti.html Kayzen.az] saytı və laboratoriya müzakirəsində qeyd edilmiş saytlardan kopyalanıb.}}
{{Tarixi dövlət
|adı = Frank krallığı<ref name="Taagepera 1997 475–504">{{Cite journal|last=Taagepera|first=Rein|year=1997|title=Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia|url=https://www.jstor.org/stable/2600793|journal=International Studies Quarterly|volume=41|issue=3|pages=475–504|via=JSTOR|doi=10.1111/0020-8833.00053}}</ref><ref name="Sönke Lorenz 2001">Sönke Lorenz (2001), ''{{langdil|de|Missionierung, Krisen und Reformen: Die Christianisierung von der Spätantike bis in Karolingische Zeit}}'' in ''{{langdil|de|Die Alemannen}}'', Stuttgart: Theiss; {{ISBN|3-8062-1535-9}}; pp.&nbsp;441–446</ref>
|orijinal_ad = Francia ya Frankia<br/>regnum Francorum<ref>{{cite book |last=Spufford |first=Peter |title=Money and its use in medieval Europe |origyear=1988 |year=1989 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge |isbn=0-521-30384-2 |pages=398, 400–402 |chapter=Appendix I}}</ref>
|status = [[Krallıq]]
Sətir 59:
|rəhbər3 =
|rəhbər_hakimiyyət3 =
|din = Frank bütpərəstliyi<br>[[xristianlıq]]<ref name="Sönke Lorenz 2001">Sönke Lorenz (2001), ''{{langdil|de|Missionierung, Krisen und Reformen: Die Christianisierung von der Spätantike bis in Karolingische Zeit}}'' in ''{{langdil|de|Die Alemannen}}'', Stuttgart: Theiss; {{ISBN|3-8062-1535-9}}; pp.&nbsp;441–446</ref>
|əlavə bənd =
|bəndin adı =
Sətir 91:
}}
 
'''Frank imperiyası''' və ya '''Frank dövləti''' ({{langdil-en|Francia ya Frankia}}); ({{langdil-la|regnum Francorum}}) — Orta əsrlərdə mövcud olmuş [[krallıq]]. Krallığın əsası [[481]]-ci ildə [[Xlodviq]] tərəfindən qoyulmuşdur. Çiçəklənmə dövrü [[Böyük Karl]]ın dövrü olub. Eramızın [[I əsr]]ində german tayfaları<ref group=q>Frank tayfa başçısı Xlodviq Qalliyaya hücum etmək üçün başqa tayfalarla ittifaqa girdi.</ref> [[qərb]]dən və [[şərq]]dən [[Reyn]] və [[Visla]] çayları, cənubdan [[Dunay]] çayı, [[şimal]]dan isə [[Baltik dənizi|Baltik]] və [[Şimal]] dənizlərinə qədər uzanan geniş ərazilərdə yayılmışdılar. Sonralar çoxsaylı işğallar nəticəsində germanlar digər xalqlarla qarışaraq bir çox Avropa xalqlarının yaranmasında mühüm rol oynadılar{{sfn|Douglass|Bilbao|2005|p=40}}. [[5|V]] [[əsr]]in sonlarında german tayfalarının işğalları nəticəsində [[Qərbi Avropa]]da quldarlıq quruluşu dağıldı<ref name="Lewis2009">{{cite book|first=David Levering |last=Lewis|title=God's Crucible: Islam and the Making of Europe, 570–1215|url={{google books |plainurl=y |id=NwA7mQEACAAJ|page=177}}|date=12 January 2009|publisher=W. W. Norton|isbn=978-0-393-33356-5|page=177}}</ref>. Qul əməyini xırda torpaq sahibi olan icma üzvləri — kəndlilərin əməyi əvəz etdi. [[Frank]] tayfa başçısı [[Xlodviq]] [[Qalliya]]ya hücum etmək üçün başqa tayfalarla ittifaqa girdi. Bu zaman [[Qalliya]]nı keçmiş [[Roma]] canişini idarə edirdi{{sfn|James|2009|p=49}}. [[486]]-cı ildə Suasson şəhəri yaxınlığındakı döyüşdə [[franklar]] [[romalılar]]ı məğlub etdilər{{sfn|Collins|2004|pp=131–132}}. [[Xlodviq]] [[Qalliya]] torpaqlarını döyüşçülərinə və müttəfiqlərinə payladı. Frank əyanları iri [[torpaq]] sahiblərinə çevrildilər.
 
Frank dövləti təxminən [[V əsr]]in sonlarında yarandı. [[Xlodviq]] bu dövlətin [[kral]]ı oldu. İrsi hakimiyyət — [[monarxiya]] rejimi quruldu. [[Xlodviq]] ölkəni vilayətlərə böldü. Vilayətlərə [[qraf]]lar adlanan hakimlər təyin edildi. [[Qraf]] vilayətdə vergi toplayır, hərbi dəstəyə başçılıq edir və məhkəmə işlərinə baxırdı. [[Xlodviq]]in dövründə ilk qanun toplusu — [[Frank]] qanunları yarandı. Hakimiyyətini möhkəmləndirmək üçün [[Xlodviq]] [[xristian]] dinini qəbul etdi. Kilsə kralın hakimiyyətini möhkəmləndirdi.<ref name="Freeman1904">{{cite book|first=Edward Augustus |last=Freeman|title=Western Europe in the Eighth Century & Onward: An Aftermath|url={{google books |plainurl=y |id=5HCIvgAACAAJ|page=74}}|year=1904|publisher=Macmillan and Company, limited| page=74}}</ref> Frank dövlətinin ən qüdrətli dövrü [[Böyük Karl]]ın hakimiyyəti ([[768]]—[[814]]) illərində olmuşdur. [[Böyük Karl]] [[İtaliya]]nın çox hissəsini öz torpaqlarına qatdı. [[Reyn]] və [[Elba]] çayları arasında yaşayan saksları itaət altına aldı. [[Böyük Karl]] [[800]]-cü ildə [[Roma]]ya gəldi və özünü imperator elan etdi. [[Papa]] onun başına qızıldan tac qoydu{{sfn|Collins|2004|pp=131–132}}{{sfn|Russell|1930|p=88}}{{sfn|McKitterick|2008|pp=118–125}}.
Sətir 110:
[[843]]-cü ildə [[Böyük Karl]]ın üç nəvəsi Verden şəhərində Frank imperiyasını bölmək haqqında Verden müqaviləsi bağladılar. Bu bölüşdürmə nəticəsində sonralar imperiyanın ərazisində üç krallıq: [[Fransa]], [[Almaniya]] və [[İtaliya]] yarandı. Bu krallıqların hər biri [[feodal]] mülklərinə, iri [[feodal]] mülkləri isə saysız-hesabsız xırda [[feodal]]lıqlara parçalandı. Hər bir [[feodal]] müstəqil idi<ref name="Kohn2006">{{cite book|first=George C. |last=Kohn|title=Dictionary of Wars|url={{google books |plainurl=y |id=OIzreCGlHxIC&|page=125}}|year=2006|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-2916-7|pages=125–}}</ref>. Belə [[feodal]] əhalidən vergi toplayır, öz təbəələrini mühakimə edirdi. Beləliklə, [[Qərbi Avropa]]da [[IX əsr]] — [[XI əsr]]ləri əhatə edən [[feodal]] dağınıqlıq dövrü başlandı. Hər bir iri [[feodal]] ona xidmət edən xırda və orta [[feodal]]lara [[torpaq]] verirdi. Bununla onu öz vassalına çevirir, yəni asılılığına salırdı. [[Hersoq]] və [[qraf]]lar [[kral]]ın vassalı idilər. Baronlar [[hersoq]] və [[qraf]]ların, cəngavərlər isə baronun vassalı sayılırdı. Bu sistem feodal nərdivanı adlanırdı. [[Kral]]lar feodal nərdivanından təbəələri itaətdə saxlamaq üçün istifadə edirdilər<ref name="fordham.edu"/>{{sfn|Einhard|1999|loc=6. Lombard War}}. Fransa krallığı [[Karolinqlər sülaləsi]]nin dövründə iri [[feodal]] mülklərinə bölünmüşdü. [[Ölkə]]də [[X əsr]]—[[XI əsr]]lərdə [[feodal]] münasibətlərinin formalaşması başa çatdı.
 
[[Ölkə]] indiki [[Fransa]] adını aldı. Frank dövləti süqut etdikdən sonra [[Almaniya]] vilayətləri vahid [[dövlət]]də birləşdi. [[Almaniya]]da [[feodal]] münasibətlər sürətlə inkişaf edirdi. Bu, ayrı-ayrı [[feodal]]ların güclənməsinə və vahid [[dövlət]]in parçalanmasına səbəb olurdu<ref group=q>486-cı ildə Suasson şəhəri yaxınlığındakı döyüşdə [[franklar]] [[romalılar]]ı məğlub etdilər.</ref>. [[Almaniya]] kralı I Otton ([[936]]—[[973]]) [[962]]-ci ildə [[Roma]]nı işğal edib özünü [[Roma]] imperatoru elan etdi. Sonralar bu [[dövlət]]i [[Müqəddəs Roma imperiyası]] adlandırmağa başladılar<ref name=Campaigns>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/106546/Charlemagne/256620/Military-campaigns Charlemagne], Encyclopædia Britannica</ref>. [[İtaliya]] [[Müqəddəs Roma imperiyası]]nın tərkibində idi. [[Roma Papası]] və [[Almaniya]] [[kral]]ı arasında [[İtaliya]]ya hakim olmaq uğrunda mübarizə gedirdi. Digər Avropa ölkələrinə nisbətən [[İtaliya]]da ticarət və sənətkarlıq mərkəzləri olan iri [[şəhər]]lər daha tez meydana gəldi. Bu dövrdə şəhərlərin çoxu özünüidarə hüququ aldı{{sfn|Einhard|1999|loc=6. Lombard War}}. [[Genuya]], [[Piza]], [[Venesiya]] müstəqil respublikalara çevrildilər{{sfn|Einhard|1999|loc=6. Lombard War}}<ref name=Campaigns /><ref>{{Cite book|url={{google books |plainurl=y |id=hbnY8GTet_kC}}|title=Charlemagne |last=Gelfand|first=Dale Evva|date=1 January 2003|publisher=Infobase Publishing|isbn=9781438117850|languagediluage=en}}</ref><ref>{{Cite book|url={{google books |plainurl=y |id=bQlJP9O9hKkC}}|title=Daily Life in the Age of Charlemagne|last=Butt|first=John J.|date=1 January 2002|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=9780313316685|languagediluage=en}}</ref>.
 
== Merovinq sülaləsi ==
Sətir 160:
|publisher =
|accessdate =
|languagediluage = fr
}}</ref><ref>{{cite web
|url = http://histoire-fr.com/carolingiens.htm
Sətir 170:
|publisher =
|accessdate =
|languagediluage = fra
}}</ref>.
 
Sətir 218:
|publisher =
|accessdate =
|languagediluage = fra
}}</ref>.
 
Sətir 231:
|publisher =
|accessdate =
|languagediluage =
}}</ref>.
* [[Xristianlıq|Xristianlığ]]ın qəbul edilməsi;<ref>{{cite web
Sətir 242:
|publisher =
|accessdate =
|languagediluage = en
}}</ref>
* Qanunlar toplusunun hazırlanması;<ref>{{cite web
Sətir 253:
|publisher =
|accessdate =
|languagediluage = en
}}</ref>
* [[Ölkə]]nin vilayətlərə bölünməsi və vilayətlərin qraflar tərəfindən idarə edilməsi (qraflar vergi yığır, məhkəmə işlərinə baxır və döyüşçü dəstələri toplayırdı);<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6feKDfRM9sYC&pg=PA444&dq=merovingian+paris+with+30,000+population&hl=da&sa=X&ei=QcFXU9aaNIOktAaE2oD4CA&ved=0CDEQ6AEwAA#v=onepage&q=merovingian%20paris%20with%2030%2C000%20population&f=false|title=The Early Medieval World: From the Fall of Rome to the Time of Charlemagne ...|publisher=}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=MQoKeohhNkMC&pg=PA1316&dq=merovingian+paris+with+30,000+population&hl=da&sa=X&ei=gsFXU9K8B8XItQbHvIGACQ&ved=0CDkQ6AEwAQ#v=onepage&q=merovingian%20paris%20with%2030%2C000%20population&f=false|title=Medieval France|publisher=}}</ref>
Sətir 265:
|publisher =
|accessdate =
|languagediluage = de
}}</ref>
* Asılı və təhkimli kəndlilərin yaranması<ref>{{cite web
Sətir 276:
|publisher =
|accessdate =
|languagediluage = gur
}}</ref>.
 
=== [[Böyük Karl]]ın dövrü ([[768]]-[[814]]) ===
[[Şəkil:Francia at the death of Pepin of Heristal, 714.jpg|thumb|275px|Frank dövləti VIII əsrdə]]
* [[Karolinqlər sülaləsi]]nə mənsub olması;<ref>{{Cite book|url={{google books|plainurl=y|id=KbbMcYpuQswC|page=96}}|title=Charlemagne|last=Becher|first=Matthias|date=4 March 2005|publisher=Yale University Press|year=|isbn=0300107587|location=|pages=96|languagediluage=en}}</ref>
* Frank imperiyasını qurması ([[800]]-cü il);<ref name="auto">{{cite book|url={{google books|plainurl=y|id=_U4lDQAAQBAJ|page=12}}|title=Charlemagne: Father of a Continent|last=Barbero|first=Alessandro|date=10 September 2004|publisher=University of California Press|isbn=978-0-520-23943-2|pages=12–}}</ref>
* [[İspaniya]]da [[ərəblər]]lə müharibə aparması;<ref>{{cite book|url={{google books|plainurl=y|id=3FRsBgAAQBAJ|page=19}}|title=The Routledge Companion to Medieval Warfare|last=Bradbury|first=Jim|date=2 August 2004|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-59847-2|pages=19–}}</ref>
* Saksları tabe etməsi (saks əyanlarını öz tərəfinə çəkməklə);<ref>{{cite web|url=http://www.karlspreis.de/preistraeger/seine_heiligkeit_papst_johannes_paul_ii/ansprache_von_seiner_heiligkeit_papst_johannes_paul_ii.html |title=Ansprache von seiner Heiligkeit Papst Johannes Paul II |year=2004 |author=Papst Johannes Paul II |publisher=Internationaler Karlspreis zu Aachen |languagediluage=German |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120117151907/http://www.karlspreis.de/preistraeger/seine_heiligkeit_papst_johannes_paul_ii/ansprache_von_seiner_heiligkeit_papst_johannes_paul_ii.html |archivedate=17 January 2012 |df= }}</ref>
* [[Kənd]]lilərin ordudan uzaqlaşdırılması;<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/215768/France/40279/The-hegemony-of-Neustria |title=France :: The hegemony of Neustria |work=Encyclopædia Britannica |publisher=Britannica.com |date=24 April 2013 |accessdate=14 January 2014}}</ref>
* [[Kənd]]lilərdən töycü alınması;<ref name="France/Pippin">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/215768/France/40284/Pippin-III |title=France :: Pippin III – Encyclopædia Britannica |publisher=Britannica.com |date=24 April 2013 |accessdate=14 January 2014}}</ref>
* İri [[torpaq]] sahiblərinin hərbi xidmətə çağırılması;<ref>The background relies heavily on {{harvnb|Einhard, putative|741–829|loc=Years 745–755}}</ref>
* [[Kənd]]lilərin biyara çağırılması;<ref name="thetrumpet.com">{{cite web|url=https://www.thetrumpet.com/literature/read/12866-the-holy-roman-empire-in-prophecy/1585|title=World News, Economics and Analysis Based on Bible Prophecy|website=theTrumpet.com}}</ref>
* “Karolinq oyanışı”nın baş verməsi;<ref name="France/Pippin">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/215768/France/40284/Pippin-III |title=France :: Pippin III – Encyclopædia Britannica |publisher=Britannica.com |date=24 April 2013 |accessdate=14 January 2014}}</ref><ref name="France/Pippin" /><ref name="thetrumpet.com"/><ref name="Baldwin">{{cite web | first=Stewart | last=Baldwin | title=Charlemagne | date=2007–2009 | publisher=The Henry Project | url=http://sbaldw.home.mindspring.com/hproject/prov/charl000.htm}}</ref>
* “Saray akademiyası” nın qurulması.<ref>{{cite book|url={{google books|plainurl=y|id=rETxD8KcnUIC|page=145}}|title=Icons of the Middle Ages: Rulers, Writers, Rebels, and Saints|last=Matheson|first=Lister M.|publisher=ABC-CLIO|year=2012|isbn=978-0-313-34080-2|pages=145–}}</ref>
 
Sətir 306:
 
=== Fransa krallığı ===
[[Şəkil:Al-Andalus732.jpg|thumb|250px|[[732]]-ci ildə<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=XAYXAQAAIAAJ&q=under+al+walid+ibn+abd+al+malik+tariq+ibn+ziyad&dq=under+al+walid+ibn+abd+al+malik+tariq+ibn+ziyad&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjC8K-x6fvYAhXBchQKHWbwBtU4ChDoAQhOMAc|title=The book of Islamic dynasties: a celebration of Islamic history and culture|last=Nagy|first=Luqman|date=2008|publisher=Ta-Ha Publishers Ltd|year=|isbn=9781842000915|location=|pages=9|languagediluage=en}}</ref><ref>{{cite web |url=https://books.google.com/books?id=xKOkMyxXY3AC&pg=PA123&dq=Tariq+et+les+masmuda&as_brr=3&hl=fr#v=onepage&q=tariq&f=false |title=Maroc et Espagne: une histoire commune publié par Fundación El Legado Andalusí |work=Books google |access-date=26 May 2010}}</ref>]]
* Ən iri [[feodal]] mülkünün [[Normandiya]] (normand sözünün mənası “şimal adamı” deməkdir) [[hersoq]]luğunun olması;{{sfn|Collins|1987|p=105}}
* [[Feodal]] dağınıqlığının hökm sürməsi;{{sfn|Douglass|Bilbao|2005|pp=36–37}}
Sətir 327:
|publisher = (myArmoury.com makalesi)
|accessdate =
|languagediluage =
}}</ref>.
 
Sətir 334:
== Böyük Karl ==
[[Şəkil:Albrecht_Dürer_-_Emperor_Charlemagne.jpg|thumb|250px|Böyük Karl hakimiyyətdə olarkən<ref name="DofA1">{{harvnb|McKitterick|1996|p=1}}.</ref>]]
[[Xristianlıq]] üçün onun ən böyük xidməti imperiyanın şimalında və şərqində olan [[bütpərəst]] tayfaları bu dinə keçirməsi idi. Sakson tayfaları zorla xristianlaşdırıldı<ref>{{cite web|title=Foreign labour in 2014|url=http://www.statistiques.public.lu|publisher=Institut national de la statistique et des études économiques du Luxembourg|accessdate=1 June 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.mori-m-foundation.or.jp/english/ius2/gpci2/|publisher=Mori Memorial Foundation, Japan|title=Global Power City Index 2015|accessdate=16 April 2016|languagediluage=en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/dossier_complet.asp?codgeo=COM-75056|publisher=INSEE|title=Department of Paris; Complete Dossier|accessdate=25 November 2015|languagediluage=fr}}</ref>.
 
[[Böyük Karl]] həm də [[incəsənət]]in və elmlərin himayəçisi idi. Bu “Karolinq inqilabı” adlanır. Məşhur frankon akademiyası meydana gəldi. Bu, ilahiyyatçıların, tarixçilərin, şairlərin dərnəyi olmaqla, qədim latın kanonlarını həyata qaytarırdı. Karl xalq arasında savadlılığın yayılmasına böyük əhəmiyyət verirdi. Hər yerdə latın dilini, ədəbiyyatını, qrammatikanı, ilahiyyatı öyrədən məktəblər meydana çıxdı. O, vahid [[xristian]] [[roman]]-[[alman|german]] mədəniyyət məkanı yaratmağa, frank mühitində savadlılığı tətbiq etməyə can atırdı<ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/dossier_complet.asp?codgeo=REG-11|publisher=INSEE|title=Île-de-France Region - Complete dossier|accessdate=25 November 2015|languagediluage=fr}}</ref><ref>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/regions/idf/reg-dep.asp?theme=8| title=GDP of IDF in 2012| author=[[INSEE]]| accessdate=2015-04-01|languagediluage=fr}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ile-de-france.gouv.fr/Votre-region/Les-chiffres-cles/Economie|title=Key figures on the Economy of the Ile-de-France|author=Prefecture of the Ile-de-France Region|languagediluage=Fr|accessdate=2015-11-26}}</ref>.
 
O, xüsusilə göstəriş vermişdi ki, [[latın dili]] kimi, yazısı da unifikasiya edilsin. Heç də təsadüfi deyildir ki, Karlı Avropanın yaradıcısı adlandırırlar. Min il sonra imperator titulunu qəbul edən
[[Napoleon]] da [[Böyük Karl]]ın universal imperiyasının ənənəsini davam etdirmək istəyirdi. [[Frank]] cəmiyyətində ailə məsələlərinə də ciddi diqqət verilirdi. Burada nikah ailəni genişləndirmək üçün cavanların adından [[ata]] və ya [[əmi]] tərəfindən bağlanırdı. Arvadlar ərlərinə sədaqətli olmalı idilər. Qızın 15 yaşı olanda öz çühafizəçisinə ona ər seçməyə icazə verirdi. Stabil kəbin monoqamiya xarakterli olmaqla daimi idi<ref name="Regional Economy of Ile-de-France">{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/document.asp?ref_id=21341|publisher=INSEE|title=Regional Economy of Ile-de-France|accessdate=2015-11-27|languagediluage=fr}}</ref><ref name="Regional Economy of Ile-de-France"/><ref name="Regional Economy of Ile-de-France"/>.
 
Bir sıra xüsusiyyətlərinə görə Karlın imperiyası əslində “Avropa krallığı” idi. İmperiyanın yaranması həm də başlıca olaraq onun daxilində əhalinin mədəni səviyyəsinin yüksəldilməsi sahəsində Karlın cəhdlərinin legitimləşdirilməsinə şərait yaradırdı. Karl hakimiyyətə gələndə Frank krallığının mədəni, inqilabi və qanun institutları müqayisəli qaydada götürdükdə, hələ də inkişaf etməmiş şəkildə qalırdı. [[Frank]] kralı, misal üçün, heç bir daimi iqamətgaha malik deyildi. Yayda bir tərəfə gedilirdi, axı həm də yay ayları hərbi kampaniyalar mövsümü hesab olunurdu. [[Qış]]da isə kral özünün imperial saraylarının birində məhkəmə prosesləri aparırdı. Axen isti bulaqlarına görə yaşlı monarxlara xoş gəlirdi. Karl isə orada indiyədək qalan saray kilsəsi tikdirdi. Karlın sarayı onun ailəsindən, şəxsi xidmətində olan keşişlərdən, bu, kral kapellası adlanırdı və müvəqqəti qulluqçulardan ibarət idi. Karl çalışırdı ki, onun sarayı səltənətin siyasətinin və inzibatçılığının intellektual mərkəzi olsun. Bu məqsədlə imperiyanın bütün guşələrindən, hətta xaricdən çox sayda görkəmli alimlər dəvət olunurdu. Onların daha məşhurları Eynhard və Alkuin idi. Axırıncıların və digər savadlı adamların köməyi ilə Karl saray kitabxanasını yaratmışdı,
Sətir 348:
Öz sarayı vasitəsilə Karl imperiyasını idarə edir və inzibatçılığı həyata keçirirdi. İldə ən azı bir və ya iki dəfə imperiyanın hər tərəfindən magistratlar və kübarlar baş məclisə toplaşırdılar. Karolinq imperiyasının unikal quruluşu ondan ibarət idi ki, heç kəs silahlı qüvvələr məclisi ilə, kübarlığın konstitusiya məclisi kimi kilsə sinodu arasında aydın xətt çəkə bilməzdi. Ədalət məsələləri, hərbi işlər və köməyə aid olan problemlər kübarlığın və ruhanilərin nümayəndələri
tərəfindən eyni bir vaxtda müzakirə edilirdi. Onların hamısının üstündə isə Şarlemanın şəxsiyyəti dayanırdı. Karl müxtəlif xalqların və tayfaların ənənəvi hüquqlarına hörmətlə yanaşırdı. Kapitulyarilər (frank krallarının imzaladığı qanunlar və sərəncamlar) müəyyən dərəcədə tayfa hüquqlarına əlavə kimi xidmət edirdi, həm də ictimai və özəl həyatın ayrı aspektlərini nizamlamaq üçün tətbiq olunurdu.
Karlın imperiyasının təşkili heç də nöqsanlardan və məhdudiyyətlərdən xali deyildi<ref> https://www.forbes.com/sites/halahtouryalai/2014/02/12/worlds-100-biggest-banks-chinas-icbc-1-no-u-s-banks-in-top-5/ |title=World's 100 Biggest Banks: China's ICBC #1 |date=12 February 2014 |publisher=Forbes}}</ref><ref>{{cite web|url=http://fortune.com/fortune500/| title=Fortune Global 500|accessdate=2015-11-30}}</ref>.
 
Ancaq müxalifət hərəkatları barədə
Sətir 376:
hesablaşmır, onları ələ salırdılar. Orta əsrlər Fransasında bir qraf guya krala təzim edirmiş kimi əyiləndə, onu
qılçalarından tutub yıxmış, monarxı istehza obyektinə çevirmişdi. Karl isə Avropada sonralar da davam edən prosesin
əksinə nəhəng dövlətinin parçalanmasına yol verməmiş, idarəçiliyi təkmilləşdirmək üçün hakimiyyətin pilləli qaydada bölünməsini tətbiq etmişdi<ref>{{cite web|url=http://www.recensement.insee.fr/RP99/rp99/wr_page.affiche?p_id_nivgeo=M&p_id_loca=001&p_id_princ=EMP1&p_theme=ALL&p_typeprod=ALL&p_languep_dilue=FR|archive-url=https://web.archive.org/web/20090218234118/http://www.recensement.insee.fr/RP99/rp99/wr_page.affiche?p_id_nivgeo=M&p_id_loca=001&p_id_princ=EMP1&p_theme=ALL&p_typeprod=ALL&p_languep_dilue=FR|dead-url=yes|archive-date=2009-02-18|title=1999 French census, Total employment at workplace by gender, age, and employment status in the ''aire urbaine'' of Paris|first=[[Cabinet of France|Government of France]]|last=[[INSEE]]|accessdate=2007-09-01|languagediluage=fr}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.recensement.insee.fr/RP99/rp99/wr_page.affiche?p_id_nivgeo=M&p_id_loca=001&p_id_princ=ACT1&p_theme=ALL&p_typeprod=ALL&p_languep_dilue=FR|archive-url=https://web.archive.org/web/20090218223933/http://www.recensement.insee.fr/RP99/rp99/wr_page.affiche?p_id_nivgeo=M&p_id_loca=001&p_id_princ=ACT1&p_theme=ALL&p_typeprod=ALL&p_languep_dilue=FR|dead-url=yes|archive-date=2009-02-18|title=1999 French census, Economically active population by gender, age, and activity status in the ''aire urbaine'' of Paris|first=[[Cabinet of France|Government of France]]|last=[[INSEE]]|accessdate=2007-09-01|languagediluage=fr}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/insee_regions/idf/rfc/chifcle_fiche.asp?ref_id=emptc002&tab_id=1166| title=Estimations d'emploi salarié et non salarié par secteur d'activité et par département au 31 décembre|first=[[Cabinet of France|Government of France]]| last=[[INSEE]] Ile-de-France|accessdate=2007-09-01|languagediluage=fr}}</ref>.
 
Bütün əməllərinə görə Böyük Karl tarixdə ən görkəmli hökmdarlardan biri hesab olunur. Təkcə Qərbdə Roma imperiyasını yenidən qurması ona tarixin ən böyük şəxsiyyətlərindən ibarət, o qədər də böyük olmayan qalereyaya tam
Sətir 382:
Yunanıstanda və Qədim Romada vətəndaş ləyaqətləri inkişaf edirdi, zəka və mədəniyyət ağalıq edirdi, sonralar isə
barbarlığın, cəhalətin və ümumi tənəzzülün uzun dövrü başlandı. Humanistlər antik dövrün dəyərlərini bərpa etməyə
çalışırdılar və ona görə də tarixçilər onların dövrünü İntibah epoxası adlandırırlar<ref name=Census>{{cite web|title=Commune : Paris (75056)|publisher=[[INSEE]]|languagediluage=French|url=http://www.recensement.insee.fr/exportPDF.action?codeZone=75056-COM&idTheme=3|accessdate=16 June 2013|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121208125212/http://www.recensement.insee.fr/exportPDF.action?codeZone=75056-COM&idTheme=3|archivedate=8 December 2012|df=}}</ref><ref name="UU_superficie">{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/document.asp?reg_id=20&ref_id=17915&page=alapage/alap374/alap374_tab.htm#tab1|title=La population de l'aire urbaine de Paris augmente de 8,5 % entre 1999 et 2008|publisher=INSEE|accessdate=20 October 2011|languagediluage=French}}</ref>.
 
Elmdə humanistlərdən gələn bir adət üzrə 476-cı ildə Romanın süqutu və Qərbi Roma imperiyası ərazisində barbar krallıqlarının yaranması orta əsrlərin
Sətir 388:
Böyük Karla isə məhz bu dövrdə, 800-cü ildə Qərbi Avropanı imperiyada birləşdirmək müyəssər oldu, ona görə də romalılar onu “Ave, Sezar!” deyə salamlayırdılar. Təsadüfi deyil ki, Karlı Avropanın yaradıcısı sayırlar. Məsələnin
mahiyyətinə nüfuz etdikdə bu ideya heç də həqiqətdən uzaq deyildir. Böyük Karlın dövründə Avropa vahid məkana çevrildi, ona qədər və ondan sonra Avropa heç vaxt belə birləşmiş olmamışdı. Bu nöqteyi-nəzərdən Karlın Avropasını
müasir Avropanın prelyudiyası saymaq olar<ref name="paris_pop_2009">{{cite web|url=http://www.recensement.insee.fr/chiffresCles.action?codeMessage=5&plusieursReponses=true&zoneSearchField=PARIS&codeZone=75056-COM&idTheme=3&rechercher=Rechercher|title=Commune : Paris (75056) – Thème : Évolution et structure de la population|author=[[INSEE|Institut National de la Statistique et des Études Économiques]]|accessdate=3 July 2012|languagediluage=fr|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120829013036/http://www.recensement.insee.fr/chiffresCles.action?codeMessage=5&plusieursReponses=true&zoneSearchField=PARIS&codeZone=75056-COM&idTheme=3&rechercher=Rechercher|archivedate=29 August 2012|df=}}</ref><ref>{{cite web|url=http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Population_statistics_at_regional_level#Population_densitys|title=EU population statistics at regional level, Eurostat 2012|accessdate=3 April 2015}}</ref>.
 
Böyük Karl heç də təkcə istedadlı hərbi xadim deyildi, həm də parlaq inzibatçı idi. O, heyranedici bir səmərəliliklə nəhəng, həm də mürəkkəb quruluşlu krallığı bacarıqla idarə edirdi. O, çox sayda iqtisadi və aqrar islahatlar aparmışdı, təhsilə himayəçilik edirdi. O, həyatın bütün tərəflərinə – həm dini, həm də dünyəvi tərəfinə hakimiyyəti öz əlində cəmləşdirmişdi. Lakin bu heç də tarixdə sonralar meydana gələn totalitar quruluş deyildi<ref>{{cite web|url=http://www.recensement.insee.fr/RP99/rp99/wr_page.affiche?p_id_nivgeo=M&p_id_loca=001&p_id_princ=EMP2&p_theme=ALL&p_typeprod=ALL&p_languep_dilue=FR|title=1999 French census, Total employment at workplace by gender, employment status, and economic sector in the ''aire urbaine'' of Paris|first=[[Cabinet of France|Government of France]]|last=[[INSEE]]|accessdate=2007-09-01|languagediluage=fr}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=20&ref_id=poptc02101|title=Population of Paris in January 2014|publisher=INSEE|accessdate=4 April 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?ref_id=nattef01204|title=Unités urbaines de plus de 100 000 habitants en 2011 |publisher=[[INSEE]] |accessdate=25 April 2015|languagediluage=French}}</ref><ref name=pop>{{cite web| url=http://www.insee.fr/fr/regions/idf/reg-dep.asp?theme=2| title=Estimation de population au 1er janvier, par région, sexe et grande classe d'âge – Année 2014| author=[[INSEE]]| accessdate=2015-03-29|languagediluage=fr}}</ref>.
 
== Dağılması ==
Sətir 420:
<div class="references" style="height: 350px; overflow: auto; padding: 3px">
*Georgiti-Imperial Metropolis: Interwar Paris and the Seeds of Third World Nationalism'' (Cambridge University Press, 2015) [http://www.cambridge.org/us/academic/subjects/history/twentieth-century-european-history/anti-imperial-metropolis-interwar-paris-and-seeds-third-world-nationalism?format=HB excerpts]
* {{cite book|last1=Zarka | first1=Yves Charles |last2=Taussig | first2=Sylvie |last3=Fleury | first3=Cynthia |title=L'Islam en France|url=https://books.google.com/books?id=H8UiAQAAIAAJ|year=2004|publisher=Presses universitaires de France|isbn=978-2-13-053723-6|chapter=Les contours d'une population susceptible d'être musulmane d'après la filiation|ref=harv |languagediluage=French}}
*{{cite book|last=Combeau|first=Yvan|title=Histoire de Paris|year=2013|publisher=Presses Universitaires de France|location=Paris|ISBN=978-2-13-060852-3}}
*{{cite book|last=Fierro|first=Alfred|title=Histoire et dictionnaire de Paris|year=1996|publisher=Robert Laffont|ISBN=2-221--07862-4}}