|
[[Çuxursəd]] hakimi [[Məhəmməd xan Ustaclı|Məhəmməd xan Toxmaq Ustaclı]] osmanlıların Gürcüstana yolunu kəsməyə cəhd etdi, Qarabağ hakimi [[İmamqulu xan Qacar]]ı və Təbriz hakimi [[Əmir xan Türkman]]ı yardıma çağırdı. Lakin Təbriz hakimi [[Türkman]] və [[Ustaclı]] tayfaları arasmda düşmənçilik olduğu üçün istəyirdi ki, "rəqib tayfadan bir nəfər də adlı-sanlı adam qalmasın". Buna görə də o, yardım haqqında çağırışa cavab vermədi. Nəticədə qızılbaşlar [[Çıldır gölü]] yaxınlığındakı döyüşdə darmadağın edildilər və beləliklə, Gürcüstana yol açıldı. Gürcü çarları arasında da daxili ədavət vardı və belə təhlükəli məqamda onlar da birləşə bilmədilər.<ref>{{cite book|first=Bekir |last=Kütükoğlu |authorlink= |title=Osmanlı - İran Siyasi Münasebetleri (1578-1612) |year=1993 |location=İstanbul |publisher=İstanbul Fetih cemiyyeti yayınları |url= |ref=harv}}</ref>
[[İsgəndər bəy Münşi]] Osmanlı basqınını dəf etmək üçün Azərbaycan və Gürcüstan qüvvələrinin birləşdirilməsinin əhəmiyyətini belə səciyyələndirirdi: "Əgər qızılbaş əmirləri arasında yekdillik olsaydı, 50 min nəfəri təşkil edən [[Azərbaycan]] və [[Şirvan]]ın bütün qoşun hissələri birləşsəydi, gürcü çarları da onlara qoşulsaydı, o zaman Lələ paşanın bu diyara basqını belə asan olmazdı. Lakin əmirlərin ədavəti, tayfalar arasındakı çəkişmələr və təşəbbüssüzlük üzündən nəinki ölkə itirildi, habelə qızılbaşların nüfuzlu başçıları həlak oldu. Azərbaycan qoşunu məhv edildi". [[1578]]-ci il [[9 avqust|avqustun 9]]-da [[Çıldır gölü]]nün (Qarsın şimal-şərqi) yaxınlığındakı qələbədən sonra Mustafa Lələ paşa başda olmaqla Osmanlı ordusu Axaltsixi ələ keçirdi və Kaxetə daxil oldu.
==Osmanlıların Gürcüstan və Şirvana yürüşləri==
Mustafa paşanın qalib gəldiyi Çıldır vuruşması Gürcüstanın qapılarını türklərin üzünə açdı. Səfəvilərin məğlubiyyəti onların Gürcüstandakı nüfuzuna güclü zərbə vurdu və bəzi gürcü hökmdarlarını öz mülklərini saxlamaq üçün Osmanlı Türkiyəsinin tabeliyinə keçməyə razı olmağa məcbur etdi. Türk qoşunları “keçilməzləyinə və əzəmətinə görə göylərlə bəhsləşən”Tiflis qalasını ələ keçirmək üçün hərəkət etdilər. Şəhət Davidin (Davud xanın) mülkündə yerləşirdi. I Şah Təhmasib Kartlini ona verərək, çarlığı onun qardaşı Simondan almışdı. Buna görə də David qardaşından kömək gözləməyərək Tiflisi tərk etdi.<ref name=":1" />
=== Şirvan basqını, Krım xanının köməyə gəlməsi ===
[[24 avqust|Avqustun 24]]-də osmanlılar əhalinin tərk etdiyi [[Tbilisi|Tiflis]]<nowiki/>i, sonra isə Qorini və Zəyəmi ələ keçirdilər. Şirak çölündən adlamış Osmanlı ordusu [[Qanıxçay|Qanıx]] (Alazan) çayını keçdi və Şirvana daxil oldu. Şirvan bəylərbəyi Aras xan Rumlu düşmənin qat-qat üstün qüvvələri qarşısında Şirvanı tərk edərək, Kürün cənub sahilinə geri çəkildi. Osmanlılar Şəki, Ərəş, Şamaxı, Qəbələ, Bakı, Şabran, Mahmudabad və Salyan şəhərlərini asanlıqla tutdular. Şirvan əhalisi qızılbaşlara qarşı qiyam qaldırdı. Dərbəndin qızılbaş hakimi Çıraq xəlifə osmanlıların şəhərə daxil olması ərəfəsində üsyan qaldırmış şəhərlilər tərəfındən öldürüldü.
Şirvanın Osmanlı hakimi Özdəmir oğlu Osman paşa Əbubəkri müdafiə edən Şirvan əyanlarına qarşı çıxdı, onları tərk etdi və [[Dərbənd]]<nowiki/>i özünə iqamətgah seçdi. Şirvan ərazisi hər biri 16 və 8 sancaqdan ibarət olan Şamaxı və Dərbənd vilayətlərinə bölündü. Əbu-bəkr Mirzəyə Şirvanda Osmanlı hakimiyyətini möhkəmləndirmək üçün Osman paşaya kömək etmək göstərişi verilmişdi. Bununla da Osmanlı sultanı Şirvan feodallarının keçmiş müstəqilliyi bərpa etmək ümidlərini puça çıxardı.
Lələ paşa İstanbula qayıtdıqdan sonra Aras xan Rumlu Kürü keçdi və Osman paşanı Şamaxıdan çıxarmağa cəhd göstərdi. Lakin bu zaman şimaldan Şirvana soxulmuş Krım xanının ordusu mühasirədə olan düşmənin köməyinə yetişdi. Bərabər olmayan şiddətli döyüşdə mühasirəyə düşmüş qızılbaş dəstəsi darmadağın edildi, Aras xan isə öldürüldü.Elə bu zaman qızılbaşların əsas qüvvələri şahın oğlu [[Həmzə Mirzə Səfəvi|Həmzə Mirzə]]<nowiki/>nin başçılığı altında düşməni Şirvandan qovub çıxarmaq məqsədilə [[Qəzvin]]<nowiki/>dən Qarabağa hərəkət edirdi. 1578-ci il noyabrın 28-də Ağsu çayı sahilindəki Mollahəsən adlı yerdə Abdulla xanın oğlu Həmzə xan Ustaclının başçılığı altında qızılbaş qoşunu Osman paşanın köməyinə gəlmiş [[Krım xanları|Krım xanı]] Adil Gərayın ordusu ilə toqquşdu. Bütün gün ərzində davam edən qanlı döyüşdə Krım qoşunu darmadağın olundu, Adil Gəray isə əsir düşdü. Hücumu davam etdirən qızılbaşlar [[Şamaxı]]<nowiki/>nı ələ keçirdilər və [[Şabran]]<nowiki/>a kimi irəlilədilər. Şirvan osmanlılardan azad edildi, lakin onların dayaq məntəqəsini - Dərbəndi geri almaq mümkün olmadı.
=== Krım tatarlarının digər yürüşləri ===
1579-cu ilin yayında [[Krım xanları|Krım xanı]] Məhəmməd [[Gəray]] yüz minlik ordu ilə Bağçasaraydan hərəkətə başlayıb, Şimali Qafqazdan keçdi və Şirvan sərhədinə yaxınlaşdı. Krım tatarları Osman paşa ilə birlikdə Şamaxıya və Bakıya yürüş etdilər. Onlar Kürü keçərək [[Ərəş]], [[Gəncə]], [[Qarabağ]] və [[Muğan]]<nowiki/>a hücum etdilər və Qızılağaca qədər irəlilədilər. Lakin qızılbaş qoşununun Şirvana daxil olması xəbərini almış Krım xanı tələsik şimala yollandı və xeyli əsir apardı.
1578-1579-cu illərdə [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]]-Krım ordusunun törətdiyi hərbi əməliyyatlar, dağıntılar, qarətlər nəticəsində Azərbaycanda şiddətli aclıq və taun xəstəliyi tüğyan edirdi. Əvvəllər əhalinin sıx olduğu bəzi bölgələr viran qalmışdı. [[1580]] və [[1581]]-ci illərdə [[Krım xanlığı|Krım]] xanının qardaşları Qazi Gərayın və Səfı Gərayın başçılığı ilə tatar ordusu daha iki dəfə Şirvana soxuldu. [[Krım tatarları]] dağıntılar, qarətlər törətdilər və tezliklə [[Dərbənd]]<nowiki/>dən keçərək vətənə qayıtdılar.<ref>{{cite journal |last=Gayıbov |first=Seyran |last2= |first2= |date=2012 |title=Abbaskulu ağa Bakıhanovun "Gülüstan-ı irem" eserinde Krım tatarları ve Giraylar |url= |journal=Uluslararası sosyal araştırmalar dergisi |publisher= |volume=1 |issue=4 |pages= |doi= |access-date=}}</ref> Qazi Gəray və Səfi Gərayın başçılığı ilə Krım tatarlarının sonuncu yürüş zamanı Peykər xan Qacarın rəhbərliyi altında qızılbaş dəstəsi Krım tatarlarını Şabranla Şamaxı arasındakı ərazidə qarşıladı. Qızılbaşlar şiddətli döyüşdə Şirvan qiyamçılarını, Osmanlı hissələrini və tatarları ağır məğlubiyyətə uğratdılar. [[Qazi Gəray]] əsir düşdü. Səadət Gəray də əsir düşmək təhlükəsi ilə üzləşdi. Sağ qalan tatarlar və türklər döyüş meydanından qaçdılar. Lakin bu müvəffəqiyyət Şirvandakı ümumi vəziyyəti Səfəvilərin xeyrinə dəyişdirmədi. 1581-ci ildə Peykər xan vəfat etdi və onun yerinə Xəlifə Ənsar Qaradağlı təyin olundu. [[1582]]-ci ildə onun vəfatı ilə Osman paşa şahın yoxluğundan istifadə edib Dərbənddən Şamaxıya gəldi və Şirvanda türklərin hakimiyyətini yenidən bərpa etdi.
Beləliklə, [[Krım tatarları]] osmanlılara Şirvanda hakimiyyəti saxlamaqda çox mühüm kömək göstərdilər. Lakin burada Osmanlı ağalığının bərqərar olması yerli, Dağıstan hakimlərinin ürəyincə deyildi. Tarku Şamxalı və Əbubəkr Mirzə Qarabağın qızılbaş hakimi İmamqulu xan Qacara Osman paşaya qarşı birgə mübarizə təklifi ilə müraciət etmişdilər. 1583-cü ildə Samur çayı yaxınlığında baş vermiş döyüşlərdən birində Əbubəkr Mirzə qızılbaşlar tərəfində Osman paşaya qarşı çıxış etmişdi. Bu fakt sübut edir ki, şirvanlılar bu vaxtdan etibarən osmanlıların yardımı ilə müstəqillik almaq ümidini itirmişdilər.<ref name=":1" />
== Osmanlıların yeni yürüşləri ==
| 