Vikipediya

Mərv: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
'''Mərv''' ([[Türkməncə]]: {{dil-tk|Merw}}; [[Rusca]]: {{dil-ru|Мерв, [[Farsca]]:}}; {{dil-fa|مرو}}, Marv, Çince: 木鹿, Mulu), Bir— bir zamanlar Böyük Səlcuqlu dövlətinin ([[Ərəbcə]]: {{dil-ar|السلاجقة}} əl-Salācike, [[Farsca]]: {{dil-fa|سلجوقيان}} Salcūkiyān), paytaxtı Mərv şəhəri Türkmənistan sərhədləri içində tarixi İpək yolu güzərgahı üzərində qurulmuş bir çöl şəhəridir. Bu şəhər bəzi qaynaqlarda Mərvi-Şahcəhan da adlanırdı.▼
{{vikiləşdirmək}}
{{mənbə azlığı}}
▲'''Mərv''' ([[Türkməncə]]: Merw; [[Rusca]]: Мерв, [[Farsca]]: مرو, Marv, Çince: 木鹿, Mulu), Bir zamanlar Böyük Səlcuqlu dövlətinin ([[Ərəbcə]]: السلاجقة əl-Salācike, [[Farsca]]: سلجوقيان Salcūkiyān), paytaxtı Mərv şəhəri Türkmənistan sərhədləri içində tarixi İpək yolu güzərgahı üzərində qurulmuş bir çöl şəhəridir. Bu şəhər bəzi qaynaqlarda Mərvi-Şahcəhan da adlanırdı.
 
== Ümumi tarixi ==
Bu qədim sivilizasiyanın paytaxtı isə [[Türkmənistan]]ın Marı şəhərindən 30 kilometr şərqdə yerləşən Mərv şəhəri olub. Eramızdan əvvəl V-III əsrlərdə çiçəklənməyə başlayan Türk-Margian sivilizasiyası [[Orta Asiya]], [[Cənub-Şərqi Asiya]], indiki [[Əfqanıstan]], [[İran]], [[Ərəbistan yarımadası]], Yaxın və Orta Şərqin mədəni inkişafında mühüm rol oynayaraq min illər boyu onlar üçün mədəni, mənəvi, elmi mərkəz rolunu oynayıb. Sonrakı dövrlərdə [[Parfiya]] və Oğuz-Səlcuq mədəniyyəti tarixində dərin izlər buraxan bu qədim sivilizasiya mərkəzi bölgədə islamın yayılması ilə bağı yeni bir inkişaf dövrü yaşayıb. Ərəb xəlifələrindən olan Abbasilər dövründə Mərv şəhəri ərəb mədəniyyətinin Türküstandakı mədəniyyət mərkəzinə çevrilmişdi. Burada onlarla kitabxana fəaliyyət göstərirdi. Samanilər və Səlcuqlular dövründə isə Mərv öz inkişafının ən yüksək mərhələsinə çatmışdı. Səlcuqlu sultanı Sultan Səncərin dövründə Mərv şəhəri əhalisinin sayına və gözəlliyinə görə Bağdad və İstanbul ( Konstantinopol) şəhərlərini belə geridə qoyurdu. O dövrdə Mərvi dünya şəhərlərinin çarı (”Şahı"Şahı-cahan”cahan") adlandırırdılar.
 
Məşhur ərəb alimi və səyyahı Əl Makdisi yazır: “Hicazda"Hicazda şəhərlərin anası Məkkə, Xorasanda isə Mərvdir”Mərvdir".
 
IX əsr məşhur ərəb coğrafiyaşünası və səyyahı əl-İstərxi Mərvi gördükdən sonra heyranlıqla: “Mərv"Mərv Xorasanın ən yaxşı şəhərlərindən biridir”biridir",- deyə yazmışdı. O dövrdə Mərvlə müqayisədə qədim Türküstanın (Mərkəzi Asiyanın əvvəlki adı) digər məşhur şəhərləri olan Səmərqənd, Buxara və digərləri əyalət şəhərləri təsiri bağışlayırdılar. İlkin orta əsrlərdə Mərv şəhərinin ərazisi yalnız qala divarları daxilində 235 hektardan artıq idi.
 
Mərv sivilizasiyasının olduqca yüksək şəkildə inkişaf etməsini burada hazırlanan hərbi silah və geyimlər də təsdiq edir. Xüsusilə Mərvdə hazırlanan zirehlər və digər hərbi silahlar o dövrdə böyük şöhrət qazanmışdı. Məsələn, məşhur tarixçi və çoğrafiyaşünas alim [[Plutarx]] “Müqayisəli"Müqayisəli həyat salnamələri”salnamələri" adlı əsərində yazırdı ki, Mərvdə hazırlanan dəbilqələr və zirehli geyimlərin parıltısı baxanın gözlərini qamaşdırırdı. Digər tanınmış alim Plini isə yazır ki, Roma imperiyasında Mərv poladından hazırlanan silahlardan istifadə etməyə xüsusi əhəmiyyət verirdilər.
 
Arxeoloji qazıntılar qədimlərdə Mərvin həm də yüksək keyfiyyətli pambıq parça mərkəzi olduğunu üzə çıxardı. Əl-İstəxri yazır ki, Mərv pambığından toxunan parçalar çox yüksək keyfiyyətə malikdir. Bağdad xəlifələri bunu nəzərə alaraq Mərvdə xüsusi parça toxuma müəssisəsi açmışdılar. Xəlifə əl-Mustəkfi vəfat edəndən sonra xəzinədə Mərvdən gətirilən böyük həcmdə pambıq parça və 13 min ədəd çalma aşkar edilmişdi.
Sətir 29 ⟶ 27:
 
== Mərv və səlcuqlular ==
 
[[Şəkil:Sultan Sanjar mausoleum.jpg|thumb|right|250|Mərvdə Sultan Səncərin türbəsi]]
 
Səlcuqlar [[I Məsud]]un [[Hindistan]]da olmasından istifadə edərək, Bəlx, Tus, Mərv şəhərlərini ələ keçirdilər. Qəznəvi qoşununu məğlub edib, 1038-ci ildə Xorasanın əsas şəhəri Nişapuru tutdular. Beləliklə, 1038-ci ildə mərkəzi Nişapur olan Böyük Səlcuq imperatorluğu yarandı.
 
Sətir 37 ⟶ 33:
 
== Mərv və Qacarlar ==
Mərv qacarlarının məşhur nümayəndələrindən biri Mehrab xandır. I Şah Аbbas [[1614]]-cü ildə Mərvin hakimi Bəktaş xan Ustaclını çıxardı. Şah onu Mehrab xan Qacarla əvəz etdi. Mehrab xan [[1623]]-cü ildə Mərvdə vəfat etdi. Mehrab xanın Murtuzaqulu bəy, Gədaəli bəy adlı oğulları vardı. Murtuzaqulu bəy Mərv ətrafında doğulmuşdu. Siyasi yaşama qatılmışdı. I Şah Аbbas əvvəlcə ona sultan, sonra xan ünvanı vermişdi. Аzərbaycanın bəylərbəyi olmuşdu. Bir müddət Mərvə və Məşhədə başçılıq etmişdi. Murtuzaqulu xan II Şah Аbbas Səfəvinin qorçubaşısı olmuşdu. Mehrab xanın ikinci oğlu Gədaəli bəy Mərv yörəsində dünyaya gəlmişdi. Аtasının yanında, orduda xidmət etmişdi. Sonra Dəvriqin hakimi olmuşdu. Mehrab xanın Şərifxan bəy adlı qardaşı vardı. I Şah Аbbasa xidmət etmişdi. Mərv qacarlarının adlı nümayəndələrindən biri Məhəmmədəli bəydir. Məhəmmədəli bəy Mərvin hakimi olmuşdu. Nadir şah ondan Mərvi alıb qaynı Кəlbəli xan Кosaəhmədli-Аvşara vermişdi. Məhəmmədəli bəyin Şahqulu bəy adlı oğlu vardı. Şahqulu bəy şahdan xan ünvanı almışdı. Şahqulu xan Nadir şah Qırxlı-Аvşarın hakimiyyəti dönəmində, [[1740]]-cı ildə Mərvin valisi təyin edilmişdi. Şahqulu xan Əliməhəmməd bəy adlı bir satqının iftirasına uğramış, şahın gözündən düşmüşdü. Şaha satmışdılar ki, guya o, Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacarla əlbirdir. Şah onu yabaya sancıb hüzuruna gətirtmişdi. Sarayda onu hər gün nəsəkçilər döyür, günahı boynuna almağı tələb edirdilər. Mərv qacarlarının səsli nümayəndələrindən biri də Bayraməli bəydir. Bayraməli bəy Nadir şahın ordusunda qacar qoşunun minbaşısı idi. Şahqulu xanın xəyanəti üzə çıxanda şah Bayraməli bəyə əmr etmişdi ki, Şahqulu xanı tutub saraya gətirsin.
 
Mərv qаcаrlаrınınqacarlarının sədаlısədalı nümаyəndələrindənnümayəndələrindən biri də Məhəmmədsəlim bəydir. Məhəmmədsəlim bəy ŞаhquluŞahqulu хаnınxanın кöməкçisiköməkçisi və bütün TürкüstаnTürküstan qоşununqoşunun nəsəqçibаşısınəsəqçibaşısı idi.▼
Mərv qаcаrlаrının məşhur nümаyəndələrindən biri Mеhrаb хаndır. I Şаh Аbbаs [[1614]]-cü ildə Mərvin hакimi Bəкtаş хаn Ustаclını çıхаrdı. Şаh оnu Mеhrаb хаn Qаcаrlа əvəz еtdi.
Mеhrаb хаn [[1623]]-cü ildə Mərvdə vəfаt еtdi.
Mеhrаb хаnın Murtuzаqulu bəy, Gədаəli bəy аdlı оğullаrı vаrdı.
Murtuzаqulu bəy Mərv ətrаfındа dоğulmuşdu. Siyаsi yаşаmа qаtılmışdı. I Şаh Аbbаs əvvəlcə оnа sultаn, sоnrа хаn ünvаnı vеrmişdi. Аzərbаycаnın bəylərbəyi оlmuşdu. Bir müddət Mərvə və Məşhədə bаşçılıq еtmişdi.
Murtuzаqulu хаn II Şаh Аbbаs Səfəvinin qоrçubаşısı оlmuşdu.
Mеhrаb хаnın iкinci оğlu Gədаəli bəy Mərv yörəsində dünyаyа gəlmişdi. Аtаsının yаnındа, оrdudа хidmət еtmişdi. Sоnrа Dəvriqin hакimi оlmuşdu.
Mеhrаb хаnın Şərifхаn bəy аdlı qаrdаşı vаrdı. I Şаh Аbbаsа хidmət еtmişdi.
Mərv qаcаrlаrının аdlı nümаyəndələrindən biri Məhəmmədəli bəydir. Məhəmmədəli bəy Mərvin hакimi оlmuşdu. Nаdir şаh оndаn Mərvi аlıb qаynı Кəlbəli хаn Коsаəhmədli-Аvşаrа vеrmişdi.
Məhəmmədəli bəyin Şаhqulu bəy аdlı оğlu vаrdı.
Şаhqulu bəy şаhdаn хаn ünvаnı аlmışdı.
Şаhqulu хаn Nаdir şаh Qırхlı-Аvşаrın hакimiyyəti dönəmində, [[1740]]-cı ildə Mərvin vаlisi təyin еdilmişdi.
Şаhqulu хаn Əliməhəmməd bəy аdlı bir sаtqının iftirаsınа uğrаmış, şаhın gözündən düşmüşdü. Şаhа sаtmışdılаr кi, guyа о, Məhəmmədhəsən хаn Qоvаnlı-Qаcаrlа əlbirdir. Şаh оnu yаbаyа sаncıb hüzurunа gətirtmişdi. Sаrаydа оnu hər gün nəsəкçilər döyür, günаhı bоynunа аlmаğı tələb еdirdilər.
Mərv qаcаrlаrının səsli nümаyəndələrindən biri də Bаyrаməli bəydir. Bаyrаməli bəy Nаdir şаhın оrdusundа qаcаr qоşunun minbаşısı idi. Şаhqulu хаnın хəyаnəti üzə çıхаndа şаh Bаyrаməli bəyə əmr еtmişdi кi, Şаhqulu хаnı tutub sаrаyа gətirsin.
▲Mərv qаcаrlаrının sədаlı nümаyəndələrindən biri də Məhəmmədsəlim bəydir. Məhəmmədsəlim bəy Şаhqulu хаnın кöməкçisi və bütün Türкüstаn qоşunun nəsəqçibаşısı idi.
 
== Mənbə ==
 
* ''' Ənvər Çingizoğlu, Qacarlar və Qacar kəndi, Bakı, “Şuşa”, 2008, 334 səh.▼
 
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
 
== Həmçinin baxMənbə ==
▲* ''' Ənvər Çingizoğlu,. Qacarlar və Qacar kəndi,. Bakı,: “Şuşa”"Şuşa", 2008, 334 səh.
 
== Xarici keçidlər ==
{{coğrafiya-qaralama}}
 
[[Kateqoriya:Türkmənistan]]
[[Kateqoriya:Türkmənistan tarixi]]
[[Kateqoriya:İpək yolundakı şəhərlər]]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Mərv"